De Gids. Jaargang 93

[p. 433]

Bibliographie.

Uit den Achterhoek, door H.W. Heuvel; Deventer, AE. E. Kluwer, - 1928.

Wie Heuvel's ‘Oud-Achterhoeksch boerenleven’ kent, zal zich over den herdruk van deze verspreide opstellen, weer door des schrijvers vriend H. Odink gebundeld, verblijden. De verschijning wijst erop, dat het vorig boek zijn weg heeft weten te vinden. Lukt ook dit, dan mogen we nog verdere bundeltjes verwachten. We hopen erop.

Deze aantrekkelijke bijdragen over achterhoeksche volkskunde, gevoelig en nauwkeurig, wekken wel eenige jaloezie. De Achterhoek komt thans in onze belangstelling en in ons weten sterk naar voren. We gunnen het hem graag; welk een rijkdom immers aan wetenswaardigheden blijkt daar te hebben gescholen. Was Heuvel er niet geweest, deze schat zou ons voor goed verloren zijn gegaan, want snel sterft al dit oude af. Maar hoevele streken van ons land toonen niet eenzelfde beeld van rappe moderniseering en hoe weinige vinden bijtijds hun genegen beschrijver!

Eén ding echter moeten de heeren Kluwer en Odink toch nog eens ernstig samen bepraten. Ik wees er al op bij de aankondiging van Heuvel's vorig boek (Gids 1928 III bl. 424), doch herhaal het met aandrang. Eén bundel zal toch de laatste worden en deze zal de waarde van alle samen sterk kunnen verhoogen door een alfabetisch register op alle streekwoorden en plaatselijke eigenaardigheden, dat den weg wijst in wat anders wèl verzameld, maar toch moeilijk vindbaar blijft.

v.B.

Pinksteren door J. van Oudshoorn. Amsterdam. v. Holkema & Warendorf's U.M.z.j. (1929).

De verschijning van Willem Mertens' Levensspiegel is destijds een gebeurtenis geweest en, meen ik, door allen, die met eenige kennis van zaken in onze letterkunde belangstelden, ook als zoodanig gevoeld. De enkele, die het boek uit andere motieven dan smakeloosheid misprees, deed dit in elk geval niet uit enkel-litteraire.

Als de heer Van Oudshoorn inplaats van zijn romansfilmscenario's schreef - buitenlandsche natuurlijk, wij zijn daar veel te deugdzaam voor - zou hij zijn geheele oeuvre onder één titel kunnen samenvatten: Uit de hel van het sexueele leven. Vroegrijpe jeugd, of zooiets dergelijks. Men mag zich door het onderwerp van dezen schrijver afgestooten voelen, het valt niet te loochenen, dat het op meesterlijke wijze behandeld is. In ons land althans was nooit voor hem de psychologie der menschelijke abjectie zóó

[p. 434]

uitgebeeld. Maar er was meer. Zijn weergave van de uiterlijke wereld, al trad deze, bij de innerlijke vergeleken, altijd meer op den achtergrond, of juister: was deze meer achtergrond, stond niet minder hoog. Bij geen hedendaagsch prozaist is het Hollandsche landschap, het Hollandsche kleine stadje ooit met hartverscheurender innigheid verbeeld, behalve bij Nescio.

‘Louteringen’ handhaafde den schrijver op het peil, waarop zijn eerste meesterwerk hem had gebracht, handhaafde hem er volkomen (dit zij uitdrukkelijk erkend), maar bracht hem er niet het minst bovenuit. In zeer groote lijnen is dit tweede boek een - geslaagde - reprise van zijn eerste. Voor wie echter mocht denken, dat Van Oudshoorn dus eigenlijk daarmee had gezegd wat hij te zeggen had, moet de bundel verhalen, in de Nederlandsche Bibliotheek verschenen, een verrassing zijn geweest. Deze openbaarde n.l. een nieuwe zijde van dit talent, die behalve aan het siot van Willem Mertens (en daar m.i. verre van gelukkig) nog niet gebleken was: de fantastische. Het verhaal ‘De tweede fluit’, dat in dien bundel voorkomt, zou niet alleen bij ons, maar zelfs in Engeland, een van de beste korte vertellingen zijn, die er bestaan en dat wil in het land van de short story heel wat zeggen.

