De Gids. Jaargang 86

[p. 331]

Binnenlandsch overzicht.

27 April 1922.

Het wreekt zich thans aan het kabinet-Ruys, dat het, op losse gegevens, eene Grondwetsherziening heeft ondernomen.

Achter November 1918 heeft in Nederland geen groote kracht tot verdere democratiseering onzer staatsinstellingen gezeten. De arbeiders wilden den achturigen werkdag, hooge loonen, lage huren, behoud der ruime ondersteuning aan werkloozen en de velerlei begunstiging hunner belangen die zij van minister Aalberse zoo onmiskenbaar hebben genoten; de leus der socialisatie, hun weldra te ijl, hebben zij nauwlijks aangehouden; nog veel minder die van afschaffing der Eerste Kamer en invoering van het referendum. Het amendement-Marchant tot afschaffing der Eerste Kamer haalde in de Tweede Kamer 37 stemmen en viel daarmede, onder algemeene onverschilligheid buiten en met weinig geraas in de Kamer. Troelstra werd het referendum ontrouw, dat toen niet de minste kans meer had; gepatenteerd heilmiddel der democratie scheen voortaan de heerschappij van één Kamer te moeten wezen. Ook thans nog hangt de leider der S.D.A.P. dit leerstuk aan; of hij er de arbeiders voor warm praten zal? Voor hen gaat het bij de verkiezingen van 1922 licht meer om behoud dan om hervorming; om behoud van hoogen loonstandaard en verkorten arbeidstijd. En buiten de S.D.A.P. is Tweede Kamer-verheffing geen leus die pakken zal; het lichaam staat daartoe thans in te weinig aanzien.

De Eerste Kamer af te schaffen zonder er iets anders voor in de plaats te stellen is eene verlegenheidspolitiek, die niet licht ⅔ der stemmen op zich zal vereenigen. Men kan, naast

[p. 332]

de vertegenwoordiging van het getal, die van belangengroepen beproeven, en daarnevens, in den vorm van het referendum, een laatste beslissing aan de natie voorbehouden; men kan (zie Engeland) behalve de samenstelling ook de bevoegdheden van het hoogerhuis anders regelen dan bij ons is geschied. Maar wie noch het vraagstuk der samenstelling, noch dat der bevoegdheden van het hoogerhuis, noch dat van het referendum aandurft, verricht, als hij in zijne Grondwetsherziening tòch de Eerste Kamer betrekt, noodzakelijk peuterwerk.

Dat van minister Ruys voerde voor de Eerste Kamer het evenredig kiesrecht in; maakte den zittingsduur aan dien der Tweede Kamer gelijk; verordende de ontbindbaarheid der Provinciale Staten; de nadere regeling van het evenredig kiesrecht voor de Eerste Kamer was opgenomen in de additioneele artikelen. De Eerste Kamer vreesde, hierdoor tot een doublure der Tweede te zullen worden gemaakt en als deze onder de macht der partijbesturen te zullen geraken, die op den duur weinig belang zouden vinden in de handhaving van haar ongelimiteerd veto; met juist instinct onderkende zij het gevaar voor dit haar dierbaar (want eenig) voorrecht, en stelde zich te weer. Onbekommerd omtrent de figuur van haar minister heeft de rechterzijde van onzen Senaat met diens voorstel korte metten gemaakt. Alle christelijk-historischen, alle antirevolutionnairen op twee na, een aantal katholieken en een paar liberalen hebben hoofdstuk III (evenredige vertegenwoordiging) verworpen; de minister verzocht toen, hoofdstuk IV (ontbindbaarheid der Provinciale Staten) en de additioneele artikelen buiten stemming te laten, tot de regeering haar houding zou hebben bepaald.

Ontbinding der Eerste Kamer is haar geen oplossing toegeschenen: de zittende leden zouden zijn herkozen. Hoofdstuk III in den ouden vorm opnieuw door de Tweede Kamer te doen aannemen en dan tegelijk met IV en de additioneele artikelen bij de Eerste in stemming te brengen, heeft zij niet aangedurfd: nieuwe verwerping stond vast. Aan de Tweede Kamer thans het amendement-Marchant voor te stellen lag niet op haar weg; zij is van het verdwijnen der Eerste Kamer geen voorstandster, en voor verkiezingsleus der coalitie is zulk een maatregel geheel ongeschikt. Minister Ruys, wiens geheele Grondwetsherziening lapwerk is, heeft voortgelapt.

