De Gids. Jaargang