De Gids. Jaargang 88

[p. 179]

De gave gulden.

Er is thans in Nederland maar één vraagstuk, dat in belangrijkheid gelijkwaardig aan dat van de gaafheid van den gulden is: het is dat der gaafheid van onze constitutie, die geen vraagstuk màg zijn, doch niettemin het geworden is.

Het samentreffen op éénzelfde tijdstip van deze twee nationale levenskwesties verzwaart in zoo bedenkelijke mate beider oplossing, dat van onze staatkundige leiders het uiterste van beleid zal worden gevorderd teneinde te verhoeden, dat deze complicatie in haar gevolgen groeie tot een ramp.

De bedenkelijkheid steekt hierin, dat de oplossing van het eene vraagstuk die van het andere dreigt te gaan dwars zitten.

Mag de gave gulden worden aanvaard uit de handen van een bewind, dat deze eigen handen aan de constitutie sloeg? Dit mag niet, want wij verkiezen niet, in onze politieke ontwikkeling meer dan een halve eeuw te worden teruggezet.

Mag een breuk in de constitutie worden geheeld door een bewind, dat den gulden breekt of breken laat? Dit mag niet, want wij verkiezen niet, dat ons economisch bestel voor tientallen jaren wordt ontwricht.

Beide gevaren zijn verre van denkbeeldig. Met dit wankele kabinet wankelt de constitutioneele pijler der ministerieele verantwoordelijkheid mee. Maar komt het te vallen op een concrete uitwerking van zijn bezuinigingsplannen, dan zal zoo goed als zeker de oppositie gemengd, de stemming onzuiver geweest en juist die troebele atmosfeer geschapen zijn, die voor de zuiverheid van ons ruilmiddel het bedenkelijkst is.

Waaraan herkent men den gulden als gaaf? De vraag stel-

[p. 180]

len is vele andere vragen oproepen, die voor beantwoording hier en thans zich kwalijk leenen. Als aanvankelijk antwoord kan men geven, doch men verduidelijkt hiermede eigenlijk niets: dat men de gaafheid van den gulden aan zijn koopkracht herkent. Aan zijn koopkracht jegens vreemde munt?, kan men dan verder vragen. Ieder voelt van niet; als Nederland geld-zonden begaat, maar andere landen zondigen mee, dan valt deze maatstaf onmiddellijk weg. Tegenover het prijs-niveau in het algemeen teekent zich nog het best de waarde van het geld af; ‘waarde’ immers is een verhoudings-begrip. Doch dit algemeen prijs-niveau is een wezen van al zeer samengestelde natuur, waarin bovendien veranderingen kunnen intreden uit oorzaken, waar het geld volstrekt buiten staat; het geeft van de wijzigingen in de geldswaarde een sterk verwrongen beeld en zoo gaat men nog het veiligst met de gaafheid van den gulden bij voorkeur aftelezen van zijn verhouding tot één bepaalde waar, die eigenlijk met het begrip gulden identiek behoorde te zijn, maar sinds eind Juli 1914 dit niet meer is, te weten tot het goud, wat practisch dan beteekent: tot het geld van zuivere goud-landen, als de dollar der Vereenigde Staten. Ook deze maatstaf is niet volmaakt, maar een beteren hebben wij niet.

Het is ergerlijk, de wartaal te hooren verkondigen, dat de gaafheid van den gulden is een kapitalisten-belang. Het is een volksbelang van de eerste grootte, het woord genomen in den ruimsten zin van aller belang; het is een even voornaam volksbelang, het woord genomen in den engeren zin van arbeiders-belang of belang der smalle gemeente. Maar persoonlijk belang van vele ‘kapitalisten’, tegenovergesteld aan de belangen van tractement- en loontrekkers, is de gaafheid van den gulden niet. Veeleer kunnen vele leidende mannen uit de zakenwereld persoonlijk voordeel erbij hebben, zoo de gulden keldert. En het is een van de weinige dingen, die tegenwoordig verheugen en opwekken, dat niettemin uit die kringen de stemmen talrijk en forsch zijn, die beveiliging van ons ruilmiddel eischen.

Waarom is de gave gulden een volksbelang van de eerste grootte? Om de eenvoudige reden, dat heel onze samenleving op ruilverkeer steunt, op ruil van goederen met goederen,

[p. 181]

van diensten met diensten, van diensten met goederen, en wij als middel om te ruilen en in dien ruil waardeverhoudingen te bepalen het geld bezigen, gelijk wij als middel om lengte-verhoudingen vasttestellen bezigen den meter.

Indien de meter (ondenkbaar geval) eens korter werd, zouden allen, die een bepaald aantal meters van eenig goed hadden bedongen, een onverdiend nadeel lijden, dat onverdiend voordeel zou zijn voor hun schuldenaren, die deze meters hun hadden te leveren.

Indien het geld (maar al te denkbaar geval) minder waard wordt, dan wordt aan allen, die aanspraak hebben op een bepaalde hoeveelheid gelds, tot onverdiend voordeel van hun schuldenaren, onverdiende schade berokkend.

Als de gulden aan scherven gaat, op het voorbeeld van mark, roebel en kroon, dan is dit - tijdelijk althans - een voordeel voor den huiseigenaar, die een hypotheek, of voor de spoorwegmaatschappij, die een obligatie-leening heeft aftelossen, of voor den fabrikant, die grondstoffen betalen moet naar de oude lage prijzen en tegen de nieuwe zijn fabrikaat verkoopt. ‘Kapitalisten’-belangen alle, betrokken bij vernieling van het ruilmiddel. Nadeel echter voor allen, die hun leveranties, van goederen of van kapitaal, of die hun arbeid in geld moeten krijgen vergoed.

