De Gids. Jaargang 95

[p. 285]

Molengraaff ter gedachtenis

Het was eene eenvoudige plechtigheid den 10den Juli van dit jaar op het kerkhof te Utrecht in overeenstemming met geheel den mensch Molengraaff, die, wars van alle uiterlijk vertoon, zonder bloemen en zonder toespraken naar zijne laatste rustplaats geleid wenschte te worden.

En toch was er reden te over geweest, ook voor ons vrouwen, om aan dit graf te getuigen van onze groote dankbaarheid voor hetgeen deze hoogbegaafde jurist in zijn strijd voor Recht en Rechtvaardigheid in het feminisme heeft beteekend.

Prof. Scheltema heeft in een uitvoerig, van vereering en waardeering getuigend artikel in de N. Rotterdamsche courant erop gewezen, wat wij Nederlanders aan prof. Molengraaff te danken hebben voor verbetering in ons Handelsrecht; hoe hij is de geestelijke vader van ons nieuwe Zeerecht en hoe zijn ‘Leidraad bij de beoefening van het Nederlandsch Handelsrecht’ is het standaardwerk op dat gebied, van groote waarde voor wie zich bezig houdt met de beoefening van het Handelsrecht. Hij heeft echter geen aandacht gewijd, behalve dan de vermelding van het aandeel, dat prof. Molengraaff als lid van de Staatscommissie Kappeyne-Limburg heeft gehad aan de voorbereiding van het wetsontwerp betreffende het huwelijksvermogensrecht, aan het werk van Molengraaff voor verbetering van de rechtspositie van de Nederlandsche vrouw. Ook elders is dit niet - of slechts terloops vermeld. Het is daarom, dat ik behoefte gevoel, de aandacht te vragen voor dit deel van het werk van Molengraaff.

Als jong professor te Utrecht heeft hij een actief aandeel genomen in de beweging om verandering te verkrijgen in het 1ste lid van art. 342 B.W., dat het onderzoek naar het vader-

[p. 286]

schap verbood. Zijn prachtig artikel in het Januari-nummer 1896 van de Gids, waarin hij erop wees, hoe in het Oud-Vaderlandsch Recht dit verbod, dat hij ‘een zedeloos en brutaal voorschrift’ noemde, niet bestond, maar in ons wetboek was binnengeslopen, toen in 1811 de Code Napoleon ook hier te lande ging gelden en later zonder eenige motiveering maar eenvoudig woordelijk vertaald in ons B.W. is overgenomen, heeft grooten indruk gemaakt.

‘Opheffing van het verbod van onderzoek naar het vaderschap is niet alleen een ethisch postulaat, dat reeds veel te lang op voldoening wacht, maar ook eene daad van rechtvaardigheid jegens het kind en jegens de moeder, waardoor het peil der openbare zedelijkheid zal worden verhoogd.’

‘Voor ethische vraagstukken als het onderhavige hebben ten onzent opvolgende regeeringen evenals opvolgende Kamers zich steeds vrij onverschillig getoond. Van het bestaande kiezerscorps ging nooit eenige aandrang ten goede uit. Het vraagstuk heeft geen politieke, alleen een moreele zijde. Artikel 342 van het Burg. Wetb. behoorde voor iedere partij, voor elke sociale of politieke groep een Carthago delenda te wezen. In dien zin moge zich de openbare meening vestigen, niet alleen onder de kleine luiden, wier dochteren onder het verbod zoo vaak te lijden hebben, maar ook onder de hoogere standen, die op zedelijke beschaving behooren prijs te stellen.’

Door zijn artikel wilde Molengraaff, zooals hij in den aanvang schreef, de publieke opinie wakker schudden. Dit is hem volkomen gelukt. Al was in de vergadering der Nederlandsche Juristenvereeniging in 1886 reeds gebleken, dat vele rechtsgeleerden opkwamen tegen het verbod naar onderzoek van het vaderschap, al hadden enkele vrouwen zich in de vereeniging ‘Onderlinge Vrouwenbescherming’ het lot van de ongehuwde moeder en haar kind aangetrokken, eene ‘algemeene verachting en verontwaardiging’ had art. 342 B.W. tot nog toe niet verwekt. Maar het overtuigend en helder betoog in dit Gidsartikel deed velen de oogen open gaan en meer en meer verhieven zich stemmen, die aandrongen op herziening; vrouwen, tot nu toe levend voor eigen kleinen kring, voelden den drang in zich en den zedelijken plicht om te gaan getuigen tegen eene wet, welke haar zedelijk bewustzijn beleedigde.

