De Gids. Jaargang 89

[p. 300]

Karel Hendrik Roessingh.
1886-1925.

Niet alleen een gezelschap van wetenschappelijke bekenden en persoonlijke vrienden, maar een talrijke gemeente uit het geheele land had zich begeven naar het stille kerkhof van Oegstgeest, om getuige te zijn van Roessingh's uitvaart. Waarin school de beteekenis van den nog niet 40-jarige? Het antwoord moet gezocht worden bij den persoon. Want hier ontsprong alle arbeid uit den mensch zelven, in volkomen dienst zoekende, de wijzing van zijn God te volgen. En breed was de kring reeds van hen, die in hem niet alleen den medewerker, maar den voorganger in hun ongeorganiseerde en toch levende gemeenschap wisten.

Zijn geboortejaar 1886 was het jaar der parlementaire enquête naar den toestand van arbeiders in fabrieken en werkplaatsen. Afkomstig uit een kring, waar men de lotgevallen van het liberalisme sedert 1886 geenszins onverschillig mede beleefde, kwam hij al vroeg voor de vraagstukken van ons tijdperk te staan. Bestemd voor remonstrantsch prekikant, groeide hij reeds als student, geholpen door gelukkige omstandigheden, tot een belangrijke leidsman in opkomende bewegingen. Onze velerlei scheidsmuren leerde hij weldra kennen. Het veroorzaakte hem menigmaal verdriet. En nu kwam Woodbrooke, het Quaker-seminarie bij Birmingham. Een ‘verrassend ervaren’, noemde hij 't later. Groot verschil te bemerken in vragen van geloofsleer en levenspraktijk, en toch de werkelijkheid te zien van ‘diep samenleven, geestelijk samenarbeiden, oprecht samenbidden’,

[p. 301]

het werd voor hem de ontplooiing van een diep verlangen. Daarvoor in Nederland te werken! Eerst als secretaris, later als voorzitter van de groep van Oud-Woodbrookers in Holland (1913-1920), hoopte hij in ons land te zien, wat hij nu mogelijk wist. In 1916, toen hij hoogleeraar werd, getuigde hij in de oratie dan ook van ‘heilige Barchem-herinneringen’. Dat was vóór de wisseling van bestuur in de vereeniging. Barchem was de verzamelplaats geworden der Hollandsche vrienden van Woodbrooke. Ook na 1920 bleef Roessingh medewerken. Hij kon het, omdat hij personen steeds naar hun diepste bedoelingen trachtte te zien, ook tijdens de laatste jaren van zijn voorzitterschap in Barchem, toen over 't beleid groote oneenigheid ontstond.

Wat Roessingh hoopte? Dat alle aanhangers van het christelijk levensideaal elkaar zouden vinden en verstaan en meer nog dan bewarend, bevruchtend zouden werken in onze cultuur, ons geestesleven.

Als hij dit kon lezen, zou hij allicht zeggen, dat het niet heelemaal zóó was. Want angstvallig waakte hij, dat niet in 't gedrang zou komen wat boven de cultuur is. Maar steeds beter wisten wij toch, dat dit verschil in accent geen wezenlijk verschil beteekende.

Wie zouden hem nu helpen, dat zijn hoop tot werkelijkheid kon worden? Barchem natuurlijk. Toen hij daar sprak en leiding gaf op de zomercursussen, is zijn Nederlandsche gemeente ontstaan. Maar niet Barchem alleen zou helpen. De jongeren. ook zij! Hen wilde hij dienen en helpen, en hen in hun frischheid bevestigen, opdat hun idealisme langer zou duren dan tot het 25e jaar. Hen verstond hij, en met vreugde beluisterde hij al wat er door de jeugd ruischte van religie. Voor hen verdedigde hij het christelijk levensideaal, en trachtte het te realiseeren in het huidige tijdperk.

Verder rekende hij op allen, die in hun ziel iets kenden van wat in het christendom zijn vertolking heeft gevonden. Op de modernen allereerst, en evenzeer op vrij-religieuzen en humanisten. Steeds heeft hij in woord en daad zich bij hen geschaard, maar allesbehalve zonder kritiek te oefenen, en meer dan velen zag hij, waar in ethische en gereformeerde kringen verwante verlangens leefden.

