De Gids. Jaargang 93

[p. 1]

[Tweede deel]

Na het afzweren van den eigenbaatoorlog.

Het Bataafsche Volk vat nimmer de waapenen op, dan ter handhavinge zijner vrijheid, ter bewaaringe van zijn grondgebied, en ter verdediging zijner Bondgenooten. Het beveelt, tot dat einde, eene zorgvuldige inrigting zijner Krijgsmagt, bovenal ter Zee, als het bolwerk van den nationaalen voorspoed. Het gelast de stipste onzijdigheid van het Bestuur ten aanzien der mogendheden. Het bewaart, zooveel mooglijk, den vrede met alle Volken, en koomt zijne verbindtenissen met denzelven heiliglijk na. Het eerbiedigt derzelver regten, en wil, dat, in tijd van Oorlog, de rampen der menschheid, bij wederzijdsch verdrag, zoo veel doenlijk, verzagt worden.
Staatsregeling 1798.

Zoolang op aarde nationale strijdmachten hebben bestaan, zijn ze dienstbaar geweest aan: het nationaal belang. Men kan het zoo verlicht en edelaardig omschrijven als onze staatsregeling van 1798 heeft beproefd: zelfs uit dien edelaardigen vorm spreekt de dienstbaarheid der krijgsmacht aan het nationaal belang met geen onzeker geluid. Nog in 1887 is de gedachte in de Nederlandsche grondwet vastgelegd (‘Tot bescherming der belangen van den Staat is er eene zee- en eene landmagt’), en geen der commentatoren neemt daaraan aanstoot.

Na inwerkingtreding van het verdrag van Parijs (verdrag-Kellogg) dient dit anders te worden. De verdragsstaten immers zweren daarbij ten opzichte van elkander den oorlog als instrument van nationale staatkunde af. Dus kunnen zee-, land- en luchtmacht als instrument van nationaal belang niet gehandhaafd blijven.

Zal men ze dus verdoopen in rechtsinstrumenten, ze

[p. 2]

‘machtsmiddelen tot bescherming van internationaal recht’ gaan noemen, en verder alles laten gelijk het is? Niemand die van zulk een etiketverwisseling genezing verwacht voor deze zieke wereld.

De eerste gezette poging om, in plaats van nationale strijdmachten ten bate van elks nationaal belang, een strijdmacht tot bescherming van internationaal recht te erlangen was die van Cecil (eind 1922), gevolgd door die van het protocol van Genève (1924). De uitgangsgedachte van beide stelsels was: samenwerking van nationale contingenten op internationaal-onpartijdigen voet, juist niet langer als instrument voor nationaal belang, maar als beschermer van geschonden volkenrecht.

De wereld heeft dezen vorm der gedachte niet willen en niet durven aanvaarden. De volken hebben niet gedurfd: het zou immers, op een of andere manier, tóch het oude politieke belangenspel blijven, voortaan echter alle staten meesleurend in zijn maalstroom. De regeeringen hebben niet gewild: haar strijdmacht als instrument van nationaal belang konden zij niet opgeven.

Dit laatste argument is thans den regeeringen door het verdrag van Parijs uit de hand geslagen. De volken krijgen hun kans om, als zij dat willen, een strijdmachtorganisatie voor te slaan, die voor de stem van het nationale belang ontoegankelijk wezen zal.

De gedachte, die Locarno (1925) onderscheidde van het plan-Cecil (1922) en die haar verbond met het protocol van Genève (1924), was deze: militaire hulp moet worden verleend aan een aangevallen land, afgezien van het nationale belang dat een of meer der verdragsstaten met den aanvaller of met den aangevallene mocht verbinden. Zulk een afzwering van het nationale belang bij het presteeren van gewapende hulp past ten volle in het verdrag-Kellogg; maar als men de onpartijdige werking van het protocol van Genève niet vertrouwde, kon men zich ook op Locarno niet voldoende gerust voelen om nationale ontwapening aan te durven.

Te Genève zocht inmiddels een ontwapeningscommissie van den volkenbond naar den steen der wijzen: hoe men de

[p. 3]

landen er toe zou kunnen brengen hun strijdmachten aanmerkelijk te verlagen, zonder dat men terzelfder tijd een betrouwbare en onpartijdige bescherming schiep voor het internationale recht.

Dit streven was doodgeboren: verspilling van vernuft, tijd en werkkracht.

