De Gids. Jaargang 94

[p. 423]

Bibliographie

D. Loenen, Vrijheid en gelijkheid in Athene (N.V. Seyffardt's boeken muziekhandel, Amsterdam).

Een Nederlandsch boek op het gebied der oude geschiedenis, een gebied waar zoo uiterst weinig boeken verschijnen, verdient zeer zeker bijzondere aandacht.

Loenen, die zich vroeger vooral heeft bezig gehouden met de studie van Plato, doet met dit boek, gelijk hij het zelf uitdrukt, een poging, de geschiedenis te beschrijven, den inhoud en de functie vast te stellen van de politieke en maatschappelijke begrippen vrijheid en gelijkheid in Athene gedurende de vijfde en vierde eeuw vóór Christus. Zonder verder verband hebben die woorden vrijheid en gelijkheid een zeer weinig nauwkeurig omschreven beteekenis. Slechts op vage wijze duiden zij steeds wisselende ervaringen, verschijnselen en gebeurtenissen aan in het leven der individuen en op het terrein der samenleving. Er is geen objectieve maatstaf om de vrijheid en de gelijkheid te meten. Onze maatstaf is zonder twijfel anders dan de maatstaf van een Athener uit de vijfde en de vierde eeuw vóór Christus en door ons, menschen van een anderen stam en een andere ontwikkeling, met een ander verleden en een andere beschaving, is die maatstaf, na meer dan tweeduizend jaren, zeer moeilijk te beoordeelen. Het gaat hier bovendien eerder om gevoelens dan om begrippen en deze gevoelens worden voor ons slechts door enkele reëele gegevens toegelicht. Het zijn deze enkele gegevens, die ons het materiaal moeten leveren voor onze voorstelling. Op deze wijze is het zonder twijfel duidelijk, dat dit boek niet anders kan zijn dan een poging. Niemand zal in dit geval een definitief resultaat verwachten en het boek bedoelt ook niet anders te geven dan de persoonlijke voorstelling van den schrijver over begrippen en gevoelens, die ons uit den aard der zaak vreemd moeten blijven.

‘Toch zocht ik naar het onvindbare’, zegt Loenen, en met dit denkbeeld is, naar mijn meening, ook aangeduid, waarop de bekoring berust van dit boek. Maar alleen zij kunnen die bekoring ondergaan, voor wie de groote tijd van Athene nog een ruime plaats inneemt in hun bewustzijn, voor wie Euripides en Plato, Themistocles en Demosthenes nog wezenlijke gestalten zijn uit het verleden, voor wie de klassieke beschaving nog een levend bestanddeel is van hun kultuur. Want dat zijn de lezers, die Loenen veronderstelt.

Met hen wil hij de vraag overdenken, wat de Atheners zich bij de begrippen vrijheid en gelijkheid hebben gedacht, hoe zij de vrijheid hebben hooggeschat, maar hoe zij die vrijheid hebben opgeofferd, hoe zij genood-

[p. 424]

zaakt zijn geweest die vrijheid op te offeren aan de gelijkheid. Vrijheid is voor hen altijd slechts een betrekkelijk begrip geweest, evengoed als de ware vrijheid van Johan de Witt, - de vergelijking is van Loenen. Anaxagoras, Alcibiades en Socrates hebben het ondervonden. Maar het was ook een groote mate van vrijheid vergeleken bij de onvrijheid der onderdanen van den koning van Perzië. Alleen heeft het streven naar gelijkheid voor alle burgers aan de vrijheid voor de individuen grootendeels een einde gemaakt. Niemand heeft dat duidelijker aangetoond dan Aristophanes in de wrange satyre van den staat der gelijkheid, waar ook de vrouwen dezelfde rechten hebben verkregen als de mannen. In dien staat is alle vrijheid verdwenen voor de individuen om plaats te maken voor dwingelandij.

Men late zich door Loenen leiden door de geschiedenis van Athene gedurende de vijfde en vierde eeuw, met de begrippen vrijheid en gelijkheid, gelijk de Atheners die begrippen verstonden, als aanleiding. Over zijn tocht zal men geen berouw hebben en zijn leidsman zal men dankbaar wezen voor dit kloeke boek.

A.W. Byvanck

André Andréadès, Philippe Snowden, l'homme et sa politique financière; Paris, 1930, Félix Alcan (Les questions du temps présent).

Een stuk geschiedenis wint aan levendigheid door een markant persoon als middenpunt.

De geschiedenis van Engeland's financieel bestel onder de twee Labourkabinetten, dat van 1924 en het huidige, heeft dit punt in Snowden gevonden. De man uit Yorkshire en zijn politiek zijn een monografie waard. De atheensche hoogleeraar Andreades, die als een der gedelegeerden van Griekenland ter haagsche conferentie van '29 Snowden daar persoonlijk heeft waargenomen, bezorgde ze hem en ons.

De schrijver verontschuldigt zich, dat het materiaal, door de atheensche boekerijen te zijner beschikking gesteld, minder overvloedig is dan West-Europa had kunnen verschaffen. Het excuus is overbodig; méér materiaal had beteekend: meer cijfermateriaal; en hierdoor zou een boekje als dit aan leesbaarheid hebben verloren. Thans bevat het, ter illustratie en ter documentatie, er ruim voldoende van en Snowden zelf blijft de centrale figuur. Met andere groote ministers van financiën heeft hij gemeen, dat hij zijn bergen van cijfers beheerscht en erboven uitsteekt; in een hem gewijd geschrift mag dit niet anders zijn.

Wat treft bovenal in dezen, wat zijn doeleinden betreft toch socialistischen, financier en wat in zijn eigen land uiterst linksch haast noodzakelijk van hem zal moeten vervreemden, gelijk hijzelf het tafellaken met de russische leiders van staat allang radicaal heeft doorgesneden, het is een trek van conservatisme in zijn financieele politiek, beduchtheid voor uitzetting van uitgaven en voor zwaren leeningsdruk, die hem nauwer verwant aan Mill dan aan Marx doet zijn.

Dezen trek doet Andreades scherp uitkomen.

De objectiviteit, die hijzelf zich heeft opgelegd en die hierin bestaat. dat men de eerlijk meegedeelde feiten zooveel mogelijk hun eigen taal laat spreken, heeft hem nimmer begeven. En de spaarzame woorden van sobere critiek, die zijn studie bevat, staan zoo weinig buiten verband met den overigen tekst, dat de opmerkzame lezer zonder moeite den criticus zoowel als den becritiseerde kan controleeren.

v.B.