De Gids. Jaargang 95

[p. 257]

Buitenlandsch overzicht

Spanje. - Het vlootaccoord. - Tolunie.
20 April 1931

Het is inderdaad niet onmogelijk dat het met de monarchie in Spanje voorgoed gedaan is, al maant overweging der Spaansche geschiedenis sedert Jozef Bonaparte tot voorzichtigheid in het oordeel. Nog geen enkel regiem dat sedert op Spanje is toegepast heeft een rustig bestaan mogen genieten en met name de republiek van 1873-'74 is een mislukking geweest, hoewel door Castelar verklaard, met een aan Thiers ontleende formule, tot ‘den regeeringsvorm die ons het minst verdeelt.’ Maar er is sedert 1873-'74 in Spanje veel veranderd. Het zou kunnen zijn dat de tweede republiek er beklijft, zooals de derde het heeft gedaan in Frankrijk. Zij zal dan sterk moeten staan tegen anarchistische invloeden, en tegelijk een oplossing moeten vinden voor het vraagstuk der catalaansche zelfstandigheid. Onmogelijk is dit laatste niet, want Catalonië heeft motief te over, niet geheel uit den Spaanschen band te springen: Spanje is het eenig mogelijke afzetgebied voor zijne industrie.

Alphonso heeft zich bloot gegeven door eerst dekking te zoeken achter Primo de Rivera en dien vervolgens op te offeren. Terugkeer uit de dictatuur tot constitutioneele practijk is een hachelijke onderneming; Napoleon III heeft dat ondervonden, en de koning van Italië zou het kunnen ondervinden zoo Mussolini menschelijks overkwam. De dictatuur kan zwijgen opleggen maar niet verzoenen; de uiting der opinie eindelijk vrij te geven is dan meestal gelijkluidend met haar bittere vijandschap te proeven. De koning die, ter vervanging

[p. 258]

van Primo, een Berenguer en Aznar boven de constitutionalisten verkoos, vond, toen hij het na den uitslag der verkiezingen van 12 April geraden oordeelde zich ook van deze Primo's in zakformaat te ontdoen, de constitutionalisten middelerwijl in republikeinen veranderd. Er zou gevochten hebben moeten worden met zeer onzekeren uitslag; liever dan de slechte kans te wagen heeft de koning verkozen voor het oogenblik heen te gaan.

Een slecht vorst is deze laatste koning van Spanje niet geweest; hij heeft, onmiddellijk sedert hij in 1902 op 16-jarigen leeftijd de regeering aanvaardde, grooten ernst gemaakt met zijne taak. Deze werd ten uitvoer gelegd achter een constitutioneel scherm. Er waren verkiezingen maar de natie liet toe dat zij gemaakt werden, en de conservatief Canovas en de liberaal Sagasta verrichtten dit kunststuk op geheel overeenkomstige wijs. Als de eene kliek verbruikt was nam de koning de andere, en als er geintimideerd moest worden had men het leger bij de hand. Maar langzamerhand veranderde er wat in het land en ook in het leger. De persoonlijke dienstplicht, onder Alphonso ingevoerd, heeft in hare nawerking het genus der sabreurs à tout usage doen verdwijnen; en het getal kiezers dat zich aan officieele pressie onttrok nam met ieder jaar toe. De wereldoorlog, die in het neutrale Spanje welvaart verspreidde, heeft deze ontwikkeling verhaast, en weldra gelukte het nauwelijks meer, in de Cortes een meerderheid van regeeringscreaturen te verkrijgen. Toen het twijfelachtig werd geacht of de volgende verkiezing er nog wel een zou kunnen opleveren, heeft Alphonso moeten kiezen tusschen parlementarisme en dictatuur, en koos de dictatuur. Voor de leus liet hij zich door Primo de Rivera verrassen; in werkelijkheid heeft hij toen tot den Franschen gezant gezegd: ‘Enfin, Monsieur l'ambassadeur, je vais régner’.

Het is hem acht jaren lang vergund geweest, en onder de regeeringshandelingen van dien tijd zijn er heel wat die zich uitnemend laten verdedigen, maar hij heeft ze moeten nemen met schending van zijn op de constitutie afgelegden eed. Met het gevolg, dat, nu zijn bastaard-Primo's hem verlieten, hij geen constitutionalisten meer aantrof om er zijn toevlucht toe te nemen.

[p. 259]

Het geval schijnt eens te meer te bewijzen dat constitutioneele koningen inderdaad geen stap meer buiten de constitutie kunnen doen.

De aanvankelijke handelingen van het revolutionnaire bewind lijken niet onverstandig noch ongelukkig. Afstand gedaan heeft Alphonso niet, maar als de nieuwe regeering hare moeilijkheden te boven komt zullen veel monarchisten bevinden de republiek ook wel te kunnen verdragen. Maakt zij daarentegen groote fouten dan zullen zij zich herinneren, monarchisten te zijn.

