De Gids. Jaargang 88

[p. 99]

K.P.C. de Bazel.

Het plotselinge verscheiden van de Bazel bezorgt ons land een nog grooter verlies dan alleen het heengaan van een hoogbegaafd bouwmeester in de kracht van zijn jaren dat op zichzelf reeds zou hebben gedaan. Want zijn sterven beteekent niet alleen, dat het aantal schoone, voor de gemeenschap beschaving brengende bouwwerken, die men van zijn volwassen talent nog had mogen verwachten, nu nimmer tot stand zullen komen. Het beteekent ook nog, dat een man die, door zijn bewonderenswaardig inzicht, voor vele moeielijke problemen van architectuur, stedenbouw, wegenaanleg, volkshuisvesting, kunstonderwijs en monumentenzorg een dieper zin, een ruimer horizon wist aan te wijzen, en die hierdoor steeds meer een principiëel en praktiesch voorlichter voor velen, vooral ook voor de overheid zou zijn geworden, nu een ledige plaats laat, die niet zal te vervullen zijn. Zijn doorzicht was zoo helder, zijn wijze van handelen zoo weloverlegd, dat ieder die met hem kwam saam te werken, zich ten slotte, of hij wilde of niet, aan zijn leiding overgaf. Wat vele gewichtige vraagpunten betreft, kon men hem als den eigenlijken vertegenwoordiger van ons architecturaal geweten beschouwen.

Zooals Albert Verweij dezer dagen nog eens in een kort herinneringswoord heeft aangestipt, was de Bazel de overtuiging toegedaan, dat er in deze wereld niets goeds tot stand kan komen zonder een offer, zonder een persoonlijk offer. Het offer, dat deze uitverkoren bouwmeester dagelijks bracht, was dat van de meest geconcentreerde aandacht, die hij wijdde aan ieder werkstuk of probleem, ook aan het schijnbaar onaan-

[p. 100]

zienlijkste. Hij besefte, dat alle werk slechts waarde erlangt door den eerbied voor de opgaaf, welke er aan besteed wordt. Hij wist, dat het zich wijden aan de kunst, hij wist, dat in hooger zin leven slechts dienen is. Het eigen offer dan ook, dat hij in het groot gebracht heeft, was de volle zelfverzaking van zijn gansche, bizondere bestaan.

In hem woonde, bij alle bescheidenheid, het gevoel van een zending, - van een zending die hij, wat er ook in zijn weg mocht komen, niet verzaken kòn. Vervuld als hij was van die heilige ontevredenheid, waarvan Pierson gesproken heeft, kende hij versagen, toeven, noch rust. De spreuk van Aldegonde had de zijne kunnen zijn. Van der jeugd af aan en in alles heeft deze bij uitstek bespiegelende en toch zoozeer tot de daad gezinde kunstenaar zich een onvermoeibaar strijder naar den geest betoond.

Heel zijn brein was gespitst op groote veroveringen. Maar hij behoorde niet tot die paradeerende kruisridders met wapperende vaan en blinkende wapenrusting, die den strijd liefhebben om het gekletter der wapenen of om den roes van het strijdgerucht, om de toejuiching der schare of om het feesten en de ijdele glorie der te behalen overwinning. Het stevige pantser, dat hij zich gesmeed had, was het harde kuras, dat een hoog gevoel van plicht hem deed aangorden en waarop alle van buiten ondervonden tegenwerking of teleurstelling moesten afstuiten. Nimmer trouwens heeft hij het openbaar vertoon gezocht, al brachten zijn buitengewone gaven van inzicht en concipiëeren hem in onze samenleving, ondanks alles, aldoor meer op het eerste plan. Nooit ook heeft men dezen aan alle ijdelheid of wereldschen zin vreemd gebleven werker zien vechten voor het bevorderen van eigen persoonlijke belangen. En evenmin werden de deugdelijke wapenen, waarover hij beschikte, ooit gehanteerd om een tegenstander aan den lijve te verwonden. Strijdvaardig was hij ten allen tijde, strijdlustig allerminst. Want wat hij vuriger dan iemand anders begeerde, dat waren zuiverheid en rechtschapenheid van verhoudingen. In zijn kunst, zoowel als in alles wat zich aan zijn wijde belangstelling voordeed, streefde zijn gansche spanning naar de bevrediging dier groote en ideale harmonie, waaraan alleen de allerbesten onder ons heel hun hunkerend hart hebben verpand, doch waarvan in deze

[p. 101]

warrige wereld den sterveling nu eenmaal niet anders dan het beloofde land van uit de verte gegund wordt te aanschouwen.