[p. 333]

Den zittingsduur verlengt hij nu van vier tot zes jaar met aftreding van de helft der leden om de drie jaar; hoe dan de evenredige vertegenwoordiging, wier invoering mogelijk blijft, bij zoo'n aftreding van de helft moet worden toegepast, geeft hij den gewone wetgever te raden: de nieuwe additioneele artikelen zwijgen omtrent het onderwerp. De ontbindbaarheid der Provinciale Staten is uit hoofdstuk IV verdwenen, en uit de additioneele artikelen de terugwerkende kracht aan de pensioenen voor leden der Tweede Kamer ontnomen.

Stuurgevends is er in dit alles niets; het is er enkel op aangelegd, de hoofdstukken III en IV en de additioneele artikelen nog vóór de verkiezingen door deze Eerste Kamer aangenomen te krijgen, zij het met een uiterst kleine meerderheid; of er in de vernieuwde Eerste Kamer ⅔ voor zullen stemmen, weten de Goden; - maar wie dan leeft, die dan zorgt.

Ware het dan maar niet beter geweest het Eerste Kamervraagstuk in zijn geheel aan de toekomst over te laten? Wat drijft den heer Ruys, coûte qui coûte zijn naam aan iets zeer gebrekkigs te verbinden, dat in de plaats treedt van iets (in zijn eigenschatting) ‘zeer goeds’? Er bestaat toch ook nog zoo iets als eene zaak ter zijde te laten, omdat zij in de gegeven omstandigheden niet kan worden beslist. Waarom de fameuse verandering der negen in zes jaar, die er thans moet worden doorgejaagd, ‘stabieler’ zou blijken dan het thans bestaande, is waarlijk niet in te zien.

De geheele toelichting der gisteren ingediende ontwerpen toont de zwakke denkkracht en daarbij eigenaardig behoorende slordigheid van uitdrukking, die al het Grondwetswerk van dezen minister hebben onderscheiden. ‘Komt thans een grondwetsherziening tot stand waarbij het derde hoofdstuk ongemoeid wordt gelaten, dan is in de naaste toekomst de gelegenheid afgesneden om daaraan weder de hand te slaan.’ Waarom? Een Eerste Kamer-vraagstuk bestaat er even goed, wanneer de leden voor negen, als wanneer zij voor zes jaar zitten; een futiliteit als de thans voorgeslagen ‘hervorming’ heeft op het lot van dat vraagstuk niet den geringsten invloed. Dat lot zal er van afhangen of de publieke opinie het vraagstuk als zoo urgent zal ondervinden, dat zij de oplossing aan de orde stelt, en of men dan over een staatsman zal beschikken van grooter constructieve kracht dan minister Ruys.

[p. 334]

Bovendien, hoe verdraagt zich de boven uitgeschreven volzin met dien welke er onmiddellijk op volgt: ‘Terecht wordt aan een Grondwet de stabiliteitseisch gesteld’? Indien werkelijk het ongemoeid laten van het hoofdstuk de gelegenheid tot toekomstige hervorming afsnijdt, zou immers juist dat ongemoeid laten de stabiliteit bevorderen?

Is de memorie van den premier een ernstig staatsman onwaardig, hoe heeft zich gisteren de heer Troelstra doen kennen?

Hij gaf niet één advies: hij gaf er vijf. Advies nummer één: ontbinding, gevolgd door wederindiening van verworpen en niet afgehandelde hoofdstukken. Nummer twee: ‘de uitwerking van het beginsel der evenredige vertegenwoordiging zou ook later kunnen geschieden; de regeering zou dan de additioneele artikelen kunnen intrekken.’ Nummer drie: ‘men zou de geheele Grondwetsherziening kunnen intrekken; dan kan een volgende Kamer een betere tot stand brengen’. Nummer vier: ‘de eenige oplossing is afschaffing der Eerste Kamer’. Nummer vijf: ‘afschaffing van het ongelimiteerd veto der Eerste Kamer; is de regeering bereid daartoe mede te werken?’

Mede te werken met wien? Niet met de voorstanders eener onbeperkte heerschappij der volkskamer, die immers geene Eerste Kamer meer naast haar dulden willen. Van de vijf oplossingen is er maar ééne voor Mr. Troelstra de ‘eenige’: hij diende staande de vergadering een voorstel tot afschaffing der Eerste Kamer in. Van het referendum had hij in zijn geheele rede met geen woord gerept. De heer Wijnkoop haastte zich met een motie voor afschaffing der Eerste Kamer gepaard met invoering van het referendum; hij voegde er een motie tot ontbinding aan toe. Voor den heer Marchant kwamen twee oplossingen in aanmerking: ongewijzigde wederindiening van hoofdstuk III, of afzien van de geheele Grondwetsherziening. Hij diende een motie in, waarbij de Kamer uitsprak ‘dat de afwijzing door de Eerste Kamer van een deel der voorstellen tot herziening der Grondwet geen aanleiding behoort te zijn tot eenigerlei poging om die voorstellen voor de Eerste Kamer meer aannemelijk te maken’. De heer Rink stelde vast dat de minister zelf niet vrij uitging: hij had zijn voorstellen in

[p. 335]

de Eerste Kamer zonder gloed verdedigd. De rechterzijde, met de enkele uitzondering van den heer van de Laar, zweeg met de grootste hardnekkigheid; zij heeft zich bepaald tot stemmen. De motie- Marchant is heden met 54 tegen 26 stemmen verworpen, de ontbindingsmotie-Wijnkoop met 58 tegen 22, diens referendum-motie met 77 tegen 3. De regeeringsvoorstellen en het voorstel-Troelstra zullen morgen in de afdeelingen worden onderzocht.

