De Gids. Jaargang 86

[p. 141]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Het levende lijk.

- ‘Au centre de cet illustre Passage existe un certain débit de liqueurs, c'est là notre première station en ‘'s Cravenhage’...Sedert Verlaine dit heeft geschreven en in elk van de acht hoofdstukjes zijner Quinze jours en Hollande blij gerept van ontmoetingen met ‘francs buveurs et grands fumeurs’, geldt een omdolen als er met hem is gedaan voor wat er behoort bij een schrijvers-ontvangst. Arthur Schnitzler heeft het kalmer verlangd, al had hij zich van te voren, feller nog dan tegen kroegejolen, tegen speechen en toasten verzet. Het een en het ander is hem bespaard; doch de Hollandsche gezelligheid openbaart zich niet enkel bij Nutsbesturen in stadjes of dorpen, die een gevierd spreker te gast krijgen; en zoo is mij veel schoons verteld van een Amsterdamschen nacht, waarin het meerendeel zijner gastheeren, na des Weenschen meesters vroegtijdig vertrek, zichzelf gastvrijheid heeft bewezen.

't Verhaal krijgt literair belang, nu Heyermans, die er even pyramidaal in het debat moet zijn geweest als Van Deyssel, wéér jong, er fenominaal was, van dit na-broodje dat tot een vijf-uurs-debat werd, een beeld geeft voorin Diamantstad. Wel blijkt hierbij, haast smadelijk, dat hij zich in dien Na-Schnitzler-nacht bij Saur met heel dat paradoxale vuurwerk, waartegen Van Deyssels hooghartigheid stand hield, min of meer heeft nagepraat. Is hij nog even welsprekend geweest als welhaast een kwart-eeuw geleden? Mij is verzekerd: ook hij was prachtig. Maar ja, Thijm's titans-gestalte vlak vóór je, dáár tegenover je met díe stem, het vraagt sterke volharding in prompt vernuft!

[p. 142]

Zoo heb ik mij de vraag gedaan, of niet alleen het Begeleidend woord voor den tweeden druk van Diamantstad de quintessens geeft van het kloek debat, na Schnitzler's vertrek bij Saur gevoerd; maar dat voor den derden druk veeleer bedoelt, een natuurlijkerwijs symbolisch op te vatten beeld van dit geestes-banket te geven.

Het ‘woord’ kàn den ochtend daarop zijn geschreven. De gezondste kent dan wat gemelijkheid en een overdrijving als in het woord ‘levend lijk’ past in de naturalistische taal van het geheel. Het getuigt toch al van een niet iedereen geschonken constitutie, na uren van zóó feestelijke en geestelijke opwinding te kunnen getuigen: ‘bij den schrijver van dit groote-stads-verhaal is innerlijk niets veranderd’.

Een ernstiger verklaring van het raadselachtig proza, welke dan een droeve zou moeten zijn, vermag ik niet te vinden. De tooneelisten van wat Heyermans' gezelschap is geweest, staan op straat; er is een beroep gedaan op de welgezindheid der kapitalisten, om hun te hulp te komen. Heyermans heeft zijn tantièmes genoten; hij was, met directeur, auteur en is uit den treure gespeeld. De arbeid van den tooneeldirecteur heeft hem belet, anders dan in reclames en ingezonden stukken, te ‘babbelen’, laat staan te schrijven; doch niemand riep hem tot die taak. Hij heeft haar genomen, slecht vervuld, en met dit ter dood brengen van de ‘Tooneelvereeniging’ zelf ‘den verstikkenden steen’ op zijn schrijvers-werkzaaamheid gelegd.

J. de Meester.

Een lam woord.

- Dat de taal een levend ding is, en de beteekenis der woorden zich in het spraakgebruik voortdurend wijzigt, behoort tot de waarheden, die wij misschien wel eens vergeten. In werkelijkheid laat de taal zich niet codificeeren. In haar gestadig voortgroeien kent zij ontwikkeling en ontbinding, en wij drukken ons nu eenmaal weer anders uit dan men het veertig jaar geleden deed. En daar is ook niets tegen.

Maar het gebruik kent ook misbruiken. En in zooverre wij

[p. 143]

ons aan die misbruiken meê schuldig maken, werken wij dikwijls taalbederf en taalverarming in de hand. Want taalverarming in elk geval is het, wanneer een woord, dat een beperkte beteekenis heeft, langzamerhand ook gebruikt gaat worden in plaats van andere woorden, die iets meer bepaalds aanduiden, en deze dus op zij drukt en helpt afsterven.

Zoo gaat het tegenwoordig met het woord collega. Wij voelen allen nog wel, wat daar in den eigenlijken zin meê bedoeld wordt. Oorspronkelijk zal een col-lega een mede-gezondene of mede-benoemde geweest zijn. En dan door de overheid, want ik meen dat legare alleen het uitzenden in openbare zaken beduidde. En de beteekenis vooral van mede-magistraat, die het woord dan in het oude Rome had, mocht het tot kort geleden vrijwel behouden. Brockhaus zet nog eenvoudig achter Kollege: Ambtsgenosse. En in het groote Woordenboek der Nederlandsche taal geeft Dr. Knuttel de nadere bepaling: Alleen in toepassing op personen, wier ambt of beroep zeker aanzien geniet.

In den laatsten tijd echter is men het, waarschijnlijk uit deftig-doenerij, gaan gebruiken voor vakgenoot, ook daar waar van het mede bekleeden van een ambt of bediening geen de minste sprake meer is. Kellners en conducteurs hoort men het geregeld uitspelen in plaats van het trouwhartige kameraad. Ook de kappersbediende betitelt zijn maat er meê. De verversknecht, die mijn huis opschildert, verwijst mij, als ik hem wat vragen wil, grootsprakerig naar zijn collega. En het zal niet lang meer duren, of het vlerkje, dat men bij zijn lurven pakt, omdat hij een ruit heeft ingegooid, zal, als hij de schuld op een kornuit wil schuiven, van zijn collega spreken. Of de uitdrukking onder de saamhokkende boefjes in de gevangenissen al in gebruik gekomen is, mocht mij voorshands niet blijken.

Het woord komt bij de dooddoeners te staan. Een bepaalden stempel geeft het niet meer. Door achteloos gebruik is het lam geworden.

Laat dat alles tot daaraan toe zijn. Maar kunstenaars, bij wie men nog eenig gevoel voor het zich wel uitdrukken mag onderstellen, moesten aan die malligheid niet meedoen. Als ik vrijstaande architecten, schilders en schrijvers ook al van hun collega's hoor spreken word ik toch wat kriebelig. Het is een

[p. 144]

uit Duitschland overgewaaide dikdoenerij, waar een goed woord mee in den hoek geduwd wordt. Of is kunstbroeder niet warmer, duidelijker en echter?

De frissche Hollandsche woorden blijven er, om ze te gebruiken.

V.