Een van de moeilijkheden die de nieuwe regeering op haar weg vindt, is de kwestie van het leger. Voor het oogenblik heeft het voor Alphonso geen hand uitgestoken, maar hoe zullen de officieren zich gedragen wanneer er eerlang sprake van mocht zijn het leger aanzienlijk te verminderen? Er zijn onder de overwinnende partij een aantal elementen die door hun politiek verleden gedrongen worden dien eisch te stellen. Of hij kans van verwezenlijking zal hebben, zal er in ruime mate van afhangen of het leger in de eerstvolgende maanden al of niet tegen vijanden der burgerlijke republiek te hulp zal moeten worden geroepen: kantonalistische, anarchistische, monarchistische. Agrarische troebelen in Zuid-Spanje (streek van grootgrondbezit) zijn niet uitgesloten; er bestaat daar een eisch tot landnationalisatie waaraan het gouvernement, blijkens zijn programma dat met nadruk den persoonlijken eigendom waarborgt, niet wenscht toe te geven. Een gevaarlijke plek is Barcelona, waar patroon en werknemer zoo dikwijls met getrokken revolver tegenover elkander hebben gestaan. Barcelona heeft behoefte aan een krachtig plaatselijk bestuur en dat van Maccia schijnt er een te zijn; reden te meer voor Madrid om den man te ontzien die de catalaansche republiek nog eerder heeft uitgeroepen dan Madrid de Spaansche. Zijn eerste telegram aan Madrid luidde: ‘De catalaansche republiek groet de castieljaansche’. Maar zóó verstaat Madrid het niet: er moet onderschikking blijven; eenheid tegenover het buitenland; eene iberische eenheid, waarin men eenmaal ook Portugal hoopt te kunnen opnemen, dat er, evenals Catalonië, op taal- en cultureel gebied volledige

[p. 260]

zelfstandigheid binnen bewaren zal. De banden met Latijnsch-Amerika hoopt de Republiek nauwer toe te halen.... Een revolutie, om kort te gaan, niet zonder gevaren en niet zonder perspectief.

Het is merkwaardig, den weerslag waar te nemen dien de Spaansche omwenteling in verschillende landen van Europa opwekt. Het officieele Italië is onaangenaam verrast en schuift de schuld van het gebeurde.... op Frankrijk, hetgeen al een vrij zonderlinge bewering is. Frankrijk zou gespeculeerd hebben op aansluiting van Catalonië en het verwerven van Spaansch-Marokko. Frankrijk is niet zoo dwaas te verwachten dat Catalonië, dat zich niet geheel op zijn gemak voelt binnen de Spaansche eenheid, er op belust zou zijn onder te gaan in de veel straffer gecentraliseerde Fransche. En wat Spaansch-Marokko betreft, dit bedreigt de Fransche positie in Noord-Afrika hoegenaamd niet, en de Spaansche connectie daar ontslaat enkel de Franschen van het ver van aanlokkelijk bestuur over Rifpiraten.

Met de onderteekening van het vlootaccoord schijnt het niet te willen vlotten.

Aan Frankrijk was een surplus aan onderzeeëers toegestaan op voorwaarde dat het zijn slagschepen niet zwaarder bewapende dan met het 30½ c.M. kanon. Engeland had deze voorwaarde gesteld (waaraan het zich voornam zich ook zelf voor zijne marine te houden) in de verwachting dat zijne mede-onderteekenaars der overeenkomst van Washington (Japan en de Vereenigde Staten) evenmin boven de bewapening met het 30½ c.M. kanon uit zouden gaan. Maar Amerika blijkt zich voor zijn slagschepen aan het maximum van 23.333 ton per schip, met 30½ c.M. bewapening, niet te willen houden. De Amerikaansche vlootbases liggen zóóver uiteen, verzekert het secretariaat van Staat, dat de Unie het buiten slagschepen van 35.000 ton, met 38 of zelfs 40.6 c.M. bewapening, niet stellen kan. Bouwt de Unie zulke schepen, dan wil Engeland volgen en zullen Frankrijk en Italië weigeren hun geld te besteden aan slagschepen die verouderd zullen zijn op het oogenblik dat zij in dienst worden gesteld.

[p. 261]

Een andere moeilijkheid rijst tusschen Frankrijk en Italië ter zake van de vervanging van oud materieel. Het vlootaccoord regelt de hoeveelheid tonnage die vóór 31 Dec. 1936 in dienst mag worden gesteld; dit betreft dus slagschepen en kruisers waarvan de kiel in 1931, 1932 of 1933 gelegd zal worden, en jagers waarvan de kiellegging tot in 1934 plaats zal hebben. Superioriteit in ouder materieel is door Italië aan Frankrijk toegestaan. Dit ouder materieel zal te eeniger tijd buiten dienst moeten worden gesteld; mogen de onderteekenaars het vervangen? Vóór 31 Dec. 1936 zullen buiten dienst geraken: bij de Fransche marine een linieschip van 17.597 ton, twee kruisers van tezamen 24.851 ton, kleinere oorlogsvaartuigen van tezamen 42.909 ton; - in het geheel 85.357 ton; - bij de Italiaansche marine slechts kleinere oorlogsvaartuigen van tezamen 8.021 ton. Frankrijk pretendeert tot kiellegging ter vervanging van deze 85.357 ton over te mogen gaan vóór 31 Dec. 1936, mits maar de indienststelling niet vóór dien datum plaats heeft. M.a.w. het wil blijvend ontkomen aan de ‘parité navale’ waarvan in de Italiaansche gedachte slechts de tijdelijke afwijking was toegestaan.

Engeland heeft het duitsch-oostenrijksch douaneplan bij den Volkenbondsraad aanhangig gemaakt en zich daarbij alleen op het protocol van 4 October 1922, en dus niet op de tractaten van Versailles en van Saint-Germain, beroepen. Het stuurt aan op een juridisch meer dan op een politiek debat. Frankrijk daarentegen beproeft een politieken tegenzet door tegenover de duitsch-oostenrijksche tolovereenkomst het denkbeeld eener pan-europeesche te stellen, en daarmede Duitschland op een terrein van discussie te lokken dat het, na de bewoordingen waarin het de overeenkomst met Oostenrijk aangeprezen heeft, niet ontwijken kan, maar waarop voetangels en klemmen liggen.

C.