En al zullen voorloopig in Nederland, als hier ernstige inflatie intreedt, de scherven van den gulden vele malen grooter zijn dan de billioenen-deeltjes, waartoe de mark versplinterde, nadeel dreigt ook hier voor alle ‘schuldeischers’, korte verzamelnaam voor al degenen, die jegens anderen een vordering hebben in geld.

De voornaamste reden vermoedelijk, waarom dit verwijt aan het adres van geld-verknoeiïng niet altoos dien indruk maakt, dien het behoorde te maken in zoo ruim mogelijken kring, is dat men - uit herinnering aan lang verleden tijden, toen ‘schuldeischer’ doorgaans was de gelukkige geldbezitter die winst maakte uit leening aan arme stakkerds, en toen ‘schuldenaar’ was de nooddruftige ongelukkige, die geld moest opnemen - geneigd is te zeggen: benadeeling van schuldeischers is minder erg dan van schuldenaren.

Thans is het goeddeels andersom. Als ‘schuldeischers’ benadeeld worden, dan zijn dit voor het meerendeel de trek-

[p. 182]

kers van loon, tractement of pensioen, dan zijn dit verder tallooze houders van bescheiden effecten-voorraden of van spaarbankboekjes.

De nederlandsche ambtenaren, die tegen tractements-verlaging opponeeren, vergeten dat, indien onze begrooting wijd blijft gapen van tekorten doordat hun tractementen nominaal worden gelaten op hetzelfde peil, op deze zelfde tractementen, minder zichtbaar, maar niet minder voelbaar, zal worden gekort door stijging van prijzen. Dan komt vanzelf de roep om tractements-verhooging en, vindt deze roep gehoor, de begrooting gaat nog wijder gapen. Als niet de wet van den staat hun tractementen verlaagt, doordat het staatsbewind in onvergoelijkbare domheid zich vermurwen laat, dan worden deze tractementen straks - en heel wat onbarmhartiger - besnoeid door de onvermurwbare wet der economie, die aan deze tractementen hun koopkracht rooft.

Heel wat onbarmhartiger. Want de staatswet, mits voldoende bezuinigend, brengt het proces der waardedaling van het geld tot stilstand. Maar als de staat in gebreke blijft, afdoende te bezuinigen, en dus met zijn door normale inkomsten niet gedekte uitgaven de prijzen opjaagt, dan doet de economische wet uit prijsstijging inflatie, uit inflatie nieuwe prijsstijging en uit deze wederom nieuwe inflatie voortkomen; zij brengt ons van kwaad tot erger. Zij bezorgt ons ten slotte een ontreddering van het economisch leven, doordat geen zakenman bij zijn berekeningen nog vasten grond onder de voeten heeft, ‘reëel’ zaken doen dientengevolge onmogelijk wordt en plaats maakt voor ongebreidelde speculatie van de bedenkelijkste beunhazerij.

De staat, die blijft leven met niet sluitende begrootingen, zal hetzelfde ervaren als de particulier, die boven zijn inkomsten leeft: hij verspeelt zijn crediet en nadert al dichter den dag van zijn bankroet. Het begint hiermee, dat hij op steeds onvoordeeliger voorwaarden leenen moet; het eindigt hiermee, dat men weigert hem te leenen of hem onder curateele plaatst.

De gaafheid van den gulden een volksbelang dus van de hoogste orde. Dit belang blijft gevaar loopen zoolang de staatsbegrooting tekorten aanwijst. Want zóóolang moet de staat leenen. Bij de Bank?; hij zet deze tot inflatie aan. Op de open

[p. 183]

markt?; men zal hem daar na korten tijd te verstaan geven, als wat soort debiteur men hem beschouwt; op de onvrije markt der gedwongen leeningen ten slotte en ten einde raad?; dan treedt, evenals dit trouwens reeds geschiedt door den met de stijgende staatsschuld aldoor zwaarder wordenden belastingdruk, de verarming der gemeenschap, die de staat, haar vertegenwoordiger en verzorger toch!, op zijn geweten heeft, wel in alle naaktheid te voorschijn: de staat neemt uit het volksvermogen, niet om des volks geestelijke en stoffelijke belangen te dienen, maar om zijn eigen, te hoog opgeloopen, rekeningen te voldoen.

De nu nog sluimerende ziekte in ons geldwezen kan uitbreken elken dag. En geen dan bitter smakend kruid is ertegen gewassen. Men zal zich dit hebben te getroosten om erger kwaad en nog bitterder medicijn te ontgaan. Kieschkeurigheid nopens den aard der geneesmiddelen is zelfs niet geoorloofd, als zij de toediening aanmerkelijk vertragen zou.

Maar wèl is dit een ziekteproces, dat ons den arts de hoogste eischen doet stellen van bekwaamheid en betrouwbaarheid beide. Ons nationale leven achten wij enkel veilig in handen van den in elk opzicht beste. Economische gezondheid en politieke eerstgeboorte-rechten laten tegen elkander zich niet verkwanselen.

Het nederlandsche volk heeft recht op een regeering, in welker handen zijn gulden even veilig als zijn constitutie is.

D. van Blom.