De Gids. Jaargang 93

[p. 287]

Willem Royaards †

Toen Mr. J.N. van Hall in De Gids van November 1908 de vertooning van Hooft's Warenar door de N.V. Het Tooneel beschouwde, erkende hij dat De Tooneelvereeniging met het spelen van dit klassieke werk was voorgegaan, doch deed onmiddellijk hierop volgen, dat het nu was gedaan ‘op een wijze, waardoor de bijzondere aandacht en belangstelling van een groot publiek gewekt werden als nooit te voren.’ En hij herinnerde daarbij aan een vijf-en-zestig jaar oud Gids-opstel van Bakhuizen van der Brink, dat was besloten met het verlangen de ‘onbeteugelde kracht van luim die weleer eene zoo schatrijke taal doortintelde’ van de planken te hooren spreken tot de schare. Royaards en mevrouw Van Kerckhoven - Jonkers hadden op deze vertooning een bijzonderen stempel gedrukt: uit hen sprak die ‘onbeteugelde kracht van luim.’

Drie jaren later was Reinhardt te Amsterdam geweest met Hofmannsthal's bewerking van Oedipus en de heer Van Hall bracht in zijn kroniek een boek van Siegfried Jacobsohn over den Duitschen tooneelbestuurder ter sprake. Hierna had de Gids-chroniqueur verslag te geven van een nieuwe vertooning door Royaards en ‘de overgang (werd hem) door Siegfried Jacobsohn aan de hand gedaan,’ daar in hetzelfde boek Duitsch spel van onzen landgenoot was vermeld, met de erkenning: ‘Herr Royaards hat als deutscher Schauspieler eine schöne Zukunft.’

Gelukkig, zou ik haast zeggen - dus ging de heer Van Hall voort - dat Jacobsohn's voorspelling niet in vervulling is gegaan. Royaards is naar zijn land teruggekeerd om er niet alleen als voortreffelijk Nederlandsch tooneelspeler, maar ook als uitnemend tooneelbestuurder, nieuw leven in onze tooneelwereld te brengen. De man, die door zijn

[p. 288]

vertooningen van Adam in ballingschap en Lucifer belangstelling voor het tooneel gewekt heeft in kringen waar die tot nog toe sluimerde, die ook met werk van de Musset, Beaumarchais, Balzac, voorstellingen gaf, welke men elders niet te zien krijgt, grijpt nu en dan ook in de ‘oude doos’ en haalt er, door zijn goeden smaak geleid, stukken uit te voorschijn, die nog waard blijken gezien te worden. Zoo nu weer Jonkvrouwe de la Seiglière, in een eigen vertaling’.

Twee citaten, met drie jaren tusschenruimte, en in beide de verheuging, dat Royaards zich een vroeger niet in de komedie gezien publiek wist te vormen; voldoening, maar al te wel te begrijpen bij den Amsterdammer, die reeds als Utrechtsch student had geijverd voor ons tooneel, doch zijn kennissen uit de hoofdstad nooit vond bij een tooneelvertooning, of het moest er een wezen van buitenlanders. 't Verschijnsel beteekende echter meer. In de stad waar dominee Wittewrongel Vondel eens heeft uitgemaakt voor ‘een voortplanter van alle ydelheit, lichtveerdigheyt ende Heydensche goddeloosheyt’, hielden confessie en conventie deftige èn nog véél andere menschen uit den schouwburg en deze afwezigheid was één van de vormen eener geringschatting van het tooneel. Wat de vriendschappelijke voogdij van Wertheim en Schimmel zoo min als de genialiteit der Bouwmeester's vermochten; wat trouwens, ondanks hartelijker betrekkingen tot het publiek, de Haspelsen te Rotterdam evenmin hadden verkregen: Royaards heeft het tooneel in Nederland ten langen leste mondig weten te maken. Wel bleef deze kleine zonderlingheid, dat in een tijdvak waarin eindelijk aan eenige eersten onder onze dichters en kunstenaars ‘de Leeuw’ is toegevallen, Royaards, eerste op het tooneel, het met de mindere orde doen moest; maar wat meer is dan alles, kreeg hij; hij werd doctor honoris causa.

