De Gids. Jaargang 86

[p. 165]

Bibliographie.

Mathias Kemp: De zeven Broeders, versierd met houtsneden van Henri Jonas. Maastricht, Leiter-Nijpels. 1921.

De uiterlijke gedaante van dit werk is zeer te prijzen: kloek, grootscheepsch, maar met veel smaak, toch wel, met inzicht ook, de uitvoering. Wie koopt, in Holland, zoo een uitgaaf? - De houtsneden van Henr; Jonas geven den tekst te aneedotisch weer, te klein. Ze zijn, ten siet en ten geleide, niet deugdlijk, dus. Niet fraai van verdeeling, van zwart-en-wit. En op zich zelf beschouwd, buiten het verband van Mathias Kemps allegorisch gedicht over de zeven winden, als zelfstandige prenten, niet slechts niet deugdelijk, maar slecht, on-uitdrukkelijk, slap, rommelig.

Het poëtisch gedeelte wil, in hoofdzaak, episch zijn; maar is dit niet. Ik kan hier de vraag niet ten volle doorlichten, of belichten zelfs maar, in hoeverre epiek, à la Homeros, nu en hier mooglijk is. Doch me dunkt, bij de splijtzwammige differentiatie der huidige levensfuncties de kans gering. Epiek groeit op breederen bodem dan heden ten dage aan eenige cultureele eenheid geruimd wordt, of kan worden - zoo die er is. Holland is klein. Limburg, en daarvan het Zuiden nog maar, een bekrompen gebied voor landelijk-eigen creaties. En Mathias Kemp, zegt Van den Bergh, is Zuid-Limburg. (Hij heeft er gelijk in). En dùs niet episch, meen ik. Daarom is dit dicht, in beginsel en doorvoering, een vergissing. Hij heeft zichzelf mis-schat. Ik zeg niet over-schat, want ik acht de taak en het kunnen niet grooter het oneindige lichtend te maken in de huiverende rimpelingen van een bloementuil dan in de donderende wervelgangen van hemelsche heirscharen. Hij heeft zich ver-gist, ver-grepen. Hij tastte naar dingen ver buiten den cirkel van innerlijke draagkracht en expressief vermogen. Misschien werd hij mede ver-leid door de bekoring, door het voor zijn naturel lokkende iets volksepisch' te schrijven. Hij heeft zijn aanvankelijke mis-tasting krachtig, onbevangen doorgezet. Hij is niet zeer kritisch. Maar tevens bewijst dit, dat hij in deze zaak geloofde, dat hij volmaakt te goeder trouw gewerkt heeft. Zijn werk is, dan ook, in principe echt. Maar de uitwerking, waar zijn mentaliteit door het voor hem te breede van de opgaaf te strak

[p. 166]

gespannen was, aanvankelijk reeds, moest scheef gaan. Hij moest zich ont-eigenen. Hij ver-reikte zich. Hij kon deze dingen niet over-zien, steeds, hij verwarde zich veelal, in kleinigheden. Op zichzelf werden bijzaken heel zuiver, soms. Het gansche niet: hij moest, louter alreede om het te wijde vlak van werken, het te omvangrijke gegeven, dat hij koos, te vullen, zijn korten, heftigen adem rekken en verdunnen; den smallen, driftigen maatslag van zijn bloed verbreeden, vertragen en vervagen, dus. De spanningen, die hij overbogen wilde, trokken zijn stem in het ijle. Zoo ging de kern te loor. Gedwongen echter door de wijdte en de zwaarte van motief, moest hij haar niettemin vol-klinkend maken. Vond uit door middel als het ware van een hoorn, een roeper, een toeter van een gramophoon, veeleer, een opgeblazen, vreeslijk-schorren klank.

