De Gids. Jaargang 85

[p. 510]

Binnenlandsch overzicht.

28 November 1921.

Geen grondwetsherziening die met zóó weinig belangstelling door het Nederlandsche volk is beleefd als de tegenwoordige. Zij is aangekondigd indertijd onder zeer abnormale omstandigheden: toen een onweerswolk dreigde, die is afgedreven zonder zich te ontladen; en nu heeft het er veel van, of men van de nu eenmaal toegezegde herziening met een minimum van intellectueele inspanning tracht af te komen. Om van politieke inspanning maar te zwijgen! Hoezeer de regeering deze laatste schuwt, heeft haar houding inzake het processie-verbod aangetoond, en de verdediging dier houding leerde bovendien, hoe lage eischen zij zich stelt in eerstgenoemd opzicht. En de Kamer, aan welke zij in gewilde kleurloosheid veel overlaat, verbetert het haar niet, of nauwelijks.

In het zand verloopende debatten over zaken die zoo niet de denk-, althans de hanteeringskracht onzer huidige volksvertegenwoordiging te boven blijken te gaan. Het vraagstuk van Indië's plaats in den Staat, dat van de toekomst der monarchie ten onzent, Eerste Kamer, referendum, zijn achtereenvolgens aangeroerd in redevoeringen die geen mijlpaal stellen en waarnaar dus niemand meer om zal zien. De resultaten zijn poover en blijven, in het beste geval, willekeurig. Waaruit het gevaar ontstaat, dat aanstonds niemand voor het slagen der afgeloopen herziening, als geheel, veel over zal hebben. En zoo zij in het Staatsblad wordt gebracht, zal zij in de politieke omstandigheden van den tijd niets wezenlijks hebben veranderd; het zal alleen beteekenen, dat wij ter vervanging eener regeering, die zich evenzeer (maar

[p. 511]

in het eene geval door een opzettenden, in het andere door een afloopenden stroom) drijven liet toen zij toezei als nu zij volvoert, de kracht niet bezitten.

De grondoorzaak is, dat November '18 ten onzent niet in waarheid een groot oogenblik is geweest. Niet bij de bewegingspartij, die een vuist zette niet uit innerlijken drang, maar omdat zij meende dat het, na Berlijn, zoo hoorde. Niet voor de burgerij, die wijselijk vermeed, zich tot een antisocialistische reactie te laten ‘bezielen’. De politieke week was een intermezzo tusschen zorgen van economischen aard, die weldra hun rechten hernamen, en ons thans zóó omklemmen, dat de stemming voor een ideeël politiek debat niet opkomen kàn.

Belangrijker dan wat een machteloos parlement aan de grondwet peutert of wat een machteloos kiezerscorps over zijn peuterwerk beschikt, is thans de bezuiniging geworden, en minister de Geer heeft voorshands de gewichtigste portefeuille van alle.

Dàt er bezuinigd moet, is in confesso; hoe en waarop, is de vraag. De Staatsbemoeiing te versoberen zonder haar zedelijk te benadeelen, ziedaar de groote moeilijkheid. Het oogenblik is verlokkend voor allerlei reactie tegen de richting waarin de Staat der jongste decenniën vóór den oorlog zijne bemoeiing had uitgebreid, en uitingen van den Vrijheidsbond, althans van vooraanstaande Vrijheidsbonders, doen vreezen dat althans deze partij meer dan raadzaam is aan die verlokking het oor gaat leenen. De economische ‘vrijheid’ die als een verloren ideaal wordt opgesierd, krijgen wij reeds dáárom niet terug, wijl de enkelvoudige Staat, ook al mocht de meerderheid zijner kiezers zich er nog zoo ondubbelzinnig voor hebben uitgesproken, in den toestand waarin de wereld na den oorlog verkeert en tientallen van jaren zal blijven verkeeren, die wedererlanging niet meer voor het zeggen heeft.

Het algemeen kiesrecht krijgt het in Nederland wel zeer moeilijk, en men zal er veel geduld mede moeten hebben. Zijn leerjaren vallen in een veel minder gunstige periode dan indertijd die der Nederlandsche burgerij; - en 1853 bewees dat ook die toch niet in een ommezien waren afgeloopen!

[p. 512]

Wij zullen vermoedelijk op staatkundig gebied nogal wat bedenkelijks zien vertoonen, en daaronder veel belachelijks voor nazaten der vroeger heerschende klasse. Hun glimlach zal echter niet beteekenen dat zij de taak der moderne democratie weer zouden kunnen overnemen. Het volk moet leeren wat in zijn naam geoefend wanbeleid kost; er is geen andere weg. Voor een staatkundige organisatie van burgerlijke traditiën en belangen is op dien weg volle ruimte, en werk te over, mits het worde opgevat als werk dat trachten mag mede den stroom te leiden, maar nooit hem keeren kan. Tot den Staat die de vormgeving van het maatschappelijk leven aan krachten buiten zichzelf geheel overliet, brengt geen bezuinigingsactie ons ooit terug, en als de Vrijheidsbond dit vergeten mocht, zal 1922 het hem doen opbreken.

Niet om loochening der sociale taak van den Staat, maar om haar tijdige aanpassing aan veranderde omstandigheden is het te doen. Veel meer dan vroeger, wegen thans ondernemers- en arbeiderskracht tegen elkander op; al minder en minder zijn onze arbeiders personae miserabiles gebleven. Voor hun zwaarst wegende belangen kunnen zij, maar moeten dan ook, in toenemende mate zelf gaan waken. Dat het gevaar van ontaarding van prijselijke zorg in niet toelaatbare aggressie hierbij voor de hand ligt, behoeft geen betoog, en de Staat houde zich ter beteugeling bereid. Het zedelijk gezag, dat hij moet bezitten om in die beteugeling te slagen, behoudt hij zeker niet bij ontkenning zijner sociale taak; - en beter dan bij volharding in nu noodeloos kostbaren opzet eener staatswerkzaamheid, die alleen en alles zelve meende te moeten verrichten (en welke men vergeven mag dat zij dit deed, toen er nog alles te scheppen viel), bij principieele beperking tot normstelling aan maatschappelijke krachten, die tot zelfstandig dienende, zij het nimmer souvereine, werkzaamheid zijn aangesterkt. Alle inkrimping die dit doel bevordert of althans het niet schaadt, geniete den steun der liberale partij; - wat meer is, zij geve er het parool toe uit. Maar zij speculeere nimmer op het onverstand of de baatzucht van elementen, tot welke nog niet eenmaal is doorgedrongen hoe noodzakelijk eenmaal het Staatsvoorbeeld is geweest.

C.