De Gids. Jaargang 94

[p. 442]

Aanteekeningen en opmerkingen

Bedreigd Indisch bestuur.

- De minister van koloniën heeft op 9 Mei 1930 in de eerste kamer met nadruk ontkend (handelingen, blz. 596), dat samenvoeging van inheemsche dorpen deel der bestuurshervorming zou zijn; eveneens, dat zij deel zijner politiek zou zijn geweest (De Gids 1930, II, blz. 105, 109, 114). Voorts heeft, naar aanleiding eener interruptie, de minister zich laten ontvallen, dat behoeften en vragen der bestuurshervorming soms beter beoordeeld kunnen worden in den Haag dan te Batavia (handelingen, blz. 596). Deze nieuwe punten van het debat zijn waard te worden bezien.

1. ‘Samenvoeging van desa's’ - zoo zei de minister - ‘heeft niets, maar dan ook niet het allergeringste, te maken met de bestuurshervorming. Die zaak is al sinds geruimen tijd gaande.... Met de bestuurshervorming houdt de zaak echter geen verband.’

Op 5 Maart 1921 daarentegen, in de toelichting zelf van het wetsontwerp op de bestuurshervorming, had deze zelfde minister, onder het opschrift ‘Desabestuur’, volstrekt anders gesproken (bijlagen 1920-1921, 438, stuk 3, blz. 14; hieronder voorzien van eenige cursiveering):

Op het nut van een stelselmatig streven, waar noodig, naar verhooging van de economische kracht en daarmede van het bestuursvermogen der Inlandsche gemeente door eene doelmatige samensmelting van desa's, hetzij dadelijk, hetzij langs den meer geleidelijken weg eener vorming van gemeenschappen van desabelangen, is bereids gewezen. De gezamenlijke behartiging van onderwerpen van algemeen nut.... zal daarbij het middel kunnen zijn om de ingezetenen van aaneengrenzende desa's tot nauwere aaneensluiting te brengen en ten slotte tot vereeniging onder een gemeenschappelijk gemeentebestuur, al dan niet met behoud van zekere administratieve zelfstandigheid voor de verschillende onderdeelen der nieuwe desa.

[p. 443]

Derhalve: in één der elf paragrafen, waarin de minister zelf het systeem zijner bestuurshervorming omschreef, werd ‘een stelselmatig streven’ naar ‘samensmelting van desa's’ opzettelijk en uitdrukkelijk vermeld als onderdeel van het grootsche geheel. Iets vroeger in die paragraaf (op blz. 11) was - en daarop doelen de woorden ‘is bereids gewezen’ - een meer wazige omschrijving voorafgegaan van

een desabelangengemeenschap, uitgroeiende - mogelijk - op den duur tot eene grootere, economisch meer levenskrachtige inlandsche gemeenteinstelling dan, over het geheel, de tegenwoordige desa.

Derhalve: samenvoeging van desa's werd in 1921 aan de staten-generaal voorgehouden als onderdeel der bestuurshervorming. Zij is nimmer als zoodanig herroepen. 's Ministers mededeeling aan de kamer op dit eerste punt is met de feiten in onverzoenlijke tegenspraak.

2. En de practijk? ‘Samenvoeging van desa's’ - zoo vervolgde de minister op 9 Mei 1930 - ‘is al sinds geruimen tijd gaande en wanneer er één tegenstander is van een dergelijke administratieve krachtproef, ben ik het. Ik heb in mijn vroegeren bestuurswerkkring nooit veel anders dan nadeelen daarvan gezien. Men hecht kunstmatig desa's samen, die in werkelijkheid nooit één worden en die op stuk van zaken niet veel anders vertoonen dan een beeld van verwarring, zoo al niet van bepaalde onderlinge vijandschap. Hier is het een administratief ingrijpen, dat in bepaalde gevallen nuttig en noodig kan zijn, maar ook dan behoedzaamheid eischt. Met de bestuurshervorming houdt de zaak echter geen verband.’

Dit klinkt volkomen geruststellend. Doch nu wederom de feiten.