Het is duidelijk waarom de coalitie niet gesproken heeft: zij zit met de zaak verlegen. De ontrouw van de christelijkhistorischen, van de meeste anti-revolutionnairen en van de helft der katholieken in de Eerste Kamer staat niet op zichzelf: het rommelt in de coalitie, en de rechterzijde der Tweede Kamer durft geen conflict met die in de Eerste aan, omdat dan het gezamenlijk optrekken in Juni gevaar zou loopen. Onder de katholieke senatoren zijn er ongetwijfeld niet weinigen die met de Cranenburghers sympathiseeren, en Colijn heeft zich ter Deputatenvergadering van Smeenk een goed eind afgekeerd; de Patrimoniumgeest nu is in de Eerste Kamer niet machtig. De Eerste Kamer nu te tarten is voor de leiders der coalitie even gevaarlijk, als zij het achten moeten zich geheel aan de Eerste Kamer gewonnen te geven. De kronkellijn, door Ruys gevolgd, is die waarop hij denkt de minste potjes te zullen breken; hij mag niet worden de stier die in de porceleinkas rent. Want breekbaar is de coalitie nu wel zeer geworden.

De moeilijkheden van haar van den aanvang af niet gemakkelijk bewind heeft zij vooral zoeken te overwinnen door het arbeidersbelang te dienen. Dit bezorgde haar in veel gevallen den steun der sociaal-democratie, ten koste echter van onrust en wantrouwen bij coalitiegenooten die niet te verachten zijn en nu den wind in de zeilen voelen. De vele pogingen van Troelstra, om zwart-rood aan de regeering te helpen zullen wel niet gelukken: zwart valt meer en meer in twee nuances uiteen, waarvan de eene zich met rood niet verdraagt. Zelfs wanneer het den heer Nolens gelukt het gros der katholieken in één partijverband bijeen te houden, zal dit gros, om te kunnen blijven bestaan, zich niet aan verantwoordelijkheid voor eene regeering naast Troelstra durven begeven. Van de prote-

[p. 336]

stantsche coalitiepartijen zullen wellicht de christelijk-historischen winst boeken, daar zij stemmen kunnen verkrijgen van de talrijken in den lande die zonder van kerkelijken huize te zijn, thans tot reactie neigen en wien de Vrijheidsbond weinig vertrouwen inboezemt. Reactie is een houding voor kleine geesten, en de omstandigheden hebben negen-en-negentig van de honderd Nederlanders niet grooter maar kleiner gemaakt. Het botte materialisme, het schreeuwen om versobering die men niet op zichzelven toepast, is aan honderdduizenden èn uit arbeidersstand èn uit burgerij gemeen. Zoowel de linksche als de rechtsche partijen zullen steun vinden (en zijn ijverig bezig dien te zoeken) van weinig idealistisch gestemde elementen. Er is een arbeiders-egoïsme dat zich tegen het gemeene best hardnekkig verzet zoodra dit offers vraagt ook aan den arbeider; - er is even goed een bourgeois-egoïsme dat de politiek herleidt tot buidelbelangen. Opmerkelijk is het streven van verlichte landgenooten, aan geen der bestaande partijen geïnfeodeerd, om zich aan de neerdrukkende invloeden van een politieken strijd, meer en meer tusschen partijmachines gevoerd, door zelfstandige actie te onttrekken. Zullen wij onze ‘new departure’, onze mugwumps, onze independenten krijgen, talrijk genoeg en tevens bekwaam om in de Tweede Kamer hun invloed te doen gevoelen? Ook al brengen zij het slechts tot een kleine of in het geheel niet tot eigen vertegenwoordiging in de kamer, hun optreden in den strijd alleen kan reeds de bestaande partijen waarschuwen, van de lijdzaamheid van den Nederlandschen kiezer niet alles te verwachten, haar herinneren dat er nog lieden zijn, niet te lokken door marktgeschreeuw, en dus een moraliseerende werking oefenen. Hoe goed, hoe welkom, hoe hoopgevend ware het, aan deze zijde veel Nederlandsche vrouwen te mogen vinden!

C.