De Gids. Jaargang 88

[p. 287]

Aanteekeningen en opmerkingen.

De socialisatie-commissie en het enquête-recht.

- De socialisatie verwordt tot een klucht.

Na November '18 een paar keer Kamer-debatten over het vraagstuk en over de vraag, hoe het aantevatten. Deze leidden in het voorjaar van '20 tot twee opdrachten van regeeringswege, de eene aan den Hoogen Raad van Arbeid (die advies kreeg uittebrengen over de medezeggenschap), de andere aan een afzonderlijke Staatscommissie (die moest onderzoeken, ‘door welke wettelijke maatregelen de voortbrenging en verdeeling van goederen meer dienstbaar kunnen worden gegemaakt aan het algemeen belang’), de zoogenaamde Socialisatie-Commissie. Aan den samenhang dezer twee problemen herinnerde nog slechts de personeele unie tusschen de twee commissies, in de gedaante van beider voorzitter, dr. Nolens.

Commissie XII van den Hoogen Raad praeadviseert dan in 1922, de Raad zelf brengt zijn advies in 1923 uit.

De Staatscommissie rapporteerde tot heden niet. Geen wonder: van meet af was zij met lamheid geslagen, doordat het voor haar taak onmisbaar enquête-recht haar onthouden was.

Onopgehelderd bleef tot nu, wanneer de Staatscommissie zelve is gaan beseffen, dat zij door gemis van bevoegdheden volslagen onbekwaam was voor het haar toegedachte werk. Vast staat alleen, dat ziektebesef bij haar opkomt als - na afhandeling der begrooting voor 1923 - de Regeering haar verzoekt, een onderzoek intestellen naar trustverschijnselen hier te lande en de gevolgen daarvan voor het economisch leven. Dan bespeurt de driejarige, dat zij drie jaren lam is ge-

[p. 288]

weest, en antwoordt, voor dit onderzoek het recht van enquête te behoeven.

En de Regeering? Zij overweegt dit denkbeeld; zij overweegt het zelfs ‘welwillend’, verhaalt een recent regeeringsstuk (de memorie van antwoord bij hoofdstuk I der begrooting voor 1924), maar zij zag toch ten slotte ervan af ‘met het oog op de steeds verder gaande economische malaise en onzekerheid in het maatschappelijk leven’.

De Regeering is dus van oordeel, dat de vraag (te welker beantwoording zij de Staatscommissie in het schijnleven riep op 11 Maart 1920), hoe de voortbrenging en verdeeling van goederen meer dienstbaar kunnen worden gemaakt aan het algemeen belang, een vraag, die natuurlijk zonder onderzoek naar trustverschijnselen onmogelijk kan worden beantwoord, klemmend moge zijn in tijde van economischen voorspoed en vastheid in het maatschappelijk leven, maar haar belang verliest bij malaise en economische onzekerheid. Deze klank is nieuw in het socialisatie-debat.

De Staatscommissie, ontwaakt doordat zij even heeft mogen ruiken aan het enquête-recht, doet dan een voor haar doen stouten stap: zij machtigt haar medelid dr. Van der Waerden (van wien bekend is, dat hij, evenals de heer Wibaut, destijds het lidmaatschap slechts heeft aangenomen onder voorwaarde van commissoriaal enquête-recht) een door haar reeds in gereedheid gebracht wetsontwerp in zijn hoedanigheid van Kamerlid bij de Tweede Kamer aanhangig te maken. Hetgeen de heer Van der Waerden, samen met zijn ambtgenooten Schaper en Sannes, verrichtte op 19 Juni dezes jaars.

En wat zal thans de Kamer doen?

Zij zou, om te beginnen, met inachtneming van die termijnen, waaraan deze Staatscommissie kennelijk hecht, over één, twee jaar het wetsontwerp kunnen bestemmen voor afdeelings-onderzoek.

Zij heeft voorts de keus tusschen tweeëerlei antwoord.

Zij kan zich vóór het wetsontwerp verklaren op grond van het ‘beter laat dan nooit’ en de hoop betuigen, dat zelfs deze Staatscommissie het recht met gratie en tot 's lands profijt zal weten te hanteeren.

Zij kan ook zich ertegen verklaren. Hoewel niet op den grond, die de Regeering van haar aanvankelijk welwillend

[p. 289]

overwegen heeft teruggebracht. Want de Kamer moet trachten, blamage te ontgaan. Maar omdat zij zich verplicht acht tot een woord in dezen trant: Het enquête-recht, mijneheeren leden der Staatscommissie, is een ver strekkend, een diep ingrijpend en omwoelend, in het kort: een heel bizonder recht; wij, die erover hebben te beschikken, geven het maar niet aan iedereen, alleen aan wie het zich waard betoonen, en dus zeker niet aan Uwe vergadering, die jaren noodig hadt om te ontdekken, dat gij zonder dit recht hulpeloos stondt tegenover de taak, die ge U hebt laten opdragen.

v. B.