Maar daarna kwam de achteruitgang - al de groote bewondering, die ik voor Van Oudshoorn voel kan mij dit niet doen verdoezelen. ‘Zondag’, door den schrijver ‘een poging tot conflict’ genoemd, heeft mij altijd een weinig geslaagde, en vooral weinig interessante, poging geleken. ‘Tobias en de dood’ heb ik niet uitgelezen. Ik zeg niet: heb ik niet kunnen uitlezen. Een boek van iemand als Van Oudshoorn heeft altijd nog wel zooveel kwaliteiten, dat men het nooit behoeft weg te gooien, omdat men er niet door kan komen. Maar: toen ik de lezing ervan door toevallige omstandigheden had onderbroken, ben ik er later nooit meer toe gekomen, die te hervatten. Dat zou mij bij Willem Mertens' Levensspiegel niet gebeurd zijn, noch zelfs bij Louteringen, dat weet ik zeker. Maar den Willem, dien ik vervolgens als Eduard, daarna onder weer andere namen had gekend, nu nog eens onder de benaming van Tobias te moeten slikken, het was waarlijk niet aanlokkelijk.

En nu ‘Pinksteren’. Het spijt mij, het te moeten zeggen, maar dit is wel het minste wat Van Oudshoorn heeft geschreven. Men kan bij iemand van zijn beteekenis natuurlijk nooit zeggen, dat het heelemaal niets is, vooral niet als men denkt aan wat op het gebied van het verhalende proza in ons vaderland nog voor litteratuur doorgaat. Maar daar staat dan tegenover, dat men dit, juist met het oog op de beteekenis van dezen schrijver, eigenlijk weer wel kan zeggen en zelfs moet zeggen, wil critiek eenige waarde hebben.

Het laatste boekje van Van Oudshoorn beschrijft twee vrijende paartjes, die den avond van den tweeden Pinksterdag in een rendez-vous gaan doorbrengen. Dit, voorafgegaan door de beschrijving van eenige dagen uit het leven dezer jongelui, waarin het Pinksterjolijt wordt voorbereid, maakt geheel de inhoud van het verhaal uit. Men ziet het, een ietwat poover gegeven voor een boekje van ruim honderd, zij het ook kleine, bladzijden. Nu zou het natuurlijk zeer goed mogelijk zijn geweest, dat de schrijver er een voortreffelijke novelle van had gemaakt. Maar dit is niet het geval. Het goede in dit boekje is een herhaling, voor de zooveelste maal, van het goede uit zijn vorig werk; het slechte, dat is wat bij iedere herhaling afgesleten, vergroofd en verdoft wordt, omdat een herhaling

[p. 435]

uiteraard het frissche van het oorspronkelijke mist. Het beste in het verhaal is misschien nog de karakterizeering van de verhouding tusschen Arie en Marie, maar heel veel heeft dit ten slotte ook niet om het lijf. Voor de vorige hoofdpersonen van Van Oudshoorn kon men, hetzij afschuw, hetzij medelijden, hetzij zelfs een gevoel van gedeeltelijke gemeenzaamheid in de onbekende en nog meer onerkende afgronden van het eigen menschelijk wezen gevoelen, deze Pinksterpaartjes laten ons volmaakt koud en veroorzaken niets dan verveling.

Daar komt nog iets bij. Is het, omdat men weet, dat deze schrijver in Berlijn woont? Is het - dit zou iets waarschijnlijker zijn - omdat hij een taaltje schrijft, dat men geen eens meer van germanismen wemelend Nederlandsch kan noemen, maar niet anders dan slecht-vertaald Duitsch? Misschien, maar dit kan toch nog maar voor een zeer klein deel de vreemde indruk verklaren, die de laatste boeken van Van Oudshoorn op mij hebben gemaakt en die ik niet beter weet te vergelijken dan met een fotografische plaat, waarop twee opnamen over elkaar heen zijn gemaakt. De schrijver noemt de plaatsen, waar zijn verhalen spelen, nooit en dit is natuurlijk zijn volste recht, meer: het hoort bij dit eenerzijds fel-realistische, maar aan den anderen kant toch ook weer zoo verbeeldingrijke werk, dat er een zekere afstand tegenover de werkelijkheid wordt genomen. Zoo krijgt men die landschappen, die, juist doordat zij in zekeren zin aan de realiteit ontheven zijn, werkelijker zijn dan die realiteit zelve. Zoo kán men die krijgen, althans, en zoo heeft Van Oudshoorn dit in zijn eerste boeken ook gedaan. Maar daarvoor is noodig, dat de verbeelding de werkelijkheid te boven stijgt. In ‘Pinksteren’ krijgt men telkens den indruk, dat er heel iets anders gebeurt, dat er twee werkelijkheden door en over elkaar heen worden geschoven. Daar loopt een onmiskenbaar Berlijnsche stadsstraat plotseling op Hollandsche duinen uit enz. En deze opmerkingen gelden ook voor de personages uit de vertelling. De eene jonkman uit het verhaal is op en top een jongen uit een groote stad in een groot land, bijv. Berlijn en het werkt bepaald komisch, dat hij Arie heet.

