De Gids. Jaargang 96

[p. 275]

M.A.J. Bauer †
1864-1932

De oogst van den Dood onder de schilders van ons land, die nog leefden uit de late mogelijkheden van de Hagenaars, is aan de laatste vruchten toe. Met Tholen en de Zwart doofde in dezen winter een mild en warm licht van het oude landschap. Met Bauer valt, in het rijper worden van den zomer, een onuitputtelijk verteller en zwierig en droomerig verluchter van het Oostersche volk, het landschap en de steden.

Hij was door die romantische en exotische bevruchting, een uitzondering tusschen de nazaten van de Haagsche meesters. Die uitzondering beperkte zich tot het zoeken en vinden van een anderen creatieven voedingsbodem. Ook van Looy en Haverman brachten een veranderde iconographie in de vastgestelde formule der Hollandsche weiden. De vorm van Bauer bleef niettemin inheemsch van karakter; van Haagsche afkomst bleven zijn middelen. Zelfs zijn Oostersche motieven, waarin weder de mensch was opgenomen, bleven in wezen landschappelijk-schilderachtig; alles ondergeschikt aan de aesthetische emotie. Hij zag de eenling, de kleine groep of de kudde steeds als levend deel van de pleinen en trappen die naar paleizen of moskeeën voeren of bewegend in de schemeringen van nauwe bochtige straatjes. Dit overgevoelige schilderachtige zien beheerschte zijn vertellerschap. Zijn stof voerde hem herhaaldelijk tot het dramatische bewegen en gebaren van menschen; toch bleef het dramatische secundair in de creatieve sfeer van zijn emoties. Niets was hem vreemder dan het uitgangspunt van het psychisch of geestelijk conflict tusschen menschen. Hij zag blijkbaar het eerst de groep, het zich verhouden van standen en gebaren tegen Oostersch

[p. 276]

decor ontstaan. Onwillekeurig werd hij telkens een verfijnd regisseur van de aesthetische emotie.

Daardoor is hij een wezenlijk ander romantisch verluchter geworden dan de illustrator van een vroegere 19de eeuwschegeneratie, Gustave Doré, die indringend-hartstochtelijk het gegeven uitput, in hooge mate creatief-dramatisch is en aan de verbeeldingsstructuur alles onderwerpt, zelfs de aesthetische-artistieke emotie. Hierdoor was Doré in staat tot het maken van gruwelijk leelijke dingen, waaraan iemand als Bauer in een zeer productief leven nimmer toe is gekomen. De beste platen van Doré zijn echter van een intensiteit van verbeeldingrijke expressie, waar veel werk van een latere, aesthetisch gaver en fijner opgevoede generatie bij verbleekt.

Bauer heet vooral de teekenaar, de etser, niet de schilder of de aquarellist. Ten onrechte.

Zijn etslijn, zijn teekenwijze, zijn manier van schilderen, is immer schilderachtig bewogen van aard. Zijn lijn is rijk aan beweging, vol modulaties, wekkend vooral tinten. Het werk, het graphische zoowel als het geschilderde, was daardoor van één soort: geinspireerd door de bewegende schoonheden van het rijk schakeerende licht. De droomkracht in dit realistisch gegrond scheppen werd geheel geleid door zijn impressionistische gesteldheid. De lijn die een waarde op zich zelf kan zijn, de harde, heldere of de welluidend gerythmeerde lijn, die niets met kleur of toon te maken heeft, het schilderachtige niet meer dient, maar eigen stem heeft herwonnen en in het vlak een leven van andere structuur heeft gewekt, deze lijnkunst is niet die van Bauer geweest.

In zijn jongere jaren scheen een oogenblik een wending mogelijk. Zijn verbeelding, bevolkt door de zuidelijke reizen, werd bij het lezen van de 1000-en-l-nachtvertellingen gewekt tot het omzetten van de woordbeelden van den tekst tot ranke lijnengroei, in marginalia. Een middeleeuwsch contact: van een gegeven boekvorm, een episch verhaal en het handwerk van den teekenaar. Doch ook toen bleek zijn aard, zijn vorm, zijn scheppende natuur, de vrije vaart van 't schilderachtig avontuur te verkiezen boven de leefregels van een hechter band, waartoe die eerste ontmoeting, bij dieper kennismaking tus-

[p. 277]

schen boek en verluchter, had kunnen voeren. Toch had het tijdelijk aanvaarden van de literaire inspiratie en de gegeven maten van den boekvorm zijn vermogen zeldzaam melodieus opgevoerd. Later - in de onvoltooide Bijbelsche plannen - zou deze mogelijkheid zich nog weer voordoen. En wie zal zeggen of het Bauer niet op z'n best, in een zeer gelukkig oogenblik van zijn leven, is geweest. Doch de sterkste drift in zijn wezen ging toch blijkbaar uit naar de azuren luchten en het blanke licht en het vrijuit verdroomen en nadroomen van zijn verre reizen. Deelend in de sfeer van het Rembrandtieke voorbeeld, zonder uit diens kern te leven, bleef hij laat-19de eeuwsch van verschijning en wezen. Dat hij de etskunst der vorige eeuw in dat plan een zwieriger, lichter, fijner gang en het aroom der verbeelding heeft gegeven, is in ons zwaar op de handsche vaderland zijn stellige verdienste geweest.

A.M. Hammacher