Zijn werk wortelde in een gevoel voor edelen welstand van verhoudingen. Hij geloofde in de deugdelijke draagkracht van een vasten canon voor maten en proporties, en in al wat hij naar dezen aanvaarden grondslag uitbouwde, werd op die hoogere harmonie, op die bevrijdende schoonheid gedoeld.

Maar het waarlijk wonderbaarlijke in dezen man van zoo sterken geest bij toch zoo zachten aard, dat was misschien. hierin gelegen, dat hij zijn hooge idealen nooit bekende gedeerd te voelen onder het voortdurend worstelen met de dikwijls drukkende problemen eener hakkelende praktijk, en dat anderzijds de eischen dier dagelijksche en vaak zoozeer nuchtere werkelijkheid bij hem nooit te kort bleken te schieten door zijn durend denken aan een zinrijk droombeeld.

In de vizioenen zijner jonkheid moge hij illusoire bouwgewrochten voor zich hebben gezien van aanlokkelijke onstoffelijkheid. Den vroeg gerijpten man was het vaste geloof deelachtig geworden, dat het wezen van alle bouwkunst gelegen is in het door harmonische vormen gestalte geven aan de werkelijke levenseischen zelf.

De ware vrijheid luistert naar de wetten,
Hij stelt de wet, die Uwe wetten achtte.

Zóó inderdaad, en niet anders, dacht hij zich de positie van den bouwmeester tegenover het hem gestelde probleem. Hij was een denker, maar het beste dacht hij in zijn materie, en die materie was hem in de eerste plaats de reëele opgaaf, die hem werd voorgelegd. De kunstenaar de Bazel was er een die, terwijl hij naar het verhevene haakte, in verloop van jaren aldoor stelliger alles schuwde, wat op gezwollenheid, bravade of grootspraak geleek, en die elke opgaaf geestelijk en techniesch in het groot overzag en tot in alle onderdeden overwoog, om zoodoende tot een voldongen oplossing, tot een waarlijk volledige overwinning te geraken. Zijn bouwconceptie begon, zooals hij het placht uit te drukken, als het kuiken in het ei. Maar hij liet niet af, voordat de kracht van zijn scheppend denken den vogel volschapen voor zich zag, met uitgespreide vleugelen. En zoover ging bij hem dat tot in de uiterste splitsingen uitbroeien van het vraagstuk en

[p. 102]

uitspinnen van het levensbeginsel, dat in het grondmotief gelegen was, dat degenen, die zijn arbeid mochten volgen, onderwijl weleens vreeze gingen voelen voor de ongerepte eenheid van het eind-resultaat. Maar zooals hij in het leven van geen transigeeren wist, zoo zou hij ook geen werkstuk uit zijn hand hebben gegeven, wanneer hij het niet ideëel en stoffelijk had vòl-tooid. Hamlets ‘Thus conscience does make cowards of us all’ was voor hem niet gesproken. Want juist zijn nimmer slapend geweten voerde hem voortdurend tot de aldoor verjongende daad. En zoo kon zijn kunst zoowel in opvatting als uitvoering tot die hoogte komen waar, zooals Berlage het getuigd heeft, alle kritiek zwijgt.

Toch waren er, die in zijn onverstoorbare doorzettendheid bij het ontwikkelen van een grondgedachte een koelbloedigheid hebben willen zien, welke aan koelheid kwam te naderen. Maar waarlijk, het wijsgeerig bezonnene van zijn geest peilde dieper en schouwde wijder om zich heen, en de beheerschte evenmaat van zijn ranke productie kwam uit een warmer aandrift voort dan het de minder afgewogen vermetelheid doet van hen, wier levendige impulsie opvallender, maar wier innerlijke gloed daarom niet gestadiger is.

De levensbloem van de Bazels kunst is niet van een uitdagend fonkelend purper maar van een schoone en blanke vredigheid geweest.

Jan Veth.

19 Dec. '23.