De Gids. Jaargang 95

[p. 289]

In memoriam Charles Ricketts

Nu onder den dwang van den rationalistischen geest, de beeldende kunst van Europa, om de winst en om den prikkel, zich al even vlot en gewillig van hare geestelijke verantwoordelijkheden en ambachtelijke eer ontdoet, als een lichtekooi zich ontdoet van haar kleeren; nu van de van ouds-her diep in het spiritueele en maatschappelijk leven wortelende bouwkunst af, tot de ingetogen boekdrukkunst toe, alle uitingen van beeldende kunst, in hunne verschijningsvormen zoowel als in hun bedoelingen, al meer het karakter van affiche kunst gaan aannemen, nu beteekent de dood van een kunstenaar die met volledigen inzet van zijn rijke gaven en kennis, onverschrokken tegen die verwording gestreden heeft, een verlies, dat te gevoeliger treft, waar aan de eene zijde de kring der onluidruchtige doch sterkbeslotenen dunner wordt en daartegenover het tumult en de dwingelandijen promotors van den verindustrialiseerden geest, luider en roekeloozer tot een bedreiging zijn geworden van het cultureele leven.

Tot den kring dezer karaktervolle zelfstandigen, behoorde in Engeland Charles Ricketts, die Woensdag 7 October te Londen gestorven is.

Het snelle verindustrialiseerings-proces dat zich in de XIX eeuw in Engeland voltrok, gepaard gaande met eene, geheel het geestelijk leven overwoekerende toename der weelde, deed de kunst van dit land allengs het karakter aannemen van een onvoedzaam en over-zoet levensdessert, waardoor zij tegelijk haar beteekenis voor het cultureele leven van Europa verloor.

Doch daarnaast handhaafde zich de invloed van de kleine reeks kunstenaars, voor wien de vereeniging van droom en daad tot onaantastbare ambachtelijke-moreele éénheid, het hoogste levensdoel was gebleven.

[p. 290]

Van William Blake af, over Ruskin tot de in Holland feitelijk niet-gekende maar lichtvaardig verguisde Pre-Raphaëlisten, verder over Walter Pater, William Morris tot Charles Ricketts, zet zich deze reeks van overtuigden voort. Van hen eeren wij niet alleen de werken die zij tot stand brachten, maar ook de overgave waarmede zij de bewakers en verzorgers zijn gebleven van een geestelijk goed, dat, hoewel onsterfelijk, door die lange reeks van jaren en ook nu nog, een beangstigende crisis door maakt.

Zoo mij op den man af gevraagd werd of ik meende dat Ricketts als teekenaar, boekdrukker, verluchter van boeken, schilder, beeldhouwer, tooneelbouwer, denker en schrijver, werken van onaantastbare beteekenis heeft gemaakt, dan zou ik niet schromen te erkennen, dat ik zulks niet geloof.

Doch van wie onzer zou met zekerheid het tegendeel beweerd kunnen worden?

Maar daarnaast wil ik, zonder weifeling als mijne overtuiging uitspreken, dat Ricketts door zijn spirituëele hartstocht, zijn zeldzame veelzijdige begaafdheid en kennis, ook al werden deze nimmer opgestuwd tot eene de wereld verbluffende persoonlijke manifestatie, niet slechts geestelijke waarden van hooge orde tegen miskenning heeft verdedigd, maar dat hij tevens, door wat hij tastbaar tot stand heeft gebracht, de levenskracht dezer waarden heeft bewezen. Is het niet Baudelaire geweest, die eens schreef dat ‘hartstocht voor het schoone’ zich soms voor doet in een vorm zoo vol potentieele kracht en diepe geaardheid, dat hij aan het creatief geniale alleen kan worden gelijk gesteld?

Door dezen hartstocht van hooge orde was Rickett's leven als kunstenaar bezield.

* _* *

Naast mij ligt een bundel brieven door Ricketts aan mij gericht, van dezen draagt de eerste brief het jaartal 1893; naast mij ligt ook een satirisch boek door hem geschreven, getiteld: ‘Beyond The Treshold’, dat hij mij niet lang nog geleden toezond, met de opdracht ‘after 40 years friendship’.

[p. 291]

Wij waren zeer jong nog, toen wij elkaar voor het eerst ontmoetten in het huis door Ricketts en Charles Shannon in Chelsea, - dat toen een drukke voksbuurt was, - bewoond. Vóór hen had Whistler er jaren lang gewerkt. Een lage lange werkkamer, een tafel met houtblokken en burijns, een open haardvuur en wat stoelen, ik herinner mij niet dat er in die kamer veel meer te zien was dan dat.

Wanneer wij aan het einde van onze shillingen waren, werd er lachend overlegd of wij sinaasappelen of granaatappels zouden gaan koopen bij het avondbrood. Ik wist toen nog niet veel meer, dan het bedroevend beetje, dat wij jongeren, opgegroeid tusschen de geestelijk enge grenzen van de Hollandsche impressionistische school, hadden kunnen te weten komen.

Hoe zeer heeft Ricketts in die verre jaren mijn geest verruimd. In heel mijn later leven heb ik nooit iemand ontmoet, die met zooveel spiritueele hartstocht, niet alleen de schoonheid, ontstaan in ver van ons af liggende gebieden, ontdekte, maar deze schoonheid ook tot in haar wezenskern begreep.

Ricketts was bovendien een zéér geestig spreker, de stroom van zijne met zeer zachte, doch zeer snelle stem uitgesproken verrassende reflecties, welde geheel natuurlijk uit hem op en bleef volkomen vrij van ieder zelfbehagen.

Speelsch bleef zijn geest bij dit geestelijk spel, maar toch hoe vast gericht tevens; vaak ging hij, als ware hij zelf beschaamd over de veelzijdigheid van zijn kennis, tot een vragende wijze van spreken over, die echter niet minder voorlichtend bleef.

Charles Shannon en hij waren toen nog onbekende jongeren, en het aantal hunner vrienden was klein.

Veel later, toen hun invloed grooter was geworden, hun vriendenkring sterk internationaal karakter had gekregen en zij in staat waren hun zeer ruime behuizing tot een museum vol kunstschatten te maken, bleven zij als eenvoudige kamaraden gelijk aan dien eersten jongenstijd.

Ricketts' liefde voor de schoonheid was geworteld in erkenningen die universeel van karakter, het louter aesthetische vèr te boven gingen.

Zijn brieven uit de laatste jaren bewijzen hoe hij toen geheel

[p. 292]

vervuld was van de zorgen voor zijn jeugdvriend Shannon, die door een val invaliede was geworden, en die hij, zooals hun beider vriend, de dichter Sturge Moore mij schreef, hoopte te overleven, ‘to save him from any preventible suffering’.

In Holland en in België leven velen die Charles Ricketts hebben gekend en hebben geëerd. Moge deze korte dankbare herdenking hun welkom zijn.

R.N. Roland Holst