|
| |
| |
| |
Ballade van Judas Iskariot.
Personen.
| DE MEESTER. |
| JUDAS SIMONSZOON ISKARIOT, Penningmeester van de Twaalf. |
| SAFIRA, zijn vergeten zuster. |
| TABITHA, zijn versmade verloofde. |
| HERODION, zijn vroegere kameraad. |
| BAR-SJAMMAI,}Geldwisselaars van 't Voorhof. |
| JOHANAN,}Geldwisselaars van 't Voorhof. |
| MEIR,}Geldwisselaars van 't Voorhof. |
| BAR-SJEM,}Geldwisselaars van 't Voorhof. |
| DE HOGE PRIESTER. |
| MALCHUS, zijn hoofdbediende. |
| PHILIPPUS. |
| ANDREAS. |
| SIMON ZELOTES. |
| THOMAS. |
| MATTHEUS. |
| ANDERE APOSTELEN. |
| DRAGERS VAN 'S HOGEPRIESTERS PALANKIJN. |
| VOLK. |
| LEGIOEN-SOLDATEN. |
Tijd: ‘Witte Donderdag’.
| |
| |
I.
‘Die ziet z'n eigen zuster niet....
'k Woon hier! Waar hòl je naar toe?’ -
‘Wie loopt voor de Meester voelt liefde als roe,
‘O, is 't weer om die valse profeet,
Dat j'als Jood en als zoon je plichten vertreedt
Op de drempel van Paas? Dat onz' ouders in leed
Zich verknagen? Jou wens ik 'n dubbel verdriet,
‘Smaal!.... 't Is me minder dan 't stof aan m'n kleed,
Blaakt et losse gesteent in de straten.)
II.
‘Loop jij je liefste zóó voorbij,
Ze smacht zich in 't ziekbed om jou!’ -
‘Apostelschap duldt vriend noch vrouw,
‘Och, Judas, ik heb j' altijd geloofd, -
Hoe kàn ik et nu?.... Door wingerd omloofd
Zie 'k ons bei in Engedi.... Je arm steunt m'n hoofd,
En je kust me en streelt me, vol innig gevlei,
‘Da's acht'r ons. 'n Zwaard heeft vaneen ons gekloofd,
‘'n Zwaard?’ - ‘Zijn Stem!’ -
Klokte, klapwiekte 't niet in je straten?)
III.
‘Wat zwoeg je! - is 't niet heet genoeg,
| |
| |
Kom mee, naar m'n huis, 't is er koel!’ -
‘Waar kom je vandaan? - Wa's daarginds voor gejoel,
‘Ik kon 't niet meer aanzien, ik werd er ongans
Van 't Hosanna-geschetter, en palmgroen en krans,
En 't gehip van die ezel, - 't leek David ten dans!....
En ze riepen, 't was Davids Zoon die hij droeg,
‘En Hij is 't! Nu is 't uur! Nu is 't Israels kans,
Hoe schallen en juichen je straten!)
‘Wat schreeuw je! Word j' opeens 'n leeuw?
En ik kende j' als vos, jaren her!’ -
‘Geen vos en geen leeuw! Hij de Zon, ik 'n ster,
‘O, 'k heb geen bezwaar! - Ieder weet wat 'm past.
Maar kom toch de deur in! We kleven hier vast!
Ik heb water en rustbed en wijn voor m'n gast,
En hier ben je welkom al blijf j' ook 'n eeuw,
‘Dring niet aan, ik ben uitgebrast,
‘Hè?’ - ‘Nù hoor 'k aan Hem.’
Verzoemt het gedruis van de straten....)
‘Jij vol van z'n dienst, is je beurs even vol,
Je bent wel 'n man van gewicht?’ -
‘Ik wòrd et, is eenmaal 't Rijk gesticht,
‘Inmiddels dunkt me je buidel plat.
'n Hoveling wordt meest rijker geschat!
