De Gids. Jaargang 88

[p. 157]

Binnenlandsch overzicht.

26 Dec. 1923.
De gemediatiseerde Kroon.

Het bericht in de ochtendbladen van gisteren, zoo het niet - ondenkbaar geval - geredigeerd werd door iemand die de Nederlandsche taal niet machtig is, moet een jammertijding heeten, en zijn aanbieding als Kerstgave een hoon aan de beste aspiratiën van het Nederlandsche volk.

Sedert de mislukking van den heer Beelaerts stond het ergste te vreezen; October, November en December van hetzelfde jaar, welks Septembermaand het feit zeide te willen herdenken, dat vijf-en-twintig jaren geleden ‘een vaste hand het roer van den Staat greep’, gaven een mate van staatkundige hulpeloosheid en besluiteloosheid te zien, die eenmaal aan het najaar van 1923 terug zullen doen denken als aan een laagtepunt van Nederland's historie. De Kroon, in de jaren na 1813 in Nederland een zoo hoogst noodzakelijke, hoogst aanzienlijke, hoogst werkzame factor, was in 1848 tot veel geringer activiteit teruggebracht, en werd, wat later, door een Nederlandsch staatsman verklaard tot enkel ornament te zijn vervallen. Had het Nederlandsche volk in zijn hart deze verklaring onderschreven, het zou niet zonder huichelarij zich in November 1918 en September 1923 hebben kunnen uiten gelijk het gedaan heeft. In groote meerderheid heeft het getoond aan de Kroon als aan een levend orgaan in het Nederlandsche staatsbedrijf te willen blijven gelooven. Een orgaan dat in crisistijd een eigen, een kiesche en moeilijke, bovenal een ernstige en niet voor overdracht vatbare taak heeft; taak,

[p. 158]

die koningin Wilhelmina ook in het moeilijke jaar 1913 getoond heeft te willen en uitnemend te kunnen vervullen. De wetenschap van dit feit was een nationaal bezit; meer: eene nationale kracht, die ons in de oorlogsjaren tot steun is geweest, en die wij wenschen dat niet te loor moge gaan. Zoo dikwijls in de geschiedenis Oranje zijn taak minder wel heeft onderkend of, ze herkennende, voor de behartiging is teruggebeefd, heeft dit groote schade gedaan aan Oranje, maar bovenal aan Nederland.

De afgeloopen weken hebben ons geweten van Nederlandsch patriot pijn gedaan. ‘Is de uitlegging’ - sprak dat geweten ons toe - ‘van wat wij thans beleven inderdaad deze, dat contact tusschen vorstin en natie slechts mogelijk geacht, althans bij feite slechts gezocht wordt langs de versleten geleiding van dien kleinen kring van groepskoninkjes, die in 1922 het oirbaar hebben geacht het volk omtrent het wezenlijk karakter van hun omgang met de hoogste nationale belangen onkundig te laten, dan noodzaak ik ieder wiens liefde voor die belangen zich door volhardende studie geschraagd en gelouterd weet, het uit te roepen dat dit niet is welgedaan. Deze practijk toch zou met reden te noemen zijn de opoffering van de rechten der Kroon, dat is van de natie waarvan deze orgaan is, aan de belangen, de bekrompenheid, de zelfzucht, het onderling wantrouwen eener nieuwe oligarchie. De Koningin spore den man op wien zij, naar eigen waardeering der bestaande omstandigheden, het tijdelijk medekoningschap meent te moeten toevertrouwen; niets ter wereld kan Hare Majesteit van die taak ontheffen. Die man stelle zijn program op en kieze in verband met den inhoud van dat program zijne medewerkers; ter wereld niets kan hem van dien plicht ontslaan. De Kamergroepen en haar voorzitters - dat zij wachten wat hun zal worden ingediend, het beoordeelen, en, na gemeen overleg met de regeering, naar eer en geweten er over stemmen; ter wereld niemand eerbiedige in hen ander en hooger recht. Wat daarbuiten gaat, is inkruipsel, is misbruik, en behoort als zoodanig te worden gebrandmerkt, of wij zijn de staatsinstellingen niet waard, die op het geloof in de mondigheid en waakzaamheid der natie werden gebouwd. Nog resten er weinig dagen en 1923 zal zijn heengevloden; moge het, te laatster ure dan nog, ons de verlossing brengen uit de

[p. 159]

schande en het nadeel der politieke stremming van heden.’

Zijn het er velen die zulke stem verontrustte? Het hadden er duizenden moeten zijn, en van hun getuigenis had het land moeten daveren. Waar is de politieke belangstelling van 1866, van 1894 nog, gebleven? Zijn wij verschrompeld tot politieke crétins?

Indien de mededeeling van gisteren ons de kaak niet roodverft van schaamte, is het inderdaad ver met ons gekomen.

‘De Koningin heeft door bemiddeling van de heeren mgr. W.H. Nolens, mr. V.H. Rutgers en mr. J. Schokking aan de rechterzijde in de Tweede Kamer opdracht gegeven tot vorming van een kabinet.

