De Gids. Jaargang 89

[p. 134]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Fossielen in de taal.

Onder de advertenties voor dienstbetrekkingen vindt men er tegenwoordig heel dikwijls eene van den volgenden inhoud:
Wordt gevraagd: Een loopjongen, goed kunnende fietsen.

Tot loopen zou de knaap nauwelijks meer in staat behoeven te zijn. Als hij maar een onvervaard fietser is! Doch, al zal de last pedestrian onder het genus misschien eerlang verdwenen zijn, loopjongens zullen de vlugge, en voor bedaarder passanten dikwijls zoo gevaarlijke gasten toch nog lang blijven heeten. De levende taal is een groot folklorist en houdt de geschiedenis van den oorsprong en de ontwikkeling der bedrijven getrouwelijk opgeborgen.

Blijven we maar eens in de hoofdstad en nemen wij den Amsterdamschen kruier. Vroeger was hij natuurlijk de man, die er zijn beroep van maakte, boodschappen met den kruiwagen te doen. Ik weet niet of er veel Amsterdamsche kruiers overgebleven zijn, die er zelfs nog een kruiwagen op na houden. Het eenwielige vehikel zal in het moderne groote-stads-verkeer spoedig ver te zoeken zijn. Toch mag men den naam kruier voor iemand die, hoe dan ook, boodschappen doet, nog een lang leven voorspellen.

Oude Amsterdammers hebben het wel over den sleeper, waar anderen van den huurkoetsier zouden spreken. Ligt in het woord niet de herinnering bewaard aan den reeds lang vervlogen tijd, toen men zich binnen de stad nog met het

[p. 135]

gehuurde sleepkoetsje van de eene plaats naar de andere liet vervoeren?

Alles gaat nu veel sneller, en wie niet meêgaat in het tempo, loopt groot gevaar van de sokken gereden te worden. Op de brug, of zooals de Amsterdammer het liever noemt, op de sluis, stonden vroeger vaak een stuk of wat slampampers met uitgegleden ellebogen over de leuning te hangen en kringetjes te spuwen in de gracht, die zij den wal noemden. (Een rechtgeaard Amsterdammer valt niet van den wal in de gracht, maar wel van de gracht in den wal). Ze zabbelden wat aan de leuning oftewel balie. Het waren de baliekluivers. Tegenwoordig, met het veel drukker verkeer, ook over de bruggen, zouden de kerels daar niet veilig meer staan. De balie wordt niet meer zoo bekloven, en dreigt welhaast overal zelf voor steenen borstweringen plaats te maken. En de baliekluiver is dan ook evenzeer verdwenen als de flaneur, die immers nooit haast had. Toch zullen een leeglooper en een vent van niks waarschijnlijk nog lang voor baliekluiver uitgemaakt worden.

Dat de slager of slachter tegenwoordig in de grootere plaatsen het afmaken van het vee aan de mannen in het abattoir moet overlaten, neemt niet weg, dat de vleeschverkooper in den volksmond toch nog de slager zal blijven. En al komt er geen boer meer in de stad om met zijn mooie koperen kannen zelf zijn melk aan de deur te brengen, de bezorger van het artikel blijft, zooals bij Piet Paaltjes, toch de melkboer genaamd.

De kruidenier was oorspronkelijk de man, die de geneeskrachtige kruiden, waar thuis het kruidboek de gewenschte inlichtingen over gaf, verkocht. Van lieverlede werd het degene bij wien men de koloniale waren, later ook de grutterswaren haalde. En de dingen die hij verkoopt, heeten nu ook niet meer eenvoudig kruiden, maar kruidenierswaren, - zooals de man, die in Zeeland vetwaren verkocht, en de vetwarier heette, later niet meer vet of vetwaren, maar (omslachtig genoeg) vetwàrierswàren te koop aanbiedt. De geneeskrachtige kruiden kwamen allengs bij den drogist. En aan hem werden de beste weer onttrokken om het verkooprecht er van alleen aan den apotheker te gunnen.

Dat de burger eenvoudig de man is geweest, die den burg, d.i. de stad bewoont, wordt wel eens vergeten wanneer het

[p. 136]

woord burgerlijk naar links en rechts als scheldwoord gebezigd wordt.

En aan de beteekenis van het woord kapper denken maar weinigen meer. De man zelf althans, wiens bedrijf het is te kappen, beseft in den regel zeker niet, dat zijn vroege voorgangers het hoofdtooisel schikten, het toilet maakten van de hoofddracht, en dat zulk een hoofdtooisel, bij de vrouwen althans, in de kap lag. Toen die kap wegviel, bleef het woord in gebruik voor het in orde maken enkel van het hoofdhaar.

Ik heb bijna alleen wat woorden bekeken, die in het woordenboek op de k en l en s zouden staan. Maar men zou op die wijze het heele alfabet wel kunnen afloopen. Inderdaad, de taal blijkt altoos weer een groot folklorist te zijn.

Nu wil ik in dit verband alleen nog maar één woord eens nader bezien, dat een bedrijf aanduidt, waarvoor ik me wel speciaal mag interesseeren, dat van den schilder.

In den beginne, daar is men het wel over eens, is de schilder degene geweest, die schilden bewerkte of versierde. Hier dus ook een voorbeeld, hoe het woord den oorsprong van het bedrijf vastlegt. Maar vrij algemeen wordt dan verder aangenomen, die die schilden de wapenschilden waren, en dat degene dus, die dààrop de wapens aanbracht, de oorspronkelijke schilder was. Ik twijfel er evenwel een beetje aan, of dit onweerlegbaar bewezen kan worden en zou in ieder geval tot de opvatting overhellen, dat er daarnaast nog een ander soort schilden in aanmerking komen.

De uithangborden b.v. werden ook schilden genoemd, en die uithangborden kwamen in veel vroeger tijden, toen het volk nog niet lezen kon, wel heel algemeen voor, gelijk wij ze ook in Rusland onder de analfabeten overal nog veelvuldig hebben gezien. Het met verf vervaardigen van pakkende voorstellingen op die uithangborden nu, zou veel eer beschouwd kunnen worden als een begin van wat wij thans nog de schilderkunst noemen.

Maar dan werden ook in allerlei processies en optochten en feestelijke ontvangsten en vertooningen velerlei schilden rondgedragen en opgehangen. De figuren nu, waarmede deze beschilderd waren zullen zeer vaak die van heiligen geweest zijn.

[p. 137]

En daar onze oudste eigenlijke schilderijen toch wel religieuse voorstellingen waren, laat zich ook langs dezen weg, de oorsprong van het (reeds bij Wolfram von Eschenbach (1200) in onzen zin voorkomende) woord, beter verklaren dan door het uitsluitend op heraldische schilden te betrekken.

J.V.