Uiterlijke dingen? Détails? Maar we hebben het over prestige: dáárvoor kwàm hij, dééd, overwon. Uit de vele verrassingen, ons door Royaards bereid, is geene mij liever dan die van zijn Faust in het studeervertrek. Ook uiterlijk, hoeveel geestesadel! Faust van Goethe en van Royaards. Deze komediant, die zelfs wanneer hij pret-maakte niets over zich kreeg van een saltimbank, deed ook als jongeling vaak denken aan wat wij meenen te weten van Goethe. Ik heb het hem toen wel eens gezegd. Hij speelde in Tivoli onder

[p. 289]

De Vos. Eens speelde Moor er een lievelingsrol. Royaards prees het spel geestdriftig. En daar ik hem ietwat wantrouwend aankeek: - ‘Dien kant mòet het uit, ik wìl er weerheen’. 't Was een oorlogsverklaring aan 't realisme. Professor Van Hamel had me een paar jaar vroeger achter de schermen van het Théâtre Libre gebracht en ik was met Antoine gaan dwepen. Hoe rustig en zacht was daarbij vergeleken De Vos! Wilde nu Royaards terug naar het oude? Een halven nacht heeft hij gegeven om 't mij beter te verklaren en al ging mijne liefde naar 't realisme, ik zàg er het beperkte van en besefte dat hij zich niet liet beperken. Hij imponeerde, ook toen al, telkens. Aan Goethe dacht ik. Of ik het zei! Niet lang daarna bezocht hij ons weer; ik had juist zitten lezen over Goethe en Merck en vroeg Royaards, of hij misschien wilde, wat Merck vond in het streven van Goethe: ‘Dein Bestreben, deine unablenkbare Richtung ist, dem Wirklichen eine poetische Gestalt zu geben’. - Ik? lachte Royaards. Of ik dàt wil? Och ja, maar dat toch niet alleen! Toch vleide hem de vergelijking met Goethe en toen hij eenige jaren later van zijn plan sprak om naar Duitschland te gaan en ik bezwaarlijks daaraan vond, viel hij uit: - En jij vondt me een Hollandschen Goethe! Ik kan waarachtig toch wel wat Kainz kan! - Méér, gaf ik toe, maar je bent geen Duitscher. - Royaards mopperde: - Hij is Hongaar.... maar 't zelfvertrouwen leek geschokt.

Hééft hij Duitsch artiest willen worden? Een zinnetje als van dien meneer Jacobsohn kàn het doen vermoeden. Achteraf beschouwd, lijkt mij deze pelgrimage, evenals het jaar van tusschen de wielen zitten met éénzelfde stuk in Engeland, iets als het afwachten van een troonopvolger. - Beid uw tijd, wees hij me eens, toen we over het Damrak kwamen en over zijne toekomst spraken. Het zou onzinnig zijn te beweren, dat deze doortastende, die de moeilijkheden niet ontweek, doch overwon, zijn drift altijd zou zijn meester geweest. Doch zoomin als hij zich ooit overhaastte om een voorstelling toch maar precies op tijd te laten beginnen, zoo min deed hij het bij de uitvoering van zijne plannen of het streven om wenschen vervuld te krijgen. Men kàn nu zeggen, dat zijn

[p. 290]

belangrijkste tijd betrekkelijk kort heeft geduurd: laat is begonnen en vroeg is geëindigd. Doch zijn werkbeeld verschijnt in te schooner licht! Dat hij dit buitengewoons volbracht, men kan het verklaren door allereerst een woord van zijn leerling Saalborn te aanvaarden, die hem den van kunst bezetene noemde. Zoo is hij één van die bevoorrechte menschen geweest, die een voorrecht van hun tijd zijn. In dubbel opzicht was hij een stem, immers een geluid en een roeper. Hij had den klank om het laatste te zijn, de geestkracht om het te willen zijn. Eens in een voornacht bij een vriendschappelijk dispuut op straat, kwam een agent ons achterna en verbood zooveel ‘burengerucht’: Royaards moest wat zachter spreken! Doch in anderen zin hééft Royaards burengerucht gemaakt: een wekker werd hij uit tooneelslaap, dank zij de verscheidenheid èn de kracht zijner gaven. Uiterlijk had hij alles voor: met de stem, het gelaat, de gestalte: een gentleman in burgerlijk Holland. Innerlijk had hij èn aanleg èn liefde. Geboren literator was hij, evenzeer als geboren speler. Vandaar de buitengewone beteekenis, die met hem de voordrachtskunst in ons land kreeg. Zijn leven moest zijn een vie de combat, waarbij het in veel hem is tegengeloopen. Maar in hoeveel liep het hem mee, hoeveel bescherming en medewerking! Ook bij de eerste ging het voor hem in het groot en men besefte ook daarbij: het kan niet anders. Een vriend als Mr. P.J. van Wijngaarden, een medewerker als Frits Lensvelt - een man als Willem Royaards vindt ze. Wáre de ‘schöne Zukunft’ in Duitschland voor dezen Nederlander nochtans te verkiezen geweest, nu hij niet, als Mengelberg, zijn kunst kon brengen over de grenzen? Zijn liefde voor Vondel geeft het antwoord: beiden zijn immers groot geweest, door 't groot zien van hun land in hun kunst.

J. de Meester.

27 Januari.