Laat zien.... Hier dat ding!.... 'k Tel er dertig, - maar dat
Is toch om te schaatren!.... Die tas is één hol,
| |
| |
‘Van goud straalt morgen Zijn koningsstad,
(Hees van drift is z'n stem.
Buiten blakert de zon op de straten.)
‘Mij goed.... Maar die tas is toch leger dan 't moet....
't Fonds komt duizend en duizend te kort!’ -
‘Van honger heeft nooit 'n apostel gemord,
‘Och wat! Ieder karig bestaan is gebrek!
En nood fnuikt helden en heir.... Wees niet gek!
Vertienvoud j'armzalige dertig - 'n stek,
Die, amper geplant, hoog als boom wolken groet,
‘'k Zie et ánders: 'n roes met ontnuchtrend gewek,
‘En je winst is voor Hèm!’
Leeg, stil en zwoel zijn de straten....)
‘Zo wild is m'n Mammon geen keer nog verspild!
Dit spel is betjoend door je baas!’ -
‘Van jou zijn de bikkels - die schimpscheut is dwaas,
‘Vergeef - ruw tegen 'n gast was ik nooit -
Maar - is 't mijn hand die m'n sjekels vergooit?
Dan is 't mijn hand gauw die de huizen afschooit!
Je spel heeft me kaalgeschoren, gevild,
‘Twee uur geleden was ik berooid,
En m'n winst is voor Hèm!’
Stil!.... Warrig gedruis door de straten.)
| |
| |
IV.
‘Wie telt hier sjekels? Is Judas die held?
Dobbel jij met 'n roov'r en bandiet?’ -
‘Zover mij bekend is hij d' enigste niet,
‘Zwijg, nar!.... Maar 't is zo: na maanden gewroet
Werkt z'n meester in 't licht, met 'n zweep! Kijk, van bloed
Druip-klontert m'n baard - op m'n kleed staat z'n voet!
En op 't Voorplein, in slachtvuil en slijk, ligt m'n geld,
‘En 't mijn zit in Judas z'n beurs. 't Ging met spoed,
En de wijn is me brem....’ (In Jeruzalem
Doorkrijsen de wislaars de straten!)
‘Hij perst, de schavuit, dat z'n buidel haast berst....
Laat je 'm gaan, je bent hooploos onteerd!’
‘Wie hier is genodigd, wordt hier niet gedeerd,
‘Bescherm jij 'n dief? Is je kleed nog van jou?
Schéúr 't, zoals ík dee, als drager van rouw!
Maar let op die tas, let op hand, plooi, mouw!
Hij rood-oogt, 'n rat die 't gebit zich verknerst....
Ik ga je voor.... Laat me los!.... Gauw, gauw!
Meir!.... Bar-Sjem!’.... (In Jeruzalem
Slaat 'n vechtvlam uit vuurhete straten!)
‘Ontgrijp 'm die buidel!’ - ‘We delen gelijk!’ -
‘Hou vast, Bar-Sjammai!’ -
‘Hij is dol!’ - ‘Da's 'n smak op de grond!’ -
‘Blijf liggen op straat als 'n schurftige hond,
‘Zwaar is die tas!’ - ‘Deelt Herodion mee?’ -
‘Die mag hunkren!’ - ‘'t Is zijn geld!’ - ‘Nee!
| |
| |
't Was van Judas!’ - ‘En nu is 't van geen van twee!’ -
‘Voor ons ieder 'n vierde!’ - ‘De buit is rijk,
‘Hij vergoedt wat Iskariots baas ons misdee,
Ziet ze gaan, schuw door d'eenzaamste straten.)
V.
‘Malchus, zeg.... wat spert hier de weg?’ -
Hij bloedt uit z'n hoofd, en hij raast!’ -
‘Zet neer m'n draagstoel.’ - ‘Maar d'r was háást,
‘Zet neer.... ('t Eeuwge grauw.... stage last, weinig nut...
En ik ploeg met m'n brein, ruim de stenen bij 't mud,
En vergeefs.... En de beetre stand dommelt en dut
Tot de gore Romein ons bewerkt met z'n eg....)
