De Gids. Jaargang 88

[p. 153]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Bezuiniging door verwaarloozing?

- Tot welke gevolgen de toestand leidt, dat ministers, in den druksten tijd van het jaar, maandenlang demissionair blijven, zal vermoedelijk ieder Nederlander, die voor zoo iets nog oog en belangstelling heeft, ten opzichte van een of anderen tak van staatsdienst in eigen omgeving wel kunnen opmerken. Ten aanzien van het hooger onderwijs te Leiden neemt men het volgende waar:

Wegens het bereiken van den zeventigjarigen leeftijd treedt met het einde van het academiejaar 1922-'23 de hoogleeraar van der Vlugt af. Maanden van te voren neemt de faculteit hare maatregelen. Doch de vervulling eener hoogleeraars-vacature is tegenwoordig een zaak van paperasserij. Brengt gij ze, naar aanleiding van sterfgeval of aanstaande bereiking van den leeftijdsgrens, ter sprake, men wijst u terug, want eerst is een betoog vereischt dat nu juist deze leerstoel noodzakelijk weer bezet moet worden. Een formule tot aanvraag van dergelijk betoog ligt op het departement gereed, en men bedient er zich regelmatig van.

Bij de onzekerheid, aan welken maatstaf de noodzaak, voor het onderwijs in zeker vak van wetenschap opnieuw eene kracht aan te werven, gemeten moet worden, krijgt het antwoord, dat de faculteiten op zulke vragen zenden, licht het karakter van words of course. Natuurlijk is er indertijd voor de oprichting van den leerstoel allerlei te zeggen geweest, of geen regeering zou er hare medewerking toe hebben verleend. Natuurlijk kunnen veel dier indertijd aangevoerde argu-

[p. 154]

menten geacht worden met verdubbelde kracht voor behoud van het eenmaal verworvene te pleiten, immers de verbijzondering van studierichting en het aantal profiteerende studenten zijn bijna altijd toegenomen; vaak is de leerstoel goed bezet geweest en zou zijn blijvende ontruiming een wezenlijk gemis levendig doen gevoelen; de faculteitsgenooten aan welke de regeering de weesgeworden vakken geheel of gedeeltelijk zou willen toebedeelen hebben soms werkelijk den tijd niet te missen - in het geval-van der Vlugt stelt reeds de overtalrijkheid der Leidsche candidaatsexamens in de rechten de collega's, die ook doctoraalcolleges te geven hebben, tot overneming van het encyclopaedievak in de onmogelijkheid - en kunnen bovendien, krachtens een artikel der hoogeronderwijswet, tot het geven van onderricht in vakken, in hunne aanstelling niet genoemd, niet gedwongen worden.

In welke mate dit alles gelden mag, nu de versobering van den staatsdienst voor het hooger onderwijs natuurlijk niet halt houden zal, kunnen de faculteiten moeilijk, geval voor geval, beoordeelen. Zij weten niet in welk stadium op het oogenblik dat zij den zetel 't zij verdedigen 't zij prijsgeven moeten, de bezuinigingsplannen verkeeren, en vernemen er niets van, welke autoriteiten die in handen hebben en aan welke algemeene of bijzondere criteria deze ze hebben getoetst of toetsen zullen. Al zulke zaken worden behandeld met zulk een langwijligheid en varieteit van informatieneming dat niemand dan de minister, of zijn departementsambtenaar, ze meer overzien, laat staan, ze beoordeelen kan.

Het is al tijden geleden dat de faculteiten der Rijksuniversiteiten den Onderwijsraad van bericht moesten dienen omtrent het denkbeeld van ‘rolverdeeling’. Niet aan elke Universiteit zou elke groep van wetenschappen in gelijke ruimte vertegenwoordigd behoeven te zijn; sommige groepen zouden het bepaaldelijk slechts moeten zijn aan ééne. De bezuiniging klopte toen nog niet met zooveel nadruk aan de deur als thans; er werd gedacht aan beter rendement van een beschikbaar geacht geheel van middelen, aan vesterking van het Nederlandsche hoogeronderwijs in zijn geheel, óók door hier of daar ontstane woekergewassen weg te snoeien. Van den Onderwijsraad schijnen de ingekomen adviezen naar eene staatscommissie te zijn gegaan of nog te moeten gaan; verder weet

[p. 155]

thans niemand van den stand dezer zaak af. Zij moet door de bezuinigingsactie ex millioenennota-1923 zijn achterhaald. Niet onwaarschijnlijk zit de chef der afdeeling hooger onderwijs met een groot blad papier voor zich, waarop hij te berekenen heeft hoe, zonder op rapporten van staatscommissies etc. te wachten, op de Rijksuniversiteiten een zeker aantal tonnen gouds, verband houdende met 50 of 35 millioen voor de geheele staatshuishouding, te bezuinigen valt.

