De Gids. Jaargang 88

[p. 459]

Bibliographie.

Stijn Streuvels, Land en Leven in Vlaanderen. L.J. Veen, Amsterdam.

Stijn Streuvels heeft in dit boek eene algemeene beschrijving gemaakt van het land van Vlaanderen. Nadat hij in zoo vele romans het leven der Vlamingen heeft verteld, heeft hij van zijn geboorteland het generale aspect willen geven. Men kan echter niet zeggen, dat hij hier van Vlaanderen iets moois heeft gewrocht. Wel zijn de beschrijvingen knap gedaan; zij zijn volledig en juist, maar boven het peil van zeer bekwame journalistiek verheft hij zich niet. Slechts hier en daar komt zijne dichtersnatuur uit de mouw kijken.

Breed omvat hij wat hij beschrijft en hij vertelt uitvoerig, wat er in het land van Vlaanderen te zien is. Zoo heeft hij het nu eenmaal willen doen. Hij heeft zich niet afgevraagd of de lezer met deze les van aardrijkskunde wel tevreden is. Inderdaad is zijn doceeren magistraal. Ook kan men toegeven, dat hij hier optreedt als artiest, doch ik had graag gezien, dat deze breede tapijten in stukken waren gesneden en dat zij wat meer variaties vertoonden. Hij komt ons nu vertellen, dat er zijn in Vlaanderenland: wegen, huisjes, kleine en groote boerderijen, veel arbeiders, trekpaarden, koeien, oude en jonge vrouwen, akkers en weilanden. Wij wisten dat alles even goed als hij. Wij hadden gewenscht, dat hij, wanneer hij al die dingen noemde, ons telkens zou interesseeren door den een of anderen in het oog springenden trek.

De tafereelen, die hij ontrolt, zitten allen aan elkander vast en hij dwingt den lezer in één adem door te lezen, zoodat deze al spoedig wordt vermoeid. Het is als of hij met de zweep er achter zit en hem voortdrijft door de vlakke landouwen. Het is, als of hij vreest, dat hij den lezer geen afwisseling kan bieden, en daarom des te meer aan het hollen gaat. Nu en dan komt door eene schitterende wending van zijn rijk talent de dichter, die Streuvels is voor den dag. Eene droge aardrijkskunde is dit niet, doch ook hebben wij hier geene dichterlijke impressie, waarvan eene boeiende stemming uitgaat. De auteur heeft een middenweg gekozen, doch ik betwijfel, dat het de gouden is. Liever zou ik hebben gehad, dat hij uit enkele gedeelten van het land, dat zijne schoonheid heeft, eenige merkwaardige sensaties had te voorschijn gehaald. Ik had hem graag zien mijmeren of met het oog zoeken den waterspiegel in een put of loopen in

[p. 460]

dit of dat bosch, wat hij dan met name zou hebben moeten noemen. Doch mijn wensch is te vergeefs en hij zal het mij niet euvel duiden, als ik zeg nu en dan nog liever naar den eenvoudigen Baedeker te willen grijpen.

Hoe goed hier de beschrijving ook is, er zit geen perspectief achter. Al het getoonde verheft zich op gelijke hoogte. Het schijnt alles bedacht. Het is soms als of hij die streken niet uit eigen aanschouwing kent, want wat hij vertelt is op allerlei landen toepasselijk en ik denk daar bij aan het woord van een Duitscher, die mij eens zeide: ‘Die Welt ist überall so ziemlich egal’.

Wij krijgen bij de dorpen de reproductie in woorden van hun uiterlijk aspect. De verschillen die hij zegt, dat tusschen die dorpen bestaan, doet hij slecht uitkomen. Hij rent van de eene plaats naar de andere en alles, wat hij zegt, kan men toepassen op ieder dorp, dat hij beschrijft, zelfs op die over de Hollandsche grenzen. De auteur vervalt daar door in eene onvermijdelijke eentonigheid. Wel blijkt hij ook hier de virtuoos te zijn, dien wij in hem sinds lang hebben leeren kennen. Magistraal laat hij straten en huizen aan ons voorbij trekken als in een film. Dit is een virtuositeit zonder weerga, doch even als de virtuozen op het klavier, wanneer zij de honderden variaties laten opklinken, geen duurzamen indruk maken, zoo ook hij, wanneer hij de landschappen van Vlaanderen afroffelt.