Gedurende die vijf jaren, die geheel door een ministerschap van den heer De Graaff werden gedekt, constateert men in de samenvoeging van desa's op Java een verrassend, zelfs beangstigend crescendo. Niet zoodra echter is de heer De Graaff afgetreden, of een even opmerkelijk descrescendo treedt in.

1920: 143	1925: 608
1921: 280	1926: 255
1922: 469	(506) 1927: 157
1923: 781	1928: 90
1924: 1003	(953) 1929: nog onbekend.

[p. 444]

Men bedenke, dat de heer De Graaff bij meer dan één gelegenheid een alomvattende verantwoordelijkheid van den minister van koloniën heeft bepleit voor wat in Indië voorvalt; hij zal het gebeurde dus stellig niet schuiven op mr. Van Stirum en mr. Fock. Ook overwege men, hoe ondenkbaar het is, dat dit aangelegen en veelbesproken onderwerp aan de aandacht van een minister van koloniën der jaren 1919-1925 zou zijn ontsnapt. In het Koloniaal Weekblad van 3 Januari 1924 en de Indische Gids van 1924 (blz. 249) beschouwde dan ook uit hoofde dezer samenvoeging een Java-ambtenaar de bestuurshervorming-De Graaff als voor Java ‘feitelijk reeds in vollen gang’ (zij het nog niet ‘ten aanschouwe van iedereen’), er bovendien op wijzend, dat dit aldoor versnelde samenvoegingsproces van desa's er op berekend scheen juist op dát oogenblik gereed te komen, waarop, met het administratief gewest West-Java (1 September 1925), de bestuurshervorming officieel haar intree zou doen. De argwanende voorzegging schijnt helaas bewaarheid.

Derhalve: onder géén bewindsman heeft de samenvoeging van desa's zulk een omvang gehad als juist onder minister De Graaff, die in de eerste kamer zegt er nooit van te hebben willen weten. Ook de mededeeling aan de kamer op dit tweede punt is met de feiten in onverzoenlijke tegenspraak.

3. In de tweede kamer (19 en 21 Februari 1930) was twijfel gebleven, of de onthouding inzake de bestuurshervorming, die de minister van koloniën aanprees aan de kamers, ook gelden zou voor den minister zelf. Het punt was van te grooter belang, omdat op 12 Februari 1930 in den volksraad duidelijk genoeg was gebleken, dat de toekomstdenkbeelden ginds en hier op het stuk dezer hervorming elkaar allerminst dekken. Geprest immers om te zeggen, in hoever de minister op het binnenhof ‘officieele verklaringen’ ter zake gaf buiten Indië om, liet de Indische regeering antwoorden, niet, dat de minister aan de Indische raadgevers het eerste woord liet, maar (handelingen, blz. 2151, zie 2141; hieronder voorzien van eenige cursiveering):

dat het overleg dat tusschen de Regeering hier te lande en den Minister van Koloniën gevoerd is over de bestuurshervorming in de buitengewesten, tot op zekere hoogte geleid heeft tot overeenstemming.

[p. 445]

Derhalve: een behoorlijke dosis verschil van inzicht is overgebleven. De minister van koloniën nu stelde zich in de eerste kamer op 9 Mei 1930 te dien aanzien op het standpunt, dat de bestuursomstandigheden in Indië en de daarbij passende oplossingen ‘beoordeeld moeten worden met kennis van de verhoudingen daar, wat nog volstrekt niet zeggen wil, dat zij te Batavia onder alle omstandigheden beter beoordeeld zouden kunnen worden dan in den Haag. Het is daarbij tevens de quaestie, waar men het best op de hoogte is van het vraagstuk in zijn geheel’.

Mag aangenomen worden, dat niemand betwijfelt, wáár, naar's ministers inzicht, de bestuurshervorming-in-haar-geheel het best wordt begrepen en doorzien, dan is derhalve het overwicht op deze hervorming aan de staten-generaal slechts ontnomen om gebracht te worden naar het plein. Wat blijft van de bevrijdende belofte van minister Koningsberger van 23 Maart 1928, in de kamer met instemming ontvangen (De Gids 1930, II, blz. 110), zoodoende over?

C. van Vollenhoven