Om tot een voor de Rijksfinanciën bevredigend en voor de Rijksuniversiteiten niet te noodlottig resultaat te komen, diende er wel persoonlijke aanraking te worden bevorderd tusschen den man dien tijdelijke omstandigheden aldus tot dictator verheffen, en degenen die de kosten maken: de professoren en leiders van laboratoria. Zekere som moet bezuinigd worden, maar kan worden gevonden op zeer verschillende wijze. Met de bijl op een teer weefsel in te hakken beteekent licht, het te dooden.

Het heeft er iets van, of niet zoozeer de bijl te werk wordt gesteld, dan wel op de zeis vertrouwd: die van Saturnus namelijk, welke af en toe professorenlevens, lijfelijke of ambtelijke, wegmaait. Dat van Kalff bijvoorbeeld, wiens vervanging, niet minder dan die van van der Vlugt, den tijd schijnt te hebben. ‘Is vervanging noodig?’ - ‘Die en die gronden spreken er vóór.’ - Niets verbreekt de nu aanvangende stilte. De minister heeft de beslissing in handen, maar de minister is - demissionair...

Iets verder dan de literarische, was de juridische faculteit gekomen. Na lange gedachtenwisseling was de vraag òf, naar haar zin beslist, en kreeg zij vrijheid hare denkbeelden mede te deelen omtrent het hoe der vervanging. Dat is nu ook al weer maanden en maanden geleden, maar heden, 26 December 1923, heeft nog geen benoeming plaats gehad. De minister is - demissionair...

Sedert geruimen tijd liggen de hoogeronderwijsbelangen, niet tot haar of 's lands verfrissching, verstrikt in het net der ambtenarij. Zou het waarlijk niet in aanmerking komen, nu eens te zeggen: zóóveel krijgt ge er voor, en geen cent meer; aan U deskundigen de zorg, het met verstand te verdeelen? De instantieveelheid baart slechts dossiers die ten slotte niemand meer zich geroepen voelt te lezen; ja, al voelde men zich ge-

[p. 156]

roepen, wie is er toe in de gelegenheid? Tegen den tijd dat zij op het departement belanden, blijken zij alle generatieve kracht te hebben ingeboet. Intusschen klettert op alle departementen de zweep neer die tot handelen aanzet zonder verwijl, en bij gebrek aan eigen overtuiging wordt de hulp zelfs van het blindste toeval aanvaard. Kalff overleden, dan maar letterkunde den pot in; van der Vlugt zeventig, dan maar de wijsbegeerte des rechts...

Althans zoo lijkt het. Is het anders, dan dragen zij voor de misvatting de schuld, die den schijn van het kwaad zóó weinig weten te mijden.

Want het kàn beter, ook nu nog, in volle demissionabiliteit. Decaan en secretaris der medische faculteit hebben onlangs de Leidsche ziekenhuisquaestie met de ministers de Visser en Colijn, in tegenwoordigheid der heeren Calkoen en van Lynden, op een achtermiddag ter plaatse zelf mogen regelen. Den heer van Lynden laat men blijkbaar toe, ten aanzien van de voltooiing en bestemming van Rijksgebouwen een nieuw systeem te volgen: het houdt in, de belanghebbenden met eenige openhartigheid tegemoet te treden en in persoonlijk verkeer met hen ter plaatse zelf eene beslissing op gegeven termijn voor te bereiden. Vroeger liep ten aanzien der gebouwen ook alles over duizend schijven, met alle gevolgen van overvragen, het zekere voor het onzekere kiezen, onoprechtheid, wantrouwen, oponthoud, ontwrichting. Thans bleken op eenmaal de noodzakelijke eischen der schatkist en die van het medisch onderwijs door lieden die elkander verstaan wilden en ieder hun verstand gebruikten, zeer wel te vereenigen.

Moet dan soms de conclusie wezen, dat het de geestelijke wetenschappen zullen zijn, die het loodje leggen?

H.T. Colenbrander.