De Gids. Jaargang 90

[p. 1]

[Eerste deel]

W.G.C. Bijvanck.

De Gids gedenkt met vrome gevoelens den singulieren man die van 1893 tot 1905 tot hare redactie behoorde.

Hij was een schitterend vernuft, met minder ballast dan men zou hebben kunnen wenschen.

Bij een eerste ontmoeting imponeerde hij niet weinig. Hij wilde wel zoo, en hij kòn het. Hij had zooveel geest als zelden in een Nederlander wordt aangetroffen, en hij was gul met zijn geest.

Zijn kennis was uiterst gevarieerd, en hij sloeg vonken uit.

Ik herinner mij twee drie gesprekken met hem, die mij gevoel hebben bijgezet van iets dat ik verwaarloosd, over het hoofd gezien, niet begrepen had. Niet dat hij mij onderwees: er flitste iets, en ik zag. Er waren dingen bij waaraan ik wezenlijk houvast heb kunnen krijgen. Niet onder zijn verdere leiding, want die gaf hij niet. Een herhaling van het gesprek, tot voortbouw op een basis die men door hem gelegd meende, liet hij zich niet afdwingen. Maar speelde gaarne met - weer wat anders. En zoo kon het gebeuren dat die hem wezenlijk waardeende, toch hem meed. Uit zorg dat wat men gewonnen meende te hebben, mocht worden weggeglimlacht.

Hij greep altijd heel hoog, en het was een lust hem eenigen tijd te volgen. Maar zijn vernuft werd hem de baas, en tot een voldragen kunstwerk is hij niet gekomen.

Toch laat hij dingen na die voor het begrip van het omcirkelde onderwerp zeer hooge waarde houden. Ik denk aan De Jeugd van Isaac da Costa; ik denk aan Dorus' Droefheid. Vol fijne toetsen en rake zetten zijn die, en geen Nederlander

[p. 2]

van zijn tijd zou ze hem hebben nagedaan. Maar zelfs in de meest geslaagde van zijn werken, welk een ongelijkmatigheid. Wat neemt hij vaak genoegen met wat beneden zijn beste vermogen ligt.

Men moet Byvanck niet tot meester nemen; men moet, met oordeel des onderscheids, van hem genieten. Dat niet te kunnen, is voor niemand een aanbeveling. Wat in zijn aard zeer helder is en welbeperkt, heeft hij neiging te vertroebelen en te verdoezelen (Fruin); tot vol genot van wat zeer hard en vast is, is hij te zwevend en te week (Willem de Derde). Hij is een man van het nerveuse einde der 19de eeuw; wat hij over en te midden van de grimmige 20ste gezegd heeft doet slechts naar ouder werk van hem terugverlangen. Hij reageert het gelukkigst op den omgang met zeer ruime en zeer hooge geesten. Over Dante en Shakespeare heeft hij opmerkelijks gezegd, en Goethe intiem gekend.

Hij is de Gids uitgegaan om een ongenoegen waarvan de diepere grond noch hem noch zijn wederpartij tot oneer strekte. Een jonger geslacht van redacteuren had aanleiding hem bijwijlen uit de tent te lokken, en hij koesterde geen wrok. Byvanck was een voorname natuur, en de stemming die hij achterlaat ook bij wie zich zeer zelfstandig tegenover hem hebben moeten stellen, is vol erkennende bewogenheid.

H.T. Colenbrander.