[p. 287]

Onder de oudere, die zich nog steeds interesseeren voor de belangen van het algemeen en voor die van de ongehuwde moeder in het bijzonder, zijn er, die waarschijnlijk nooit tot groote activiteit in deze gekomen waren, als Molengraaff's geestdrift en durf haar niet had geïnspireerd. Het was in die dagen nog werkelijk een durf om zoo krachtig zich te verzetten tegen eene bestaande wet, wier opheffing naar de meening van eene groote en gezaghebbende categorie Nederlanders de hoogheid en heiligheid van het huwelijk zou aantasten.

En toen eindelijk de wetgever zich niet langer kon onttrekken en een wetsvoorstel in bewerking was om onderzoek naar het vaderschap mogelijk te maken, was het weder prof. Molengraaff, die in een ‘pro en contra’ betreffende vraagstukken van algemeen belang, voor dit onderzoek opkwam. Het ‘contra’ werd bepleit door het lid van den Raad van State Jhr. mr. W.F. Rochussen.

In 1909 is de wet in het Staatsblad verschenen, welke den man verplicht bij te dragen in de onderhoudskosten van het kind, dat hij buiten echt heeft verwekt.

Er bleef nog zooveel over, wat voor de vrouw in ons land verbetering behoeft en Molengraaff heeft tot zijn dood hiervoor op de bres gestaan, jarenlang als lid van het Hoofdbestuur van de ‘Vereeniging tot verbetering van den Maatschappelijken en den Rechtstoestand der vrouw in Nederland’, nadat deze gefusioneerd was met den ‘Bond voor Vrouwenkiesrecht’ in het H.B. der ‘Unie voor Vrouwenbelangen’. Eén jaar is hij zelfs op aandrang der vrouwen hiervan voorzitter geweest, maar langer wilde hij dit niet zijn, omdat hij meende, dat eene vrouwenvereeniging ook waar zij mannen in haar bestuur heeft, toch door eene vrouw gepresideerd moet worden. Hoe heeft hij in zijne openingsrede van de Algemeene Vergadering de houding gelaakt van wie onder de vrouwen nog onverschillig staat tegenover de mindere behandeling in de praktijk, die de vrouw nog steeds ondervindt, al spreekt de wet ook van gelijkheid. ‘Men moet nooit vergeten, dat telkens als een geschikte vrouw wordt voorbijgegaan, de zaak van alle vrouwen schade lijdt’, luidde hier zijne vermaning. Om in de vertegenwoordigende lichamen meer vrouwelijke leden te

[p. 288]

krijgen, opdat de richtige behartiging van de vrouwenbelangen door de regeering zou worden verzekerd, beval hij alle vrouwen aan, hare stem uit te brengen op eene vrouw.

In onze huwlijkswetten wilde Molengraaff de vrouw gelijke rechten geven als den man en in de staatscommissie heeft hij behoord tot degenen, die dit in het ontwerp betreffende het huwelijksvermogensrecht wilde hebben vastgelegd. Maar toen de minister met een ontwerp kwam van veel minder verre strekking dan waarvoor de feministen ijveren en zich de neiging vertoonde, ertegen te ageeren, was het onze bedachtzame en evenwichtige oud-voorzitter, die ons zei: ‘van deze regeering is niet meer te verwachten, neemt liever, wat gij krijgen kunt.

Wie het voorrecht hebben gehad jarenlang met Molengraaff samen te werken voor eenzelfde doel, en niet alleen van zijn juridisch inzicht maar ook van zijn buitengewoon helder oordeel telkens en telkens weer hebben geleerd voor de praktijk van het leven, zullen zeker nog vaak met voldoening terugdenken aan die vele besprekingen, waar hij steeds den weg wees om tot een goed resultaat te komen. Zij hebben geleerd, dat streven naar een hooger rechtsbewustzijn bij de menigte en het verkrijgen van rechtvaardige wetten de basis zijn van een goed en zuiver feminisme. Zij hebben tevens geleerd, niet hoogmoedig neer te zien op wie minder weet of moeilijker begrijpt, maar eenvoudig en bescheiden toch zooveel mogelijk te geven van het meerdere, waarover men zelf beschikt.

L. Kappeyne v.d. Coppello - Wygers