De Gids. Jaargang 85

[p. 484]

Een achttiende-eeuwer over Dante.

Bij het herdenken van den dichter van de Divina Commedia in dit jaar is, voor zoover mij bekend, niet in herinnering gebracht, dat de XVIII-eeuwsche Fransche prozaschrijver, de bekende Antoine de Rivarol, zich ingaande met Dante heeft beziggehouden en eene vertaling in proza van den Inferno heeft achtergelaten, die ook heden nog hare waarde heeft, vooral om de zuiverheid van den zinsbouw en de welluidendheid van de taal. De juistheid van den Dantesken zin laat hier nu en dan te wenschen over, maar het kan Rivarol ten goede worden aangerekend, dat hij als achttiendeeeuwer en van aanleg door en door Franschman, zoo oneindig veel verschillend van den geest der geloovige middeleeuwen, er toe gekomen is de waarde van Dante's poëem te beseffen en hoog te bewonderen. Hij was een van de geestigste auteurs van het einde der achttiende eeuw en naar mijne meening munten zijne geschriften, al is wel eens het tegendeel beweerd, uit door diepte van inzicht en verrassende wendingen van gedachten. Hij is daarin niet de mindere van den meer wilden en cynischen Chamfort, die ook heden ten dage nog gaarne door menigeen zijner landgenooten wordt ter hand genomen en geciteerd.

Ook heden nog is de vertaling van Dante's Inferno door Rivarol leesbaar. Wij hebben alleen dit gedeelte der Commedia van hem; tot voltooiing der twee anderen schijnt hij niet te zijn gekomen. Het zijn welgebouwde volzinnen, waarin een zekere cadans en vaste tred niet te miskennen valt.

[p. 485]

Toch is het niet te raden aan hem, die Dante niet in het oorspronkelijk wil lezen, juist de vertaling van Rivarol te kiezen. De hier en daar te wijd genomen vrijheid heeft hem nu en dan de plank doen misslaan. Doch in het algemeen heeft hij zich wel aan het origineel gehouden, zonder dit met breede omschrijvingen weer te geven, zooals Chateaubriand in zijne bewerking van Milton's Paradise Lost heeft gedaan; niet tot schade voor den lezer, want Chateaubriand's vertaling is een proza-monument der Fransche litteratuur.

Het bekende vers: Lasciate ogni speranza, voi ch'entrate! vertaalt Rivarol door: Entre, qui que tu sois, et laisse l'espérance. Iedereen zal toegeven, dat hier de bedoeling van den dichter is gemist; de imperatief lag niet in zijn gedachte, zooals ieder lezer gemakkelijk voelt.

Heeft Frans Xaver Kraus in zijn groot boek over Dante, Rivarol's traductie onder de waardelooze genoemd, hij heeft daar aan wat veel afbreuk gedaan. Hetgeen Rivarol in zijn voorrede en vooral in zijn noten bij de vertaling zegt, kunnen wij nog voor een groot deel beamen en wij mogen ons verheugen, dat ook bij de achttiende-eeuwers over den grooten Italiaan meeningen bestonden, die wij niet met minachting behoeven op zij te zetten; want slaan wij de werken van menigen schrijver van dien tijd op, dan vinden wij, volgens onze ideeën, slechts zelden juiste en waarachtige appreciatie van het litteraire schoon. Ook onzen Bilderdijk zien wij menig keer mistasten, wanneer hij hier en daar oordeelt over de waarde van een dichter. Dat wil niet zeggen, dat wij met Rivarol's uitingen altijd kunnen meegaan, en wanneer hij spreekt van: comparaisons les plus dégoûtantes, die in het gedicht van Dante voorkomen, moeten wij dat op rekening stellen van een tijd, die met den onzen verschilde. Wij heden ten dage vinden Dante's vergelijkingen volstrekt niet weerzinwekkend en hechten er een groote poëtische kracht aan. Doch in hoofdlijnen is de Fransche auteur het met onzen tijd eens en ook op hem heeft de dichter de macht van zijn genie uitgeoefend.

In de voorrede van zijn vertaling zegt hij: Les traductions éclairent les défauts et éteignent les beautés, mais on peut assurer qu'elles perfectionnent le langage... Un idiome étranger proposant toujours des tours de force à un habile

[p. 486]

traducteur, le tâte pour ainsi dire en tous les sens: bientôt il sait tout ce que peut ou ne peut pas sa langue; il épuise ses ressources, mais il augmente ses forces, surtout lorsqu'il traduit les ouvrages d'imagination qui secouent les entraves de la construction grammaticale en donnant des ailes au langage.

Voor zoo ver mij bekend is (want ik kan mij hier vergissen) is er vóór de IXX-eeuw geen enkele traductie door een Nederlander verschenen. Dat mag eenigszins vreemd heeten, want in de XVII en XVIII eeuw vertaalden ze in Holland en België zoowat alles. Wel is Vondel aan eene overzetting van Tasso's Jerusalem Verlost begonnen, doch Dante's gedicht schijnt hem niet die bewondering te hebben gegeven, die het verdient. Vond hij het te moeilijk, en reikte zijn wetenschap niet ver genoeg om die van Dante in zich op te nemen? Wanneer het waar is, dat hij eenige gezangen van het Jerusalem Verlost heeft voltooid, dan mag men wel aannemen, dat zijn kennis van het Italiaansch daartoe voldoende was.

Frans Erens.