De Gids. Jaargang 96

[p. 287]

Stemmen uit de redactie

Israël Querido †

- Zij die tegenwoordig waren op de begrafenis van Querido, hebben een indrukwekkend schouwspel bijgewoond. Ten eerste: de uittocht. De stoet van rouwauto's, op weg naar het kerkhof, een omweg makend door de Jordaan. Laatste groet van den schrijver aan de buurt die zooveel voor hem beteekende, dankbare erkentenis van saamhoorigheid, een hernieuwd verbond, aan gene zijde der onsterflijkheid, van de namen Jordaan en Querido. Het staat vrij hier iets pathetisch in te zien, het staat vrij hier al het uwe bij te denken; maar het was aan Querido niet vreemd, dit redenaars-gebaar, deze breedheid van ontroering verborgen in een al te openbare uiting. De ontroering bleef echt, even echt als de uiterlijk terzijdegestelde verlegenheid. Wat de Jordaan betreft, de buurt scheen weinig bewogen, toen haar schepper door de straat voorbij schoof. ‘Zeker een broer en een zuster,’ zei men, toen de koets voorbijkwam gevolgd door de koets met bloemen. En zoo moest het zijn. Was het niet om zulke woorden, dat Querido naar de Jordaan ging?

Ten tweede: het kerkhof. Welk een vreugde zou den schrijver hebben bezield, als hij toen zijn oogen had kunnen opslaan. Want hier stonden ze allemaal, zijn scheppingen, al de gestalten van Lange Niezel en Jodenbreestraat, die hij tot leven had geroepen. Hier stonden ze, in den warmen middag, Mooie Karel, Manus Peet, Corry Scheendert, in levende lijve om zijn open graf, en werden door agenten en versperrende koorden met moeite bedwongen om het middenpad voor de stoet vrij te laten. Wie ooit meende, dat Querido wel de stad beschreef, maar dat hij wegens zijn moeilijke schrijftrant niet licht door de stad verstaan zou worden; wie ooit meende, dat de werkzame bewegelijkheid, de zwierige stijl, de stormende

[p. 288]

volzinnen, de van rijke overlading kreunende perioden, beletsels vormden om het oor te vinden van de ongeletterde massa waaruit hij bij voorkeur zijn gestalten koos, moest bij dit einde erkennen kortzichtig geweest te zijn. Want welk een onderscheiding! De schrijver daalde in de groeve, en zijn eigen boek, opengeslagen, stond in het gras daaromheen.

Zij hadden elkaar dus wel begrepen, de stad en de schrijver. Zij hadden van elkaar geweten, wat het is, een zwaar hart te hebben dat niet spreken kan en spreken moet. Wat het is, open oogen te hebben, om u heen te zien, en te bemerken, dat alles zich uitdrukt en alles zwijgt. Dat de som van duizenderlei uiterlijke verschijnselen een beeld oproept, en dat dit beeld niet anders te vertolken is dan wederom uiteengebroken in de verschijnselen. Dat de stad bestaat uit de bedrijven, het bestuur, de torens, de grachten, de trams en brievenbussen, en dat het ondoenlijk is, daar beeld voor te vinden, anders dan in het met ziel overladen brokstuk, het paard van Breitner, Manus Peet van Querido. Dat de innerlijke ontroering van het met spraak belaste beeld niet als een teveel aan sentiment moest weggecijferd worden van de voorstelling, omdat zij, deze ontroering, hoezeer schijnbaar retorisch, nog de beste plaatsvervangster is van de verloren gezamenlijkheid.

Men kan deze ontroering ook apart willen stellen. Men kan tot Perzië en Palestina zoeken naar onderwerpen, die door hun uitheemsche merkwaardigheid en sterker gekleurdheid als voorstellingen directer aanspreken, waarvan dus de uiterlijke gedaante reeds onbezwaard de taal spreekt, die bij inheemsche gestalten overdreven aandoet. Maar het gulle hart van de stad beschouwt ook trekvogels als tot haar beeld te behooren. De meeuw vindt brood in den winter. Men verwijt hem den zomer aan zee niet. De gracht is dankbaar voor zijn jaarlijksche terugkomst.