De Gids. Jaargang 94

[p. 60]

Barbaarsche rhapsodie

Prelude

Dien avond waren zij zoo arm dat er geen brood meer was in huis. Met haren harden blik, die altijd draalde aan den rand van lachen, verbood Zottenvalda haren kinderen te klagen. Frederik bedwong zijn medelij. Ze zaten op kussens op den grond. De schemering kolkte tegen de ruiten van hun zolderkamer. Het kleine portret in glas in lood dat aan kettinkjes voor het venster hing, gloeide plotseling helrood doordat een late zonnestraal dwars door het vurige hart naar binnen schoot. Zij keken er allen naar. Toen begonnen zij elkander verhalen te vertellen:

‘Er was eens een Koning,’ weifelde Frederik en zij bleven kijken naar het fonkelende rood.

‘En die Koning had een zoon, die was beeldschoon,’ viel Amelie in.

‘Beeldschoon’, mijmerde op zijn beurt Rosse.

‘Nu moeten de meisjes van het land iets maken om dien zoon tot man te krijgen,’ wist opnieuw Amelie, ‘maar wat vader?’

‘Borduren moeten ze; een héél mooi borduurwerk maken en wie het 't mooiste deed krijgt den Koningszoon.’

‘Hoe zouden die borduurwerken er wel hebben uitgezien?’ zuchtte Amelie.

‘Ook met kraaltjes, ook met goud?’ vroeg Rosse.

‘Ook met kraaltjes, ook met goud.’

‘Ik had geborduurd,’ zei Rosse, ‘een groote papegaai met roode veeren en groene wangen en met een gelen, krommen snavel.’

[p. 61]

‘Ik,’ glimlachte Amelie en leek toen opeens op haar moeder, ‘ik zou maken een groote doorgesneden roode kool, allemaal kleine paarse en witte adertjes en op elk kruispunt een parel en 't grappige was dat niemand zou begrijpen dat het van een gewone kool was afgezien, is niet vader en wat hadt u gemaakt?’

‘Het mijne zou geweven zijn van dunne zij en stelde een stukje hemel voor, een stukje hemel net voordat de zon is gedoofd met donker zwartblauw van boven en rookerig geel van onderen en rechts in den hoek, een schelp, die open ligt als om dien hemel in te drinken. Zottenvalda, waarom zeg je niets? Wat droom jij? Hoe was jouw proefstuk geworden?’

‘Kan men iets zoo bloedrood borduren dat men ziet dat het een hemel is of moet men dien hemel doorschieten met smaragden bladeren of metalige vlinders werken hier en daar? Vooral mag men niet vergeten dat het een stukje is van een blinkend en bont heelal, dat ik borduurde. Want het zou gaan om, heel eenzaam, heel wreed in 't midden, een pikzwarte bloem met een dof zwart hart.’

‘Ik denk moeder,’ peinsde Amelie, ‘dat zooiets de Koning niet bedoeld had.’

‘Och nee, och nee,’ weerde Zottenvalda af, ‘de Koning niet en ook geen ander, ze zouden er allen van schrikken. Die bloem is zoo zwart, zoo angstwekkend zwart.’

De zonnestraal was uit het hart van het glazen beeld verdwenen. Het was alsof de papegaai van Rosse klapwiekend was weggevlogen naar smaragden boomen, zooals men niet kent, of de roode kool naar het aanrecht was verhuisd, waar koolen hooren en Frederiks schelp was toegeslagen en verdwenen met zijn zilten reuk van zee en avondstrand. Zij waren arm, zij zaten in het donker, ze hadden honger. Maar Zottenvalda stond voor het raam en keek naar buiten. Frederik verwachtte bijna dat ze nu op de vensterbank zou stijgen om uit hun bijzijn zonder groet te verdwijnen naar het laatste licht.

Fugue

Zottenvalda ligt op haar sterfbed. Haar oogen zijn gesloten.