Hoe ontstond dit schandaal?’ - ‘Ik ben uitgeschud,
Wat nieuws hier in pleinen en straten?)
‘Hoeveel?’ - ‘Dertig sjekels.’ - ‘Bestemming?’ - ‘'t Feest.’ -
Trouwt dient wie durft bàng zijn als 't moet.’ -
‘Ik weet et.... weet et maar al te goed,
‘Maar bang dúrven zijn is verwrongen natuur....
Da's 'n strijdhengst tot stappen genoopt.... Hij vat vuur.
Al z'n kruine-gewaai schudt ie los.... En 't stuur
Van de ruiter doet onder voor 't willen van 't beest....
Wat was dat van morgen?’ - ‘Zijn koningsuur,
| |
| |
‘Schuilt 'n koning in hèm?’
De ogen zijn brandende gaten.)
‘Doodwonden geheeld, - slappe zielen doorvonkt, -
Rug-gestrengd.... Hogepriester,
Bewijst dat 'n koning of niet?’ -
‘'n Zwervende vorst met 'n zeer vaag gebied,
‘En wat zou 't, is Zijn heir en Zijn hofstoet klein!
Grootse gang, fiere zegen.... 'n Oog, stralend-rein
Als 't zuiverst gesteent!.... Hij geen vorst, wie zal 't zijn?
Ieder wóórd van Hem is gezag!.... Et gongt,
‘Gongslagen zijn leeg!.... En wat zegt de Romein,
Heeft die óók nog 'n stem?’
Dreunstap van bezetting-soldaten!)
‘Daar gáán de geweldenaars.... Wie durft z' aan?
Durft hij, met z'n woord van gezag?’
‘Zendt Hij m' in de speren, ik sterf met 'n lach,
‘'n Lach! Als je neerzinkt, aan flarden gekerfd,
En je weet niet of 't nùt doet, of 't báát dat je sterft!
Of je dood niet de wijngaard van Mozes geërfd
Open gooit voor 'n jakhalze-storm! Vloek de waan,
Die et wij-vat der wereld, die Júda, verschérft!’ -
Geen waan schuilt in Hèm!’ -
De krijgstred verdreunt door de straten....)
‘Malchus, hei.... hou die dragers opzij!....
| |
| |
Nooit, schreeuwt overtuiging zo schril.’ -
Ze schreeuwt, praat, fluistert, precies als ze wil,
En ik weet, - want ik zag!.... 't Was op Nazareths rots -
Grijphanden, krijstongen van ‘lasteraar Gods’....
Bergspleet aan de voet.... En als huisvrouwen Lots
Versteef et geboefte, - en Hij bleef vrij!’ -
Dat was louter begoochling!’ - ‘Woordegebots,
En 't is zwoel in Jeruzalems straten.)
‘Ik zàg!’ - ‘Maar wie ook?.... Wie getuigt voor die dag?
Die zijn allen belezen van blik!’ -
‘Voelt de hechtheid van Sinaï zandstormgewrik,
De berg weet en stáát, duizendwortlig en diep,
En getuigt -’ ‘Van Mozes!’ - ‘Van Hem die me riep
Uit de stuiving omhoog, die tot berg me herschiep,
'n Omdreigwolkte berg, met als taal dònderslag,
‘De slag treft 'n oor dat maar zelden sliep,
En dat waakt in Jeruzalem.’
Hij is waardig - en Judas verwaten.)
‘Getuig.... als daarpas 't Zone-Davids-gejuich,
Bij z'n intocht, Iskariot,
Zijn rit door de heilige stad!’ -
‘Open hulde voor Hem die mijn hulde al had,
Morgen de zege!’ - ‘'t Gepeup'l is te voos....
Is z'n gunst niet 'n rietstengel, brozer dan broos?
Betaal 't met je trouw, koop geschrijn voor altoos!
Bij 't holste - van - hart is et willigst gebuig....’ -
| |
| |
‘Wrocht 'n Gideon ooit met 'n kudde iets groots,
Zal 't nu anders, met hem?’ -
Loopt geen kudd' om de Herder te blaten?)