Hij kon dit werk niet aan. Hij is onmachtig tot het breede. Verten omspant hij niet. Wat aan de grenzen ligt van zijn gebied, bleef schimmig, vaag. Hij werkte daar niet aan. Dacht hij het mee te voeren in den korten, heldren opzwaai, hier en daar? Het trekke-beende, kon niet mee; het sleepte. Misbaar verdoezelt dit mij niet. Zijn geconcentreerd-zijn op het nabije, op het veel-kantig-directe, op het voor-de-hand te vattene, op de korte verhoudingen, op heftige gedrongenheden, laat het omarmen van firmamenten niet toe. Toen zijn oog hemels wou meten, verdofte het. Er is gelijkenis, deels, tusschen hem en Van den Bergh. Mathias Kemp is de Limburgsche tegenhanger, het gedeeltelijke evenbeeld van den Jood Van den Bergh. Maar de Jood kan, soms, naakte oneindigheden omvamen, durft, soms, een eeuwig, onbeschreven vlak te lijf.... Roland Holst kon onbewoonde oneindigheden vermeesteren.... Mathias Kemp vergiste zich, toen hij horizonten wou overhuiven met het zachte vlies, dat der liefde is. Het barstte. Die breuk beheerscht zijn werk. Vandaar de scherpe zinkingen, soms; vandaar ook het bijna-dwaze der onevenredigheid der scheeve verhoudingen; vandaar het onrustige, het rommelige, het rammelende. Gansche stukken bleven ondoorleefd en ondoorwrocht. Daardoor heeft het de voor mij nagenoeg onoverkomelijk-hinderlijke eigenschap van het slordige, het luk-rake. Veel erin is al te zeer te nauwer nood. Men heeft voor zulke fouten velerlei fraaie en onfraaie verontschuldigingen verzonnen. Die gelden niet. Een kunstwerk is een werkstuk. Daar blijf ik bij En schoon morgen bereid het chef d'oeuvre van heden prijs te geven voor één, eenige lokkende mogelijkheid, wil ik den eisch zien gehandhaafd: werken zult ge tot de laatste komma. Men verwart veelal werken met peuteren, arbeiden met morrelen. Men peinst en fluistert over inspiratie. Men doet er fluweelig mee.

Zij is conditio sine qua non. Maar bij alle onberekenbaarheden en tegendraadsheden bij het ontstaan van een kunstwerk, blijft: werken, staan. Het is niet altijd het zagen en schaven; het is, vaak, de afwachtende concentratie van geest en gemoed. Het is het jarenlang luisteren soms. Maar het is nooit het haastige, onattente, on-nauwkeurige aanduiden, dat zich verschrijft en verspreekt en zich nog eens verschrijft en verspreekt, om de verschrijvingen en versprekingen van de eerste maal op te heffen.

[p. 167]

Mathias Kemp ìs wat, en kan wat. Hij bewees dat ettelijke malen. Maar in dit episch allegorietje in zak-formaat, nauwelijks. Het is een vergissing met eenige schoone, bijzakelijke vergissingen, daartusschen door.

H.M.

Wies Moens, Opgangen. Houtsneden van Jozef Cantré. ‘De Sikkel’, Antwerpen - Van Loghem, Slaterus en Visser, Arnhem.

