De Gids. Jaargang 86

[p. 154]

J.P. Kuenen
† 25 Sept. 1922.

Deze man, die op vijf-en-vijftigjarigen leeftijd aan zijn gezin, zijn universiteit, zijn vrienden ontvalt, had de liefde van elken kring waarin hij zich bewoog. Hij overheerschte niet, maar trok aan, in die mate, dat hij den samenhang van elk geheel waarin hij plaats nam niet alleen bevorderde, maar deze voor een goed deel op zijn aanwezigheid berustte. Een blik, een lach, een luimig woord van hem vereenigde, als anderer betoog of gebaar gedreigd had te verdeelen. Elk wist: hij zocht zichzelven niet. Zacht, dwong hij eerbied af. Riep, in eenvoud, goede gevoelens wakker. In zijn tegenwoordigheid kon men niet laag zijn. Een kloek verstand; rijker, zijn louter hart.

Zijn ziel was van goeden huize. De vader in den hooge, in Snouck's overdrachtsrede aangeroepen dat hij richtsnoer geven mocht aan het rectoraat van den zoon, kan reeds niet meer getwijfeld hebben of die taak ooit ondankbaar zou blijken. Zij zal niet worden vervuld, en Leiden blijft de smart; - het vaderlijk welgevallen was van deze proef voorzeker niet meer afhankelijk, en zal vreugdevol de hereeniging begroet hebben met wat het reeds voor lang in zijn waarde had erkend.

Niet dat de naam van den zoon in gelijke mate een tijdvak van Leidsch en Hollandsch leven teekent als die van den vader het doen blijft. Naast Scholten verschijnt de vader als evenknie; achter Lorentz de zoon als gevolg. Maar hij heeft zijne, noodzakelijk andere, plaats weten te vullen in gelijke

[p. 155]

hoogheid van zin als eenmaal de vader het deed. Hij gaat achter Lorentz niet schuil; hij vult dien meester aan; als zijn lichamelijke persoon haar had, heeft zijn werk een eigen, edele gestalte.

Levend in een tijd die de natuurkunde, in snellen maar toch vasten gang, den afstand tusschen haar en de ‘geestelijke wetenschappen’ gestadig zag verkorten, is Kuenen met veerkrachtigen tred medegerukt, uit het midden van een groep het oog gericht op ons allen. Zoo dikwijls ons publiek - en hoe levendig deed het dit - voorlichting omtrent de jongste vorderingen der natuurkunde verlangde, rekende het niet het minst op Kuenen, voor wien het vriendschap had opgevat sedert zijn Natuurkunde en godsdienstig geloof (1911). De belofte die aanstonds menigeen uit dat boekje las, heeft hij ten volle gehouden, en het land leerde hem kennen als den man die een Gidsartikel over relativiteit of ouderdom der aarde schrijven kon zonder hetzij in den op wetenschappelijkheid naijverigsten kring aan zijn naam als geleerde in het minst te kort te doen, hetzij den schroomvalligen leek met vertoon van overmacht te verpletten. Als ‘lezer’ en als schrijver was hij tegelijk grondig en helder. Rotterdam zal heugenis houden aan zijn voordrachten-met-proeven, de letterwereld zich herinneren met hoe eigen geluid deze natuurkundige deelnemen kon aan een Dante-hulde. En dan, op den te weinig betreden grond van de geschiedenis der wetenschap in Nederland, staat, als een monument, zijn Aandeel van Nederland in de ontwikkeling der Natuurkunde gedurende de laatste 150 jaar. Behalve een opmerkelijk vakgeleerde (wiens werk te kenschetsen slechts zijn pares toekomt) en een uitnemend popularisator, is Kuenen een kiesch en vaardig geschiedschrijver gebleken. Vertegenwoordigers der ‘geestelijke’ wetenschappen zullen met schaamte erkennen, dat voor de geschiedenis van hùn disciplines in Nederland, zoo in omvang als in hoedanigheid, veelal minder, dan door Kuenen voor die der natuurkunde is verricht.

Een leven dat nog veel beloofde is vóór den tijd gebroken. Niet de wetenschap alleen, een groote schaar zal hem betreuren, en onvergetelijk blijft hij aan wie het goud keuren mochten van zijn bescheiden, nobel hart.

REDACTIE.