De Gids. Jaargang 86

[p. 149]

Buitenlandsch overzicht.

27 Juni 1922.

De moord op Rathenau brengt te binnen, in welke moreele ontreddering Duitschland zich nog bevindt. In den eersten tijd na den wapenstilstand heeft men er het gevaar vooral van links zien dreigen. De meerderheidssocialisten hebben in verbond met Centrum en burgerlijke democraten dat gevaar bezworen, maar het wreekt zich nu dat zij, tegen de Spartakisten op hun post, niet tegelijk schoonschip hebben kunnen maken naar rechts. Aan welke gevaren het voortbestaan van een legermacht, administratie en rechtspraak, die men niet van den nieuwen geest had weten te doordringen, de Duitsche republiek blootstelde, kwam de Kapp-geschiedenis bewijzen. De republiek is toen door het optreden van arbeiders gered; maar die redding zelve scheen haar in de handen van het communistisch element te kunnen leveren, dat in het Ruhrdistrict het hoofd opstak. Een burgeroorlog scheen voor de deur, en Frankrijk op de loer te liggen, dien tot wat het zijn particulier voordeel achtte, te gebruiken. Het is daar door Engeland toen in verhinderd, maar daarmede kwam Duitschland niet tot rust. Ook Lloyd George verlangde dat met de ontwapening ernst zou worden gemaakt: het gevaar van links, voorspelde hij, zou daarmede zijn bezworen, en, daarvan ontheven, zou de Duitsche regeering zich aan de taak kunnen zetten, de Entente te voldoen; het eenige middel om Duitschland in de Europeesche samenleving een rang terug te geven. De regeering van Wirth beproefde het, en Rathenau werd bij de betergezinden onder de Entente haar sterke steun

[p. 150]

en voorspraak, omdat hij den indruk maakte niet langer te willen jeremieeren, maar een zakelijk vraagstuk zakelijk te kunnen behandelen. Redelijkheid, van Duitsche zijde betoond, zou aan de andere zijde redelijkheid opwekken. Eene neiging tot verzachting der aan het nieuwe Duitschland opgelegde levensvoorwaarden werd voelbaar.

Zij werd voelbaar voor ons buitenstaanders; is het te verwonderen, dat hare aanwezigheid moeilijker geloof vond bij het geringeloorde Duitsche volk? Van den looden druk der voorwaarden van Versailles een weinigje af te nemen, schonk dat volk geen verademing; integendeel werd het zich door telkens nieuwe teleurstellingen nu eigenlijk pas goed bewust, waartoe het tractaat, dat het onderteekend had, in zijne gevolgen strekte. Dat het met Opper-Silezië zóó zou kunnen afloopen als is geschied, was in Duitschland, na sommige uitlatingen van Lloyd George, nauwelijks mogelijk geacht; intusschen, men zag het gebeuren. Wat de slechts zeer gedeeltelijke vervulling der aangegane vergoedingsverplichting den aan hoogen belastingdruk niet gewenden Duitscher aan belastingen oplegde, drong, hoe gemakkelijk het te voorspellen ware geweest, eerst thans tot de menigte door. Dat de voortgaande depreciatie van de mark, noodzakelijk gevolg van den gedwongen aankoop van reusachtige hoeveelheden buitenlandsche deviezen, geheele standen declasseerde, eerst thans werd het geweten; - en het waren de standen die vóór en nog in den oorlog als de ruggegraat der natie waren beschouwd en wier zelfgevoel zich dienovereenkomstig had ontwikkeld. De nieuwe regeering, wat was zij in de oogen dezer gedeclasseerden anders dan de agente van buitenlandsche onderdrukking en spoliatie? Naarmate de gewezen aanzienlijken - landjonkers, officieren, hooge ambtenaren, rechters, hoogleeraren - van hun maatschappelijke ankers werden geslagen, nam tevens hun geestelijke ontreddering toe. Machteloos in alles, tenzij - in misdaad.

Het mogen er enkelen zijn, die het wapen in misdaad gebruiken, honderdduizenden zijn het, die het door hun geesteshouding hebben gewet. Gewet door degenen die in deze moeilijke jaren zich tegenover het buitenland voor Duitschland aansprakelijk hebben te stellen, tot voorwerp te maken van den vuigsten laster en den domsten spot; door de mis-

[p. 151]

daad, waar zij zich voordeed, met anders dan afschuw, met onteerenden knipoog, zoo het althans geen onbeschaamde instemming was, te bejegenen. Men moet tijdens den moord op Erzberger in Duitschland gereisd hebben, om zich te kunnen voorstellen welke monden het waren, die zich met een ‘Gott sei Dank dass der Lump weg ist’ bezoedelden, en hoe laag, op zulk een uiting, het weêrom was van een geheel met lieden van den uiterlijken schijn van opvoeding gevulde spoorwegcoupé, lieden die nog bovendien wisten, dat zij door een niet-Duitscher werden beluisterd. Wat bleef hem over dan op zijne beurt een ‘Goddank’ niet uit te stooten, maar te gevoelen? Goddank, dat Europa voor de hegenomie van dit volk is bewaard!

Intusschen - het kwaad is er en het woekert voort, en dat het dit doet te midden van een zóó talrijk, zóó begaafd en op dit punt van Europa woonachtig volk, is, ook na zijn knotting, voor ons allen gevaarlijk genoeg. Laten wij geen schimp voegen bij dien waarmede zijn vijanden dit volk te rijkelijk hebben overgoten; - het is droefheid waarin zich, bij den ex-neutrale althans, ook de begrijpelijkste oogenblikkelijke verontwaardiging spoedig opgelost. Hij ziet in dat er veel gezondigd is buiten Ilion's muren, eer daarbinnen deze reactie kon worden opgewekt; - ziet in ook hoe boven alles dringend het economisch ordeherstel is eener wereld welker economische wanorde dezen invloed heeft op de zeden. En nu ligt de eenige man die voor zijn denkbeelden omtrent dit herstel opmerkzaamheid en iets meer dan die te vinden scheen bij de gewezen vijanden, nu ligt Walter Rathenau door Duitschen sluipmoord geveld...