[p. 62]

Als de manen van een oud paard hangt de witte franje harer sprei van 't bed. Naast haar staan Frederik en Amelie en Rosse. Zij weet het niet. Zij beleeft het volgende:

Het meisje, dat steeds in hare droomen verschijnt is ook thans aanwezig. Ze rent op haar toe op roode saffiaanleeren schoenen. Ze draagt een keurs van juchtleer, bestikt met bonte houten kralen en onder de reuk van leer is merkbaar die andere geur van een jong lichaam, van een koele huid, gezond en stroomend vervuld van haastend bloed. Ze heeft lange, zwarte vlechten, die zwiepen bij haar rukkende bewegingen, want zij schudt met een knikken het hoofd achterover en een breed lachende mond bemoedigt Zottenvalda en wil haar kordaat weglokken naar een vroolijk avontuur. En zij drentelen niet, zij wandelen niet samen, zij met haar droomenmeisje; zij rennen heuvels af en langs frissche rivieren. Heden is het water bijzonder blinkend; visscheschubben van dartel licht, de wind ruikt koud naar menthol en het lichaam tintelt van behagelijke kilte.

Ter weerszijden van het water zijn geen wegen. Zand of klei zou te zacht een substantie zijn voor het heldere, harde land van dien droom. De wegen langs het water zijn twee vlonders, aan elken oever één, van een metaalhard hout, dat helder klikt bij 't neerzetten der rappe voeten. Tikketik-tik-tik, kleppen ze op het uitheemsch parket (maar bestaat er geen ijzerhout?) Haar voeten beslaan den planken vloer als was het een trommel. Zij trommelen al rennend een heerlijk zichzelf overstortende, ijlende, jagende wijs. Links van haar staan lage, bruine barakken van rosse gebakken klei. De deuren hangen open op groote primitieve beugels en daar binnen hurken menschen in de door kaarslicht flakkerende duisternis. Zij zou de aanwezigen niet in 't gelaat durven zien. Ze zijn zeker getatoueerd, hun oogen glimmen als fosfor in kalkige gezichten en andere gelaten zijn als geïncrusteerd met streepen glinsterend metaal. Melkige edelsteenen in dofstalen rand zijn huiverige oogen en aan hunne klauwige handen spitsen nagels van agaat. Ter andere zijde vrouwen. Ze houden breekens-smalle polsen voor zich op, die doorzichtig zijn als albast. Het flakkeren der kaarsen blijft erachter zichtbaar. Maar daarnaast ziet zij de drie knielen,

[p. 63]

die zij eens goed kende, Frederik met zijn weeken baard en Rosse slaperig aanleunend tegen zijn zuster. De stilte wordt doorbroken door regelmatig geklop. Als zij goed kijkt ziet ze ook een arm zich heffen en weer dalen, heffen en weer dalen, tesamen met dien klop. Die arm torste een zwaren hamer. Tusschen een leger van houten spaanders verrijst de dweepende gestalte van den timmerman, voor een vlak van diep émaille-blauw, het kleed eener tengere vrouw met starenden blik en spichtige handen en een ronde zuigeling, die ligt te pruttelen in een krib. Er werd eens een kind uit een brand gered, dat temidden van de vlammen nog lag te kraaien in zijn wieg. Zoo klinkt dat gepruttel van het kind, onwezelijk, hartbreekend.

De heele scène van de moeder, het kind en den timmerman, met nog een os en een ezel uit wier neusgaten warme stroompjes lucht wasemen is geheven, ziet ze nu, als op een wolk van émailleblauw, wijnrood en purperkleuren, die drijft ijl temidden van de goud-zwavel rosse bedomptheid der barak. De getatoueerden, de geïncrusteerden, de vrouwen met de doorzichtige polsen kijken omhoog, samen met haar man en kinderen, om die fatamorgana van blauwig-Europeesche kleuren te zien langsglijden. Want ze ziet het nu, ze glijdt, ze beweegt als een zeepbel, die uiteenspatten zal en zelfs het kaarslicht stroomt er dwars doorheen in breede streepen, even ter hoogte der blauwe wolk onderbroken.