De rechterzijde dus formateur. Wat is de rechterzijde? Is het het plenum der voor de gelegenheid te vereenigen roomsch-katholieke, antirevolutionnaire en christelijk-historische Kamergroepen, al of niet met den eenling Ds. Kersten er bij? Zal dat plenum bij meerderheid de candidaat-ministers noemen? Welke is vooraf, welke vervolgens de functie der ‘bemiddelaars’? Geven zij enkel de opdracht door? (ieder aan zijn groep, of gedrieën aan de vereenigde rechterzijde?) of zullen zij aanspraak maken op een recht van advies of voordracht? Zenden zij, nadat de ‘rechterzijde’ de ‘opdracht’ vervuld heeft, de gevormde lijst enkel aan de Kroon door, of verblijft hun een recht van nakeur of bevestiging? Of beduidt de fraze dat de drie prinsen Carnaval eigenlijk reeds in eigen doorluchtigheid de rechterzijde verbeelden en dus in wezen samen de formateurs zijn? Voor zoover hun de vrijheid er toe zal worden gelaten door de power behind their throne, den heer Colijn?

En de kleinigheid - de opstelling van het program? Daarover werden, in het stadium-Koolen, de heeren Nolens en Rutgers het niet eens. Men moet aannemen dat zij nu elkander genaderd zijn, of naderen zullen. Bindt dit al dan niet de volgelingen?

In 1922 hebben dezelfde koningen van Yvetot gemeend voor de schare te mogen handelen en teekenen, en het is hun opgebroken. Hoe ver zullen zij thans durven gaan?

Indien er een kabinet tot stand komt, zal het toch altijd een lichtschuwe transactie wezen, waaraan het zijn leven dankt. Immers de uitvoering der ‘opdracht’ naar de letter voert ons

[p. 160]

geheele staatsbestel ad absurdum. Formateur de rechterzijde, dat beteekent: een kabinet zonder premier, zonder eigen verantwoordelijkheid (die immers, bij aanval, onmiddellijk den veelvoudigen formateur in de schoenen kan worden geschoven), zonder homogeniteit dan zoo het plenum der zestig die bezeten heeft, zonder program dan wat drie- of vierderlei schrapping van de in oorsprong en strekking onderscheiden verlanglijstjes der christelijke groepen heeft overgelaten. De bewegingsvrijheid van een op die wijze ontstaan kabinet zou nihil zijn; met de kabinetsformatie zelve, zou het geheele regeeeringsbeleid feitelijk in commissie zijn gegeven. Aan dat zoo soepel en eendrachtig gebleken gezelschap: de rechterzijde!!

Naar de letter uitgevoerd, leidt dus deze opdracht noodzakelijk een periode van zoodanige machteloosheid en verwarring in, dat October 1923 er helder en redelijk bij zal lijken. Zij zal dan ook wel niet naar de letter worden uitgevoerd, en op de duistere geboorten van 1918, 1921 en 1922 zal een kraamkamergeheim van Januari 1924 volgen.

Reeds in 1918 is tegen de goede constitutioneele practijk zwaar gezondigd, en uit die eerste zonde zijn al de volgende voortgevloeid.

Die practijk eischt, dat de Kroon na de verkiezingen den man ontbiede, dien zij boven allen geschikt acht, na overweging van beide inzet en uitslag der raadpleging van het electoraat eene, door hem te leiden, staatkunde voor de eerstvolgende legislatieve periode te ontwerpen. Zoo had het in de rede gelegen sedert geen in Nederland bestaande partij meer boven de 50 kwam; zoo had het dus reeds in 1905 behooren te geschieden, en in de zwakheid van het kabinet-de Meester werd men voor het voorbijzien van deze waarheid gestraft; waarheid, na de misluking van Dr. Bos in 1913 eindelijk met de daad beleden. In 1918 had mgr. Nolens hetzij in het voetlicht moeten durven optreden, hetzij de planken geheel en al ruimen.

De regie heeft toen geduld dat hij, achter een scherm, op het tooneel bleef, en zoo nadrukkelijk werd soms zijn gefluister, dat het publiek waarnemen kon hoe inderdaad hij het was die het gansche spel bestuurde. In 1922, terwijl het scherm neer was, is toen een ander souffleur de planken opgeloopen

[p. 161]

die hem zijn plaats betwistte; er is toen den eersten acteur, die tot een apartje werd geroepen, allerlei voorgepraat, zóó tegenstrijdigs dat de man alle zekerheid verloor en het spel in verwarring eindigde. De invoering van tucht op het Nederlandsche staatstooneel is thans eerste vereischte.

Wat voor zaken zijn het die in de afgeloopen maanden de Kroon met de heeren Koolen, Beelaerts, Nolens, Rutgers, Schokking behandelde? Zaken van de Kroon? Wij weten beter. Zaken van de Coalitie? Het is niet aan de Kroon, die in te leiden. Het moeten zaken van de natie zijn geweest. Zij zullen aan de natie verantwoord moeten worden. Deze is, door een harer politieke leiders, onlangs schaapachtig genoemd, en in haar houding is veel geweest dat dien hoon rechtvaardigt. Zullen wij nu eindelijk gaan beseffen hoeveel aan onze zelfherziening gelegen is? Niet slechts onze persoonlijke rechten en waardigheid, ook die van ons onmisbaar orgaan, de Kroon, zijn in gevaar. Men beschermt die minder en houdt ze in stand door ze bij jubileumsfeesten in vuurwerkwalm te zetten, dan door in moeilijkheden de oprechtheid van onze vertrouwende behoefte te doen afmeten naar de smart die ons wezen ontstroomt bij de enkele gedachte reeds dat het vertrouwen in Oranje kan worden beschaamd. Het is ons als natie nimmer wel gegaan, als wij het geloof in de kracht van het nationale symbool, dat Oranje ons is, verliezen moesten. En die kracht kan verminderen, ook, en het droevigst, door ons eigen verzuim. Hier sta het dan: het bericht van gisteren is geen Oranjewoord, en wij weigeren het als zoodanig te aanvaarden.

C.