Nadat hij ons van huizen, van lage huizen en groene boomen heeft verteld, van een kerkje en dergelijke dingen, komt hij ons eenige bladzijden verder ongeveer hetzelfde zeggen. Wel is zoo de werkelijkheid, doch dat is niet eene werkelijkheid, die wij zoeken. Wij willen die met meer particulier relief. Wij eischen meer merkwaardigheden, doch die geeft hij zelden of nooit. Wat hij nu in veertig of vijftig bladzijden zegt, had hij dikwijls in vier of vijf kunnen doen. Wanneer hij zich had opgeheven tot een hooge kunst, waaruit een diep gevoel of eene buitengewone schilderachtige visie zou spreken, dan konden wij vrede hebben met dit knap geschrijf. De taal is er niet op de eerste plaats om er beschrijvingen mee te geven Die dat uitsluitend er mede wil doen, gaat in tegen hare natuur. Een te lang volgehouden beschrijving veroorzaakt bij den lezer verwarring en hij ziet al spoedig niets meer van wat hem voor de oogen wordt gezet. Eenige korte sobere indicaties stellen de aanschouwelijkheid meer vast dan de ellenlange opsommingen van dingen.

Ook lijkt het geheel niet speciaal gezien, het maakt somtijds den indruk, dat hij het in zijn studeerkamer naar vage herinneringen van vroeger met een aardrijkskundig handboek naast zich in elkaar heeft gezet. Het ware beter geweest, dat hij eenvoudig had opgeteekend, wat hij zelf had gezien, iets wat hij zoo voortreffelijk heeft gedaan in zijn oorlogsboek. De fout van dit werk is, dat er niet in is geparticulariseerd. Hier is alles algemeen.

Even goed als ik, weet Streuvels, dat Flaubert in het na zijn dood uitgegeven werk Par les champs et par les grèves iets heel anders heeft geleverd. Daar hebben wij niet alleen de magistrale beschrijving, die aantrekt, maar onze belangstelling wordt voortdurend verlevendigd, door dat bij ieder huis, bij ieder dier of boom wordt verteld, wat hij speciaal heeft gezien. Wannneer hij van een herberg spreekt, dan is dat niet een herberg in het algemeen, maar de bepaalde, waarin hij heeft vertoefd.

[p. 461]

Wel ontbreekt bij Streuvels niet de gloed van de zeggingskracht, maar ik twijfel eenigzins aan de juistheid van zijne waarneming, wanneer hij het volgende schrijft op pag. 35: ‘Doch eens dat de heide zelf levend wordt, aan 't bloeien gaat, is 't alsof een wonderlijke adem over 't oppervlak geblazen, heel de streek ineens aan 't gloeien heeft gebracht; één vloed is 't van 't edelste purper, een schuimende wijndroesem, eene sneeuw van wollepluis, die als een tapijt openspreidt, met kleisters van levend vuur, een goudbrand, waar de bremstruiken in de bloeme staan, zoover oogen dragen kunnen, en waar eene welriekende wind over waait, zoo bedwelmend als het verrukkelijk kleurtooisel zelf’. Het is n.l. niet zeer waarschijnlijk, dat de goudbrand der bremstruiken tegelijk met ‘de schuimende wijndroesem’ van de bloeiende heide te zien is. Gewoonlijk gaat de eerste aan de tweede een paar maanden vooraf.

Vele van de talrijke illustraties zijn sprekend van realiteit, doch vele ook hebben niets bizonders, zij konden even goed menschen of dieren of dingen uit Gelderland of Overijssel voorstellen.

Hier in dit boek heeft Streuvels de kunst verstaan geweldige tafereelen voor ons te ontrollen, doch in zijne donderende descripties ziet men den bliksem niet. Het moet niettemin worden gezegd, het gebaar van dezen gids-door-zijn land is magistraal.

F. Erens.