Zottenvalda kijkt verlegen haar gezellin van terzijde aan. Deze lacht slechts en omklemt hare polsen vaster. Met een ruk zwiepen haar vlechten langs haren rug als de leidsels van een paard. Daar staan ze aan het eind van den vlonder en de vriendelijke rivier heeft zich eensklaps verbreed tot een meer, waarvan zij den oever niet kan zien.

Dan buigt het meisje zich tot Zottenvalda over, zoodat zij den naar honing geurenden adem van haren mond voelt tegen hare lippen. ‘Weet je,’ vraagt ze ‘weet je nu, waarom dit landschap zich van elk landschap terwereld onderscheidt?’ Zottenvalda voelt hare spanning in een even aantrekken en weer teeder loswuiven harer vingers om haar pols en weet dat zij juist antwoorden moet, wil zij hare gezellin niet reddeloos teleurstellen, tevens beseft zij in een grenzelooze treu-

[p. 64]

righeid dat dit nu de bodem van het geheim is dat zij genaderd is. Haar stem weert af: ‘Natuurlijk, natuurlijk,’ want nog immer heeft haar bewustzijn dat laatste teeken niet onderkend, alleen is er een nadering in haar merkbaar, een al te klagelijk naderen van grooter weemoed dan zij vermag te dragen. Het meisje heeft geweten dat Zottenvalda zonder nadenken sprak. Ze staan stil. Zottenvalda voelt hoe ze daar staan, zoo kleintjes, zoo naarstigjes afgeteekend tegen de ruimte van water en lucht. En dan begrijpt ze dat zij opkijken moet. De voorbereiding, de aantocht, dien ze samen hebben ondernomen is nu voorbij. ‘Zie je,’ zegt ze met een stem zoo triomfant dat zij als een bekkenslag is na het geroffel van haar loopen en ze wijst naar de lucht en voelt aan 't blijde opveren van haar wezen, dat dit het was, waarop werd gewacht. En bij het aanslaan dezer klare vreugde is de gestalte der gezellin verdwenen. Alleen de greep harer hand, het blijde zwiepen harer vlechten (maar 't konden vleugels zijn) blijft nog een oogenblik na en Zottenvalda is haar reeds vergeten voor de verblindende helderheid, die boven haar ontstaat: Want gelijk anders het uitspansel langs den einder gevlijd ligt in horizontale lagen met soms stroomen doorzichtigheid wemelend daartusschen, is 't nu een verticale hemel, die aanschuift op haar af, als spitse ijspegels en blikkerende lemmetten, die opsteken naar boven en zich in het azuur verliezen. Daartusschen schieten tongen vuur omhoog, loodrecht klievend of in de breedte laaiend, standhoudend als een plotseling bevroren weerlicht. IJskoud is deze hemel, die afschilfert als parelmoer, van boven naar omlaag, waartusschen kolken boren. Wereldbollen zwerven als donkere schaduwen in grillige banen om haar heen en zijn verdwenen voor zij ze goed gewaar werd. Want er zijn groen-blauwe spleten tusschen opstijgende en weer verschietende kristallen muren, waarnaar zij kijken moet. Blikken, die nader varen of die zij nadert, dat weet zij niet. Zij voelt slechts zich aangetrokken en opgezogen en alsof alle beelden, die haar zooeven nog wenkten verzwolgen zijn. Een laatste helderheid. En dan weet zij niet of zij zelf nog te onderscheiden is, of zij niet, gelijk het meisje vervloeid is in licht en klank en als zij omlaag blikt, is de aarde verzonken. Zij is ergens in licht-

[p. 65]

flitsen, doorwoeld van schaduwen en ze begrijpt niet, waarom het moest dat zij zoolang door een schaduw overgleden en belemmerd werd.

Steek aan de kaarsen, kind. Je moeder is heengegaan. Rosse zet je ijsmuts af, al is het hier koud zonder kachel en jij, Amelie, zing het lied van de zwarte bloem.

J. van Schaik - Willing