De Gids. Jaargang 87

[p. 356]

Bibliographie.

Wilhelm Dibelius, England. - Zwei Halbbände. - Deutsche Verlags-Anstalt Stuttgart, Leipzig und Berlin 1923.

Duitschland heeft sedert November 1918 zooveel innig treurigs, onnoozels, laags te zien gegeven, dat elk teeken van ongedoofd hooger leven, hetwelk tot over de grenzen zichtbaar wordt, den vriend van Europa buitengemeen welkom wezen moet. Het werk nu waarvan ik den titel uitschreef, schijnt mij hooge achting, ja bewondering te verdienen.

Het inzicht, dat Engeland bij Duitschlands ondergang geen belang heeft, ja dat Engelands belang Duitschlands ondergang verbiedt, heeft den schrijver een onderzoek doen instellen naar de eigenschappen van de staatkundige, maatschappelijke en zedelijke persoon, waarmede de wereld in Engeland te maken heeft; eigenschappen die het Duitschland van 1914, zijn geleerdheid ten spijt, en tot zijn schade en schande, zoo gruwelijk heeft misverstaan.

Een boek van een Duitscher over Engeland, vrij van alle laatdunkendheid en evenmin in botte admiratie vervallend; - meer aan het heden ontsprongen dan Lawrence Lowell, even goed leesbaar als Sidney Low, en van nog veel ruimer bestek dan deze beide terecht vermaarde geschriften over Engelschen regeeringsvorm en regeeringspractijk. Men kan er wezenlijk nieuws uit leeren over Engeland en tegelijk (als men aan Duitschlands geestelijk behoud gewanhoopt mocht hebben) over een land, waar enkelingen den druk der tijdsomstandigheden in die mate weten te overwinnen, als voor het concipieeren en schrijven van een boek van koele luciditeit en edelen bouw daar thans moet noodig zijn.

Het is mij een aangename taak, het aan Nederlandsche staatslieden en geschiedkundigen aldus in het kort te signaleeren.

C.

Emil Kimpen, Die Ausbreitungspolitik der Vereinigten Staaten von Amerika. - Deutsche Verlags-Anstalt Stuttgart-Berlin, 1923.

Een knap boek; niet geheel op het hooge geestelijk niveau van dat van Dibelius over Engeland, maar van uitmuntende zakelijke informatie blijk gevend. Het verdeelt zijn onderwerp in: transcontinentale expansie

[p. 357]

(1776-1848), ‘amerikanisch-britische Golfgegnerschaft’ (1848-1897; in wezen de tijd tusschen Clayton-Bulwer en Hay-Pauncefote verdrag) en ‘amerikanische Golfausbreitung’ (1897 tot heden), een minder gelukkig gekozen titel voor een tijdvak dat naast de ‘Golfausbreitung’ door zoo gewichtige zaken als de Pacific-, de Oost-Azië-politiek en de deelneming aan den wereldoorlog wordt gekenmerkt. De lectuur is nuttig in twee opzichten: de schrijver mist de zalving waarmede de meeste Amerikaansche geschiedschrijvers over de expansie hunner eigen natie plegen te spreken (zoo is al dadelijk de voorstelling en waardeering der krachten die den onafhankelijkheidsoorlog bewerkten buitengemeen leerrijk, in zoover zij ook de motieven der loyalisten goed doet begrijpen), en hij behandelt met veel grooter relatieve uitvoerigheid dan de Amerikaansche schrijvers het plegen te doen het terugdringen der Roodhuiden, in zijn voor den blanke dikwijls zoo weinig eervolle bijzonderheden. Ondanks den ietwat dorren, kroniekmatigen stijl en de mindere voortreffelijkheid van het derde hoofdstuk (dat behalve in betiteling, ook in ordonnantie wel wat te kort schiet) een boek waarmede de Duitsche historiografie eer inlegt. Het is verwonderlijk, dat onder omstandigheden als de Duitsche van heden nog zoo grondige en voor de geheele wereld nuttige boeken daar het licht kunnen zien.

C.

Francesco Nitti, Het Verval van Europa. De Wegen naar het Herstel. - Nederlandsche vertaling door Jan J. Bruna. - Leiden, Sijthoff [1923].

Deze uitgave van zijn boek is door den schrijver van een bijzonder voorbericht voor Nederland voorzien, waarin wij, met eenige vleiende woorden aan ons adres, worden opgewekt, het in bijzondere mate ter harte te nemen. Ik kan echter niet zien, dat het uitmunt in klaar betoog van de wijze, waarop staten als Nederland zich voorshands in de door den schrijver gewenschte richting met eenige kans op goeden uitslag zouden kunnen bewegen. De behandeling van het Duitsche vraagstuk zou daartoe eerst naar de sfeer van den Volkenbond moeten zijn overgebracht. Engeland wenscht zeker niets liever, maar het is niet te denken dat Engeland, als aanstonds de vierde Volkenbondsvergadering bijeenkomt, zijn doel reeds kan hebben bereikt; en hoe wij thans de pogingen van Engeland actief kunnen ondersteunen wordt noch in het boek zelf, noch in de voorrede, duidelijk gemaakt. Zelfs de actieve hulp van Italië zegt schrijver minder toe, dan dat hij Frankrijk aanvalt. De motieven die invloedrijke Fransche kringen er toe drijven, Duitschlands algeheelen ondergang te willen bewerken, worden niet zonder geluk en zeggingskracht ontleed; aan waardeering der tegenwichten, die Frankrijk voor algeheele overgave aan de politiek zijner groot-industrieelen gedurig (op het kantje) hebben behoed, en de eindelijke zegepraal dier staatkunde nog altijd problematiek doen schijnen, ontbreekt het wel eenigszins; ook aan het besef, dat het een algemeene verdwazing der geallieerden is geweest, waaraan wij het

[p. 358]

verdrag van Versailles te wijten hebben. Dat de verdwazing in Frankrijk het hardnekkigst blijkt, veegt Italië's lei niet schoon. Onder leiding van Nitti zelven heeft Italië niet getoond van een aantal der hier met veel overtuiging verkondigde waarheden buitengemeen diep doordrongen te zijn, en het valt moeilijk dit bij de lezing van dit op veel plaatsen van Zuidelijke warmte en exuberantie gloeiende werk aanhoudend te vergeten. Aan den indruk, dat het, behalve welsprekend, ook eenigermate geforceerd is, kan de Nederlandsche lezer zich moeilijk onttrekken. Met name wordt die indruk gevestigd door de eenzijdigheid der voorstelling van de geschiedenis der jaren, die aan den wereldoorlog zijn voorafgegaan. ‘Hoe is het mogelijk geweest’, vraagt de argelooze lezer, ‘dat Italië ooit die brave Duitschers is kunnen afvallen?’ De eenzijdigheid is hier zóó groot, dat deze gedeelten van het boek op onpartijdige Europeanen, die den tijd vóór 1914 met bewustheid mee doorleefd hebben, een onbedoeld-komische uitwerking hebben. Hetgeen jammer is, want in het boek staan veel voortreffelijke wenken, die, al zullen zij in Nederland weinigen als nieuw kunnen opvallen, zoolang ‘Europa’ er geen gevolg aan heeft kunnen geven, de gedurige herhaling waard blijven.

C.