De Gids. Jaargang 87

[p. 511]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Bevolkingsrechten op grond en water in Indië. -

Onder alle middelen tot diskrediteering van het streven ‘autonomie voor Indië’ is géén zoo doeltreffend gebleken als de voorstelling, dat volgens dat streven binnen enkele jaren Indië, staatkundig en economisch, zou worden overgelaten aan de zorg der Indonesiërs alléén. Er was nauwelijks baat bij, te betoogen, dat geen redelijk mensch dit had beoogd of bepleit: het strijdmiddel was uitnemend, want het miste zijn uitwerking nooit.

Onder alle middelen tot diskrediteering van het streven om Indisch adatrecht te doen onderzoeken - vooral te doen onderzoeken, indien het met bestaansmiddelen en maatschappelijke inrichting der bevolking samenhangt - is géén zoo doeltreffend als de voorstelling, dat volgens dat streven de economische en staatsrechtelijke verhoudingen aan het gevonden adatrecht zullen worden overgelaten. Er is nauwelijks baat bij, te betoogen, dat geen redelijk mensch zulk een ongecorrigeerde adatsuprematie beoogt of bepleit: het strijdmiddel is uitnemend, want het mist zijn uitwerking nooit. In de Vragen des Tijds van Februari 1923 wordt het dan ook, als ‘immer neu’, gehanteerd door mr. G.J. Nolst Trenité, jarenlang hoofdadviseur der Indische regeering voor agrarische wetszaken.

De aanleiding laat zich vertellen in twee woorden. In een land van vloeiakkers en vischwateren, als ons Indië is, heeft het water voor de bevolking vanouds een overgroot economisch belang; het watergebruik leidt er tot tal van inheemsche

[p. 512]

voorzieningen, tot gedurige inheemsche geschillen. Maar het water heeft er nauwelijks minder belang voor de groote Europeesche cultures: indigo (voorheen), suiker, en zooveel meer. Op zorgvuldige regeling van het Indische waterrecht is dan ook met reden tal van malen, mede in later tijd, in en buiten staten-generaal en volksraad, aangedrongen.

Nu wil het geval, dat naar den inhoud van het Indonesisch waterrecht vanwege de Indische regeering nooit afzonderlijk is gezocht. Vóór 1867 wist men nagenoeg niets van de bevolkingsrechten op grond; omstandige onderzoekingen van 1867 en later, ambtelijke en individueele, brachten een schat van gegevens aan het licht, welker resultaat tegenwoordig een breede rij vult van deelen en artikelen. Geheel anders met het, schaars onderzochte, adatwaterrecht: wát daarvoor geldt, hoe zijn voorzieningen uitvallen, hoe men de geschillen afdoet, komt niet ter sprake dan te hooi en te gras. Ik weet geen materie van adatrecht, waarover ik zóó dikwijls als over waterrecht uit Indië de vraag ontvangen heb: ‘schrijf mij toch eens, waar ik daarover in druk iets vinden kan’. Met het oog nu op deze, misschien laakbare, maar onloochenbare, armoede aan gegevens poogt een Leidsch dissertatietje van December 1922 vooreerst op te sommen wat er voorhanden is aan literatuur over adatwaterrecht, ten andere den inhoud dier literatuur te rangschikken en te resumeeren. Alles zonder voorbarige aanduidingen van een te volgen waterpolitiek; alles onder de nadrukkelijke opmerking, dat kennis van adatwaterrecht te pas moet komen bij de telkens toegezegde regeling ‘van waterrecht in Nederlandsch-Indië’ in zijn geheel, en dat opsomming van het weinige wat men weet aanleiding zou kunnen geven tot onderzoek naar wat men niet weet; alles zonder een greintje pathos. Onschuldiger en nuchterder kon het niet.