Aan de modernen toonde hij hun geschiedenis, eerst in zijn

[p. 302]

gedegen dissertatie en later in het bekende boekje over het modernisme in Nederland. Maar zijn nauwere geestverwanten vond hij onder de rechts-modernen, aan wie hij hun taak en plaats trachtte te wijzen voor het leven in en boven de cultuur.

De genoemde studies legden getuigenis af van zijn groote en diepe kennis van het wijsgeerig en theologisch verleden. Grondig kende hij de tweede helft der achttiende en de negentiende eeuw. Hij zag ze, zooals ook Tröltsch ze zag, wiens visie op het verleden op diepgaande studie rustte, maar toch tegelijk in het heden werd bekend gemaakt, omdat in dat heden de machten van 't verleden de toekomst mede bepaalden en in gevaar konden brengen.

Zoo werkte hij, in lezing, boek, tijdschrift, vereeniging voor zijn hoop. Hij had de voldoening, dat men in de kringen der modernen den gezamenlijken plicht meer begon te gevoelen en de tekorten erkende. In het proces van deze bewustwording vormden de toespraken van Roessingh ter moderne theologen vergadering een hoogst belangrijke factor. Zonder deze werkzaamheid van Roessingh zou geen Centrale Commissie voor het vrijzinnig protestantisme in het leven getreden zijn. Zonder zijn bezielende kracht waren vele predikanten niet bij de theologische studie gebleven. Talrijke Friesche predikanten volgden nog kort geleden cursussen, die Roessingh in Friesland gaf over wijsgeerige theologie. Een theologische studieclub heeft hij tot leven weten te brengen. Een wijziging in de predikantsopleiding behoorde tot de taak, die hij zich in de naaste toekomst had gesteld.

Waar voor hem christendom en cultuur elkander niet konden missen, sprak het vanzelf, dat Roessingh aanraking zocht met het internationalisme en met de sociale beweging in Nederland. Wat er geworden zou zijn van zijn politiek-sociaal willen in ons land, laat zich thans niet zeggen. Maar wie zijn stuk in ‘het Gemeene Best’ leest over kentering in de politieke bedrijvigheid, zal niet kunnen ontkennen, dat zijn streven voor zedelijke volkspolitiek diep met zijn grondtendenties samenhing.

Veel heeft hij bereikt op internationaal terrein, vooral in intellectueele en vrijzinnig-godsdienstige kringen. In de moeilijke jaren na 1918 is het voor een aanzienlijk deel zijn werk geweest, dat men in talrijke samenkomsten een werkelijk

[p. 303]

internationale geest kon bespeuren. Hij gewaagt in zijn ‘Rechtsmodernisme’ van ‘het individualisme, dat ons ten eenenmale vreemd is geworden’. Gemeenschap, maar dan geheiligde gemeenschap, dat verwachtte hij van het doorwerken van het christelijk levensideaal in onze cultuur. Echter had het leven van de personen in zulk een gemeenschap nog andere zijden, iets dat zich van de aardsche goederen afwendde. Vandaar dat Roessingh de anti-humanistische strooming begrijpelijk en ook niet ongewenscht achtte. Het humanisme loopt gevaar, tot geestelooze levenstechniek te vervlakken, tenzij het besef heeft van wat boven de aarde gaat.

In den persoon van Roessingh werden al de factoren van dit toch rijke, spannende heden bijeen gehouden. Hij was een ingetogen Groninger, diep gevoelig, maar bijna schaamachtig om dat bloot te geven, taai en getrouw werker, maar de maat niet altijd vindend. Weinig spraakzaam, strak in zijn zwijgen, tot ergernis van de echte kemphamen, zijn verdriet verbergend, wist hij wat in hem bruiste te dwingen. Gevaar was er voor eenzijdige sympathie, maar moedig en niet tevergeefs heeft hij dit in zich zelf bestreden, terwijl wij weten, dat het de hartstocht was, die niet altijd te bedwingen viel of maat kon bewaren, voor een levensideaal, geboren uit zijn persoonlijk leven in den zedelijken strijd en de rust der Verzoening.

Er is een ledige plaats in de gemeente. Zoo hebben velen het gevoeld, op den terugweg van Oegstgeest.

H.T. de Graaf.