De Gids. Jaargang 86

[p. 322]

Binnenlandsch overzicht.

24 Juli 1922.

Dat bij eene verkiezing, die 1.714.236 stemmen op rechts en 1.214.528 op links uitbrengt, de verhouding in de Kamer 60-40 wordt, is zooals het wezen moet. Een goedkeuring van het beleid van het thans demissionair kabinet is in dien uitslag niet te zien; hij wil alleen zeggen, dat de kiezers geen reden vinden, voor de herziening van dat beleid andere dan de rechtsche partijen aansprakelijk te stellen. De toeneming der rechtsche stemmen is opmerkelijk het heele land over. Nog slechts in 6 der 18 kieskringen is de meerderheid links (Rotterdam, den Haag, Amsterdam, den Helder, Groningen en Assen); in 1918 was zij ook nog links in de kieskringen Arnhem en Leeuwarden. Te Rotterdam zijn de rechtsche stemmen sedert 1918 meer dan verdriedubbeld, te Amsterdam bijna verdriedubbeld; de linksche stemmen in beide steden zijn minder dan verdubbeld. Bijna verdriedubbeld zijn de rechtsche stemmen ook in den kieskring Dordrecht, de linksche slechts geklommen van 46.530 tot 73.99. Het vrouwenkiesrecht werkt nog in veel sterker mate conservatief, dan in 1918 de invoering van het algemeen mannenkiesrecht.

De reactionnaire strooming, die ter linkerzijde de communisten één, de socialisten twee, den Vrijheidsbond vijf zetels deed verliezen en daarentegen een vertegenwoordigster der richting-S. van Houten in de Kamer bracht, heeft ook de samenstelling der rechterzijde niet onaangetast gelaten. Het minst vooruitgegaan zijn de Roomsch-Katholieken, meer de anti-revolutionnairen, meest de christelijk-historischen. Dit beduidt een verlaten van de Aalberse-politiek en vermoedelijk een grooten invloed in de toekomst van den heer Colijn, tegen wien de christelijk-historische groep geen staatsman van gelijke kracht heeft over te stellen.

De stembusstrijd was in hoofdzaak buiten het kabinet om-

[p. 323]

gegaan, en voor zoover dit ter sprake kwam, was het ook van rechtsche zijde eerder berispt dan geprezen. Het optreden der geestelijkheid heeft voorkomen, dat het gros der conservatiefgezinden onder de Katholieken zich van de partij heeft afgescheiden, maar dientengevolge zijn binnen de partij invloedrijke elementen gebleven die den heer Aalberse niet volgen, en vermoedelijk zal de partij, gezien hebbende aan welk groot gevaar zij amper ontkomen is, voortaan meer op hen letten. Overheersching door een combinatie S.D.A.P. - Patrimonium - Katholieke arbeidersafgevaardigden ligt verder af dan in de vorige kamer.

Het kabinet heeft het oirbaar geacht, tot 18 Juli, nadat reeds de Kroon de adviezen had ingewonnen die anders op een kabinetsdemissie plegen te volgen, te wachten met het beschikbaarstellen der portefeuilles. In den tuschentijd stelden alleen katholieke bladen het voor, alsof het kabinet zonder meer zou kunnen blijven zitten; de pers der protestantsche coalitiepartijen oordeelde anders. Onzes inziens had de aftreding, ook al ware de uitslag der verkiezingen een onmiskenbaar votum van vertrouwen in het kabinet geweest, onmiddellijk op dien uitslag behooren te volgen. De uitspraak van het land is er een niet ter overweging van het kabinet, maar van de Kroon, en de positie van een kabinet dat zijn beleid heeft zien goedkeuren wordt dubbel versterkt, wanneer onmiddellijk de Kroon dit resultaat komt vaststellen. Nu heeft men beleefd dat Hare Majesteit de partijleiders raadpleegde klaarblijkelijk over het lot van een nog niet demissionnair kabinet; - een vreemde vertooning.

Zaterdag 22 dezer heeft dan de Kroon aan den heer Ruys een opdracht tot nieuwe kabinetsformatie verstrekt. In welk departement brengt hij den heer Colijn onder? Zal hij den heer Aalberse handhaven? Heeft men ter rechterzijde een man, die zich, meer geroepen acht het herstel der staatsfinanciën te ondernemen dan de goedwillende heer de Geer, die niet den indruk heeft kunnen maken de man van reuzenkracht te zijn die door de omstandigheden wordt vereischt? Zal de heer de Graaff nog langer minister van koloniën blijven? Ziehier, van de velerlei vragen die zich opdringen, wel de voornaamste.

De rechterzijde gaat haar taak met schroom tegemoet. Het

[p. 324]

laat zich denken. Om geacht te kunnen worden een nationale politiek te voeren, eene die de omstandigheden kneedt inplaats van ze enkel te volgen, moet zij thans zware verantwoordelijkheid aandurven. Is de heer Ruys daarvoor de man? Beteekent de opdracht, dat de heer Colijn op de leiding geen aanspraak kan maken?

Helder is de toestand niet, en een vlot verloop der crisis zien wij niet tegemoet. Daartoe was de disharmonie tusschen Nederlander en Standaard ter eene, Tijd ter ander zijde, van den aanvang af te groot.

Wat de linkerzijde betreft, de verkiezing en wat er onmiddellijk aan voorafging hebben den wankelen Vrijheidsbond meer naar rechts geplaatst dan hij in de afgeloopen periode soms scheen te willen staan. Accoorden als bij de wethoudersverkiezing te Amsterdam kort na de oprichting van dien Bond getroffen werden, schijnen te hebben afgedaan; de poging tot herhaling bij de verkiezing van leden der Eerste Kamer faalde. Dat het gewezen Unie-liberale element afsterft of elders plaats zoekt, en de Bond zich meer dan aanvankelijk door oud-liberale gedachten laat leiden moge het getal zijner afgevaardigden verkleinen, het verhoogt zijne wezenlijke beteekenis. Het liberalisme behoudt die alleen in zoover het weet af te zien van alle mogelijke machtsvertoon, van alle onder-één-hoedvangerij à la Borgesius, en kracht zoekt in zuiverheid van beginselstelling en consequentie van beginseltoepassing. Eerst dàn kan aan het licht komen, of het liberale beginsel voor de huidige maatschappij inderdaad nog iets beteekent, en zoo ja, wat. Wie in dat beginsel niet langer gelooft, er althans niet voor lijden wil en zich evenmin bij de S.D.A.P. thuis gevoelt, versterke liever de partij van den heer Marchant, dan die van den heer Dresselhuys te vertroebelen. En de heer Dresselhuys blijve overtuigd, dat volharding bij eene Borgesius-tactiek uit den tijd is en zijn Bond, die nog een toekomst hebben kan, een smadelijk einde zou bereiden. De verkiezing van Mr. S. van Houten na korte voorbereiding toont, dat de liberale gedachte nog opgenomen kan worden ook buiten den Bond, en dat niet Mr. van Houten in persoon het mandaat aanvaardt, verandert aan de beteekenis dier verkiezing niet het minste.

C.