Als een oud-hoofdadviseur voor agrarische zaken over zoo iets de pen opneemt, verwacht men één van drieën. Men verwacht liefst, dat hij zal kunnen zeggen: ‘jonge vriend, in uw boeken hebt gij weliswaar niets gevonden, maar onze agrarische inspectie heeft dat alles in haar verslagen en dossiers; het huist in haar hoofd’. Men verwacht subsidiair, dat hij zal zeggen: ‘wij onderzochten, maar vonden niets’. Men verwacht als derde mogelijkheid de mededeeling: ‘wij hebben

[p. 513]

nagelaten te onderzoeken, om die en die bepaalde reden’. In elk dier gevallen onderstelt men, dat hij er bij zal voegen: ‘uw verzamelwerk intusschen heeft zijn nut’.

Hier niets van dat al. Mr. T. - en zijn houding is belangrijk, omdat zij een tijdlang op de regeeringshouding van invloed is geweest -, mr. T. glimlacht. Hij glimlacht, omdat er maar zoo weinig adatwaterrecht in Indië is (in 1866 zou hij evenzoo geglimlacht hebben, omdat er maar zoo weinig bevolkingsrechten op den grond waren). Hij glimlacht, omdat de schrijver zich over dat schamele beetje zoo druk maakt. Hij glimlacht, omdat niet het adatwaterrecht, maar het waterrecht van geheel Indië, het Indische waterrecht, van belang is. Hij beseft derhalve niet, dat men, om een stuk inlandsch recht te vinden en te kennen, moet beginnen met serieus te zoeken. Hij beseft evenmin, dat alvorens een algemeene regeling te ontwerpen, die ook in het Indonesische economisch leven diep ingrijpt, men moet pogen dit laatste te leeren kennen; zooals een chirurg moet weten wat er zit, voordat hij snijdt. Hij beseft niet, welk een zwakke zijde van zijn voormaligen diensttak hij blootgeeft door dit niet-beseffen zoo opgewekt voor te dragen. Zijn omstandig toegelichte practische slotsom is ook nu, wat zij in 1920 was: wij moeten, rekening houdend met inlandsche belangen, onzen Europeeschen wil aan den landzaat opleggen, en niet zeuren over zijn rechten.

De zaak is van gewicht, omdat de geest van dezen schrijver eenmaal de geest van regeeringsuitingen, regeeringsdaden en regeeringsverordeningen was. Zij is evenzeer van gewicht, omdat hij het bestaan en den inhoud van bevolkingsrechten op water niet thans met zulk een oog zou kunnen bezien, als hij niet jarenlang met denzelfden glimlach had geoordeeld over het bestaan en den inhoud van bevolkingsrechten op grond. De beteekenis van zulke rechten voor de millioenenbevolking, in het kader van háár Indonesisch leven en van háár oostersch rechtsgevoel, blijkt hem niet te treffen. Mij is meer dan eens - met een ridderlijkheid, die siert - gezegd, dat mijn aanval van 1919 op de agrarische heeren onbillijk is geweest, aangezien die heeren de bevolkingsrechten op den grond misschien anders inzagen dan ik, maar ze niet minder ernstig trachtten te verstaan. De jongste schriftuur van mr. T. maakt

[p. 514]

het zijn sympathieken verdedigers onmogelijk zijn geestesrichting voortaan in bescherming te nemen.

Gesteld nu, de regeering ging te avond of morgen tot een gezet onderzoek naar adatwaterrecht over (welks bouw wel van een zelfde soort zal zijn als die van b.v. het adatprocesrecht, stellig niet een reeks artikelen zal te zien geven); en gesteld, het bleek daarbij inderdaad, dat de inhoud tegenvalt. Mr. T. zou dan waarschijnlijk triomfeeren. Mij dunkt, ten onrechte. Wie op adatonderzoek, voor welke materie ook, aandringt - hij zij regeering of particulier - voorspelt niet. Het is hem evenmin tot eer indien er veel, als tot oneer indien er weinig gevonden wordt. Hij bepleit slechts, dat men nooit en nergens tot kennis geraakt zonder onderzoek; dat het onverantwoord is op inlandsche rechten en belangen te opereeren zonder kennis; en dat aan een verantwoordelijk man, die nochtans zonder kennis aan het opereeren is geweest, weinig dingen slechter staan dan een glimlach.

C. van Vollenhoven.