Het is een wreede herinnering aan het feit dat het Europa dat de Russen in onderhandeling ontvangt, zich op niet al te veel voordeelen boven het land van den materieelen hongersnood mag verhovaardigen, immers zelf aan geestelijken hongersnood lijdt.

Het ware wenschelijk geweest, zeiden wij de vorige maal, zoo Europa in de gemakkelijker taak van het werkelijk vredeherstel met Duitschland eerst geslaagd had mogen zijn, eer het zich aan het moeilijker Russische vraagstuk begaf. Het zou dan tegenover de Sowjet-regeering gestaan hebben

[p. 152]

in de zedelijke meerderheid, die het bereiken van een hoog doel aan eene gemeenschap verzekert, waarvan ieder lid zich voor dat doel zware offers heeft moeten getroosten; zoo zware, als het tot zwijgen brengen van eigenbaat en eigenliefde in zich sluit.

Deze zedelijke meerderheid ontbreekt thans aan de niet-Russische commissie der Haagsche conferentie, en het staat te bezien, hoever, bij deze diep te betreuren ontstentenis, enkel stoffelijke meerderheid West-Europa tegenover de Sowjets zal kunnen brengen.

De Russen schijnen van de vrijmoedigheid, die hun optreden te Genua kenmerkte, nog niets of weinig te hebben verloren. De kunstgreep, aanvankelijk in te gering getal te verschijnen, is er op toegelegd, dat de drie sub-commissiën voor schulden, vreemden eigendom en credieten, niet tegelijkertijd op gang kunnen worden gebracht. De Russen willen eerst weten op welke credieten zij kunnen rekenen, om eerst daarna mede te deelen wat zij op hunne beurt voor de anderen kunnen doen. Op deze wijze zullen zij er niet komen, als de anderen eensgezind blijven, en tot het verwekken van den schijn dezer eensgezindheid hebben zich dan ook de redacteurs der officieele communiqués omtrent het tusschen hen verhandelde alle moeite gegeven. Bedrevenheid in politieke suikerbakkerij valt hun geenszins te ontzeggen. De stad der hopjes handhaafde hare reputatie. Doch wij noemen het eene versnapering die niet dan bij matig gebruik voldoet...

Het was er om te doen dat Frankrijk, dat zich heel kalm had gehouden na den te Genua als omineusen datum voorgestelden 31^sten Mei, althans niet dadelijk roet in het eten gooide. Zooveel heeft Lloyd George bereikt; of er echter tusschen hem en Poincaré iets wezenlijks omtrent de naaste toekomst is overeengekomen? Men weet, hoezeer te Genua de Fransche politiek tegenover Rusland van de Engelsche verschilde, en kan ook bevroeden, dat tijdens het branden zijner Iersche moeilijkheid, Engeland zeer voorzichtig moest zijn. Nu echter de verkiezingen in Zuid-Ierland eene groote meerderheid tegen de Valera hebben opgeleverd, voelt het zich mogelijk weer vrijer, om aan het dringend economisch belang der hervatting van handelsbetrekkingen met Rusland, volle aandacht te schenken. Het belang der afrekening

[p. 153]

wegens het verleden verzinkt daarbij voor Engeland - niet voor Frankrijk - in het niet. De houding van België, dat bij ernstig geschil tusschen Frankrijk en Engeland evenzeer in verlegenheid moet komen, als het zijn nut als agent de liaison te meer erkend zal zien, en zich dus in dat karakter vrijmoediger ontplooien kan, naarmate tusschen de twee machtige Ententegenooten oprechter neiging tot toenadering bestaat, doet vermoeden dat althans bij het begin der vóór-conferentie aan zulke neiging te Brussel werd geloofd. Het aanvankelijk optreden der Britsche delegatie wijst ook dien kant uit. Of die neiging tegen de tactiek der Russen bestand zal blijken, de Julimaand moet het leeren. Verstaan zij hun spel wel, dan treden zij in den Haag met grooter behoedzaamheid dan te Genua op. Behoedzaamheid was niet de deugd van wie zich aan de schatting der wereld als haar over alle moeilijkheden zegevierende hervormers trachtten op te dringen, doch te Genua niet begrepen dat hun verschijnen zelf, de volledigheid dier zegepraal reeds loochende. De mate waarin zij dit voorbijzagen, werkte toen zelfs eenigszins komisch, en in komisch licht te worden gezien, kunnen de aanspraken der bolsjewiki niet verdragen. Door Rusland voorgespiegelde schijn geeft aan de anderen een gevoel van zekerheid terug, dat zij tegenover Russische werkelijkheid kwalijk kunnen gevoelen.

Litwinof verklaarde te begrijpen dat er in den Haag niet over beginselen zal worden gedebatteerd, doch over belangen. Het inzicht in ieders belang kan echter door beginselopvattingen licht worden vertroebeld. Dat de Russen tegen zulke vertroebeling immuun zijn, niemand die hunne stukken van Genua herleest, zal het beweren. Dat de anderen het niet waren, toen zij naar het wapen der blokkade grepen, zullen zij zelven niet meer ontkennen. Alleen wie in zelfbeheersching den ander ver te boven is, kan den Haagschen strijd winnen. Hetgeen zeggen wil, dat er ook veel kans is dat hij onbeslist blijft.

C.