Maar laat dan het grondverdrag van den volkenbond niet toe, nationaal te ontwapenen zonder meer? Juristen zitten met de vraag verlegen, omdat de rechtstaal van het westen voor een verplichting als hier bedoeld geen term gereed heeft liggen (de Arabische rechtstaal wel). De zaak is deze. Niet ieder volkenbondsland op zich zelf behoeft, indien internationaal onrecht geschiedt, een strijdmacht daartegen beschikbaar te hebben; doch de collectiviteit der volkenbondslanden dient naar het volkenbondsverdrag te zorgen, dat een gemeene strijdmacht beschikbaar zij. Het is er mee als met presentie van tweedekamerleden op het beginuur der vergadering: niet ieder kamerlid op zich zelf hoeft er te wezen, maar de collectiviteit der kamerleden moet zorgen, dat er ten minste eenenvijftig zijn. Durft iemand dit laatste aldus uit te drukken: de grondwet legt den kamerleden geen verplichting op ter vergadering te gaan? Zoo neen, dan mag ook niemand zeggen: het volkenbondsverdrag legt den volkenbondsleden geen verplichting op mede te werken aan gemeenschappelijke rechtsbescherming.

Wil men het internationale recht niet weerloos laten, en gelooft men noch in onpartijdige samenwerking van nationale contingenten (protocol van Genève) noch in onpartijdige rechtshandhaving door de nationale strijdmachten op zich zelf (ontwapeningscommissie), dan schiet er geen andere formule over dan een in dezen geest:

Ondergeteekenden verbinden zich hun zee-, hun land- en hun luchtmacht (hun instrumenten van nationaal belang) af te schaffen - op een militaire politiemacht na, vergelijkbaar met wat aan het ontwapende Duitschland is gelaten -, zoodra achtereenvolgens een betrouwbare internationale luchtmacht, internationale zeemacht en internationale landmacht zal zijn geschapen en haar optreden zal zijn georganiseerd.

Door zulk een formule als uitgangspunt te nemen voor haar verderen arbeid zou de ontwapeningscommissie van Genève,

[p. 4]

met het verdrag-Kellogg als stevig steunsel in den rug, op eenmaal ophouden naar een steen der wijzen te zoeken, en practisch organisatiewerk ter hand kunnen nemen. Een internationale strijdmacht zou in uitzicht komen, niet langer gedroomd als combinatie van nationale contingenten (na 1924 immers verworpen), maar als vrijwilligersleger in internationalen dienst. Nationale dienstplicht, die schepping van Napoleon, blijft dan alleen behouden - zoover dat nog noodig is - voor de uiterst beperkte militaire politiemacht, aan elk land toegestaan.

Van zulk een internationale vrijwilligersstrijdmacht, niet uit nationale contingenten, maar uit zich aanmeldende en uitstekend bevonden individuen van welke nationaliteit ook opgebouwd (en niet in nationale divisies vereenigd), is het denken der wereld ontstellend ver af.

Echte pacifisten willen er niet van hooren: zij willen geen organisatie, maar duurzamen vrede, en zien voorbij, dat duurzame vrede enkel kan komen door organisatie.

Echte militairen willen er niet van hooren: zij klemmen zich vast aan nationale defensie van nationaal belang - right or wrong, my country -, en zien voorbij, dat noch de volkenbond, noch het jonge verdrag van Parijs zich met dit vermolmde ideaal verdraagt. Welk een perspectief daarentegen zou zich niet openen voor den zee-, land- of luchtmilitair van roeping en aanleg, als hij zijn talent eens mocht gaan geven aan internationale rechtshandhaving in internationaal verband. Doch men weigert zoover te denken.

Echte staatslieden willen van een internationale vrijwilligersstrijdmacht, in zee-, land- en luchtposten over den ganschen aardbodem verspreid, niet weten, omdat zij niet aanstonds vóór zich zien, hoe een voor allen onpartijdige en voor allen betrouwbare werking dier strijdmacht kan worden gewaarborgd. Alsof dit niet even goed te organiseeren ware - samenwerking op de plaats der huidige tegenwerking, coöperatie in ruil voor wedijver - als men, zij het met moeite, een internationaal gerechtshof heeft weten te beramen en te verbeteren.

Het wil maar niet lukken de gedachte der volken te stuwen

[p. 5]

in de richting van internationale defensie van aller recht. Het wil maar niet lukken, - en het móét toch lukken, zal het verdrag-Kellogg niet tot ontgoocheling voeren, den roep krijgen eener mystificatie.

Nam één der regeeringen het voor deze gedachte, waartoe de omstandigheden dringen, op, of - nog liever - nam eindelijk de ontwapeningscommissie zelf, of het Geneefsche volkenbondscomité voor arbitrage en veiligheid, het voor deze gedachte op, het pleit ware ten halve gewonnen. Men zou zich al spoedig gaan verbazen, waarom men een solutie in dezen trant maar niet heeft willen zien.

C. van Vollenhoven.