Langer behoeft bij dit boekje, dat tot zelfs in zijn enkele bijfiguren (de eigenaar van het rendez-vous, de Buldog) een herhaling van bekende dingen is, niet te worden stilgestaan. Wij kunnen ten slotte alleen de hoop uitspreken, dat Van Oudshoorn zal weten, hetzij zich te vernieuwen, hetzij te zwijgen. En ons verder troosten met de gedachte dat, wat deze schrijver in de toekomst ook mag doen of laten, zijn naam als een van de weinige groote Nederlandsche prozaïsten van dezen tijd gevestigd blijft.

J.C. Bloem

Erich Maria Remarque: Im Westen nichts Neues. (Propyläen. Verlag, 1929).

De eerste ongewone verdienste van Remarque's oorlogskroniek is deze: ze werd niet tendentieus. Ik laat daar, of een boek onvermijdelijk lijden moet door een strekking, maar hier lag de leus zóó vlak voor de hand, dat het vrijwel volkomen vermijden daarvan een daad is van sterke wilskracht. En wanneer Remarque indirect door zijn boek pacifistisch wil werken - wat een duistere vraag blijft, al meent men het vrij algemeen - dan zal deze prachtige open loyaliteit, dit volkomen gemis aan smal,

[p. 436]

sectarisch drijven, aan sentimenteele, geborneerde phrases tegen het militarisme, de regeeringen, de beursspeculanten, den staat en de staatsmacht, een oneindig-diepere uitwerking hebben dan de felste brochure. De openheid en vitaliteit van Remarque ontzenuwen zelfs het requisitoir, dat zijn inleiding op éen punt opstelt: zij spreekt immers van de vernieling, die de oorlog in een generatie teweegbracht, ook wanneer zij aan de granaten ontkwam; en nergens in zijn kroniek blijkt van deze moreele vernieling een zweem: geen van de mannen, waarop hij zijn blik concentreert, heeft de oorlog ploertiger, botter, infamer gemaakt; voorzoover zij dierlijker werden, groeide hun schaamte; zij wonnen een krachtig kameraadschapsgevoel, een besef van offervaardige verantwoordelijkheid; zij hebben zoo fel en weerloos geleefd in het meest infernale levensgevaar, dat de stompzinnige stomheid der burgers thuis en aan het front hen tegelijk wezenloos en stuitend treffen. Daarvan zijn zij vervreemd; in de zatte veiligheid leerden zij zich onwennig en onveilig gevoelen, maar moreel ontwricht zijn ze niet; - ze zijn, bijna allen, gedood.

Ik zal niet trachten van dezen afschuw'lijken duizendvoudigen moord een impressie te geven. Lees Remarque. En geheel afgezien nog van zijn (mooglijke) strekking, en van uw reactie daarop: het is een kunstwerk geworden, zooals er in deze jaren weinig verschenen: dapper, sober en sterk. Een ongehoorde wilskracht alleen is in staat dit inferno zoo infernaal en volkomen rustig, helder en vast te herscheppen, en alleen een phraseur kan Remarque verwijten, dat hij dit pas na tien jaar deed. Hij deed het dan ook na tien jaar tienmaal beter dan de psychopathen, die onmiddellijk na '18 hun sensationeele, nerveuze pamfletten lanceerden. Zijn loyauteit en levenskracht - want wie dit boek schrijft, is niet vernield - stelden den schrijver in hem in staat ‘Im Westen nichts Neues’ te schrijven zooals het werd: zuiver, sterk en aangrijpend.

H. Marsman.