De figuur van Wies Moens lijkt mij uitermate belangrijk. Gelukkig behoeft ditmaal met dit veelal-twijfelachtig, bedenkelijk epitheton geen gebrek aan wezenlijker eigenschappen gecamoufleerd te worden; maar nu er aan dit werk behalve de ‘eeuwige wetten der schoonheid’ (gelijk aan elk geschrift dat iets met kunst te maken heeft), tevens eenige bizonderlijk vandaag klemmende vraagstukken duidelijk gemaakt kunnen worden, zij het gehandhaafd. Want het zij vele malen, of liever eens voor al verhoed, dat dit soms inderdaad hachelijk adjectivum u zou doen vermoeden, dat ge hier weer eens vergast werdt op een dier tallooze stuiptrekkende curiosa, die in onze dagen kunst willen heeten, waaraan echter hoogstens het tegendeel valt af te lezen, in welke afschuwelijke vermommingen namelijk de moderne geest zich met klaarblijkelijken voorkeur voor irritante opzichtigheid pleegt te versteken (indien althans de uitdrukking: moderne geest niet reeds lang een contradictio in adjecto geworden is en dus nog bezwaarlijk te handhaven valt). Men, de onvervalschte nieuwlichter met name, beschouwe dezen uitval niet als het kreupel verweer van den bij-voorbaat-afkeerigen buitenstaander; ik vierde menig feest op uwe pleinen, ik spitte nacht aan nacht in uwen schacht maar ten slotte wil ik dat hoonend anachronisme wel heeten, dat de dingen der kunst meet naar hun schoonheid en niet naar hun vaart... Doch laat dit geen oratio pro domo worden... Maar wat anders krijgt ge op uwe allengs ten einde spoedende zwerftochten door de labyrinthen der jonge lyriek van het Westen te hooren dan een verdord, aemechtig namurmelen van sinds jaar en dag uitgeputte fin-de-siècle-(fin-de-vie)-motieven eenerzijds en ongebreidelde, machtelooze woordexplosies anderzijds? De markt viert hoogtij, de tempel der Muzen werd in een boksring herschapen; het dertiende hoofdstuk van den eersten Corinthenbrief vergeelt in stoffige vergetelheid... tot onze eeuwige schaê en onze eeuwige schande. Het geraamte van een droom wandelt in een lompenpak, kakelbont en zeer luidruchtig; zooiets wordt dan daad genoemd, (maar vlak daarnaast: verlossing van de daad gepredikt, opdat betreklijkheid zich toch voltrekke!). En Droom en Daad gaan in den schreeuw te loor, die om hen beide roept. Het lijkt nu niet dwaas meer, dunkt me, noch voorbarig terug te wijken naar de leege stranden. (Er zouden weer ivoren torens gebouwd kunnen worden). Daar althans kunt ge de zeldzaam-schaarsche jonge stemmen hooren, die het lied der eeuwen uit eigen geest en eigen bloed herboren, nog zingen kunnen, nu -. Ik zeg niet, dat Wies Moens tot hen behoort, maar zeker toch lijkt hij mij hun verwant.

* _* *

[p. 168]

De onderstroom van zijn geheele werk is een zich voortdurend, één-en-ondeelbaar verbonden gevoelen met de goddelijkheid aller dingen, een wijdomspannende, pantheïstisch-gemeenzame saamhoorigheid met het heelal. Alles deint op den goddelijken adem, alles ademt zelve goddelijkheid. Zoo liggen de symbolen voor de bewegingen en vormen zijner ziel, die de ziel van het al is, onbegrensd en voor de hand te grijp. Want ieder ding is spiegelbeeld van God, is zelve God. Hij behoeft niet te schiften, niet te keuren, niet samen te kneden, niet te dichten zelfs. Daardoor heeft zijn werk voor hen, die den geserreerden vorm en de gebonden vrijheid eeren, het anarchistische van den vrijbuiter; het plunderende van den kosmischen avonturier. Doch zoo ge het witte licht verheerlijkt (de wel, die zijn hart is), hoe lijkt u dan het spectrum te bont, dat door het prisma zijner oogen brak? Ik aanvaard deze slanke plastiek niet enkel, ik prijs ze. En de hoon, die malicieuslijk wijst op: ‘een vergevorderd stadium van moderniteit,’ vergist zich. Trams en tennisspelers boeiden hem niet door hun toevallige actualiteit; zij hebben - op dit stuk - geen andere draagkracht en waarde dan bergen, zon en 't lachen van zijn meisje. (Want trillende nervositeit, veel meer criterium voor wat dan heet: moderniteit, vervezelt niet het tasten zijner vingertoppen: de greep zijner handen is forsch en behendig). En wat deert het, zoo ge veelal het Hooglied hoort ruischen, en denkt aan Tagore: hij gaf dien eigen drift en eigen merk. - Ik wilde, Wies Moens, dat ik elk bestoken van uw veste kon bevechten, maar ergens splijt een onverdedigbare bres uwe wallen; want, tenzij gij mij onbuigzaamheid in dezen zoudt kunnen bewijzen, stugge on-soepelheid in mijn gevoel daarover, val ik hun bij (weerstrevend bijkans) die zeggen: zijn rhythme toch is vaag en veeg. Het worde merg en bloed! Want tot geen prijs ga uwe stem te loor!

H.M.