‘Maar geteld zijn de uren, want wit is 't veld,
Voor de oogst, Hogepriester!
Zijn Zienerswoord schalde wis!’ -
‘De heiden zal maaien met sarrend gesis,
Besef wat aan 't erfdeel Abrahams wacht:
Een avondbrand vol bloedige pracht, -
Dan: stortende torens en huilende nacht,
En pestwalm in d'ochtend, en plettrend geweld!
Wat wordt, - zegt Jezaja - door 't Noorden gebracht?
En et Noord bracht hèm!’ -
Trok de Vree niet in Hèm door de straten?)
‘Nooit krenkt ons 'n vrede die Jezus ons schenkt,
(Jesses loot, Hogepriester!)
Wanneer lam naast leeuw zich vermeit!’ -
‘En ons dienstjuk, verschopt, aan de wegrand leit,
En de zeis van Zijn taal de geweldenaar zicht!
En 't zwaard van Zijn lippen de boosdoener richt!
En koe weidt naast panter. En 't schuldloze wicht
Steekt handjes in 't hol van de slang! O, wie 't brengt,
Wie als vòrst ons twaalfstammig Godsrijk hersticht....’
Heel d'aard komt aan Hèm!’ -
Zijn de stenen niet los in de straten?)
‘Bewijs me je woord, en Zijn paleis
| |
| |
Help ik bouwen, Iskariot!
'k Zalf Hem als 'n Samuel 't hoofd!’ -
‘O, 'k heb et gehoopt, verwacht, geloofd,
Et kroost van Aäron en Abjathar
Brengt hulde aan 't licht van Bethlehems star!
Levieten omstuwen de zegekar,
En 'n stralende morgen verslindt alle grijs....’ -
Ontruk j' aan die eindloze wervel en war!’ -
‘Geen lierzang op mij of op Hem!’
Maar gedoft - scherp van oor zijn de straten....)
‘Toon, toon 'm in majesteit, Hem, Davids zoon!
Als daarginder, Iskariot!
Als in Nazareth! Doe et van nacht!’ -
‘Hoe dwingt 'n discipel z'n Meester tot Macht,
‘Och kom! Welke vorst, door trawanten ommuurd,
Hebben d'eigen trawanten de ziel niet doorgluurd
Tot in d'uiterste schuilhoek? De hand niet bestuurd,
Zèlf in speer-gelid, stram om de troon?....
Is jouw Joodse hart nog zo luttel ontvuurd?’ -
‘Is dan vonkloos m'n stem?’
Zal geruk en gespartel 'm baten?)
‘Kies! uit et Noord komt hengste-gebries,
Hoeven daavren door Asjer en Dan!’ -
‘Geen keus.... plicht als Jood bij de moed van 'n man,
‘'t Is wel ....Dragers, Malchus! - voor 't grauw volle trog,
Voor valse profeten ontmaskerd bedrog, -
Voor helden 'n taak, pletter-zwaar, roemrijk toch!
| |
| |
Hier.... dertig sjekels, - herstel van verlies,
Kom welk uur je wilt! Kom vanavond nog! -
Tijds rad heeft geen rem!....’ -
Waart verwezen 'n man door de straten.)
VI.
‘Die ziet z'n eigen broeders niet....
't Is hier! Waar zeul je naar toe?’ -
‘Voor dertig sjekels geen zaal.... ik ben moe,
‘Rust dan binnen.... Ik keek naar je uit....
'n Schitt'rende dag, met 'n heerlik besluit!
Voor de Meest'r en Jeruz'lem als bruigom en bruid
Zongen vogels en Schare om beurten et lied!....
Je tuurt maar en tuurt, zonder enig geluid!’ -
Is 't nu zéker, met Hèm?....’
Broedt scheemring en stil zijn de straten)
‘Klopt twijf'l aan je deur? Hier gaat ze voorbij!
Apostel - en wankel van geest?’ -
‘Apostel.... en wank'l - en de koenste gewéést,
‘Makker, 't is moeheid. Dat komt weer terecht!
De zaal brengt j'op adem. En straks sta je recht
Als voorheen! Zijn woord - en geen strijdbaarder knecht
Van 't Godsrijk-in-aantocht dan jij,
‘'t Godsrijk - lang, lang is et voorzegd,
| |
| |
Is 't in aantocht, met Hèm?’....
Zaalkoelte: vèr zijn de straten....)
‘Hij liet ons zaal-en-bediening om niet.’ -
Bar-Ezra dingt naar de gunst!’ -
‘Aanhang-werven is heden geen kunst,
‘Juist.’ - ‘Wat 'n dag!’ - Eén palmtakke-veld!’ -
‘Eindloos gejuich!’ - ‘Iedre vlegel 'n held....’ -
‘Behalve de wislaars!’ - ‘Ze hebben 't gemeld
Aan Pilatus....’ - ‘Allicht.’ - ‘'k Wou 't graag ongeschied!’ -
‘Aanschouw de bestierder van Israels geld,
Zorg.... hij is stil.... d'andren praten.)
‘Wat moet die teil aan Petrus' voet?’ -
‘Hij wil niet, Thomas!’ -
‘En de Meester knielt en beveelt....’ -
‘Bar-Jona geeft toe....’ - ‘Hij wil méér!’ - ‘Wordt misdeeld,
‘'n Les!’ - ‘Nu Johannes....’ - ‘Dat treuzelt en zeurt....’ -
‘Deze voetwassing heiligt....’ - ‘Waardig gekeurd
Voor apostel zijn w'allen....’ - ‘Hoe zijn bloed kleurt
Naast et mijn' wil ik zien in 't gevecht!’ - ‘Wéér bloed,
‘Stoot Judas aan.... 't is zijn beurt....’ -
‘'k Word koud van die stem....’
Judas schrikt, - strekt de voeten gelaten....)
| |
| |
‘Stil is Judas.’ - ‘Somber en stil
Is de Mééster, Philippus!
Wijn, matsen.... is 't féést metterdaad?’ -
‘Hij zwóégt naar 'n woord!’ - ‘St’.... - ‘Wee! hier 's verraad,
De Herder in leven, de lamm'ren gekooid, -
De Herder geveld, - heel de kudde verstrooid,
Buit voor de wolf!.... Met bloemen getooid
Ben ik paasoffer!.... Ga dan met haastige wil!’ -
Wij willen et niet!.... Wij verraden U nooit!....
‘Ben ik 't, Heer?’ - ‘Hij!.... 't Bloedloon is bij hem!’
Dreunt 'n deur - ijlt 'n stap door de straten.)
Willem van Doorn.
| |
Naschrift.
Littéraire waterspeurders kunnen, bij eventuele ‘bronnenstudie’, het zich gemakkelik maken door het raadplegen van de uitstekende verzameling English and Scottish Popular Ballads, Edited from the collection of Francis James Child by Helen Child Sargent and George Lyman Kittredge, Boston and New York). Aan de 13e-eeuwse Judas-ballade, die daarin is opgenomen (blz. 41), dank ik, behalve de schampere zuster van Judas, ook het idee hem op 'n boodschap uit te sturen. Dáár was het 'n uitgaan om voedsel te kopen, ik heb er van gemaakt het huren van 'n zaal geschikt om er het Pascha te vieren. De dobbelpartij komt uit 'n overlevering van de Wenden (‘Haupt & Schmaler’ I, 276), de sympathieke ‘toeschietelike’ figuur van Philippus werd mij gesuggereerd door Handelingen VIII. Wat Simon Zelotes betreft, houde men in 't oog, dat deze ‘ijveraar’ oorspronkelik 'n man des gewelds was. Op de ‘aardse’ voorstelling, die zelfs de apostelen hadden van het komende ‘Godsrijk’, behoef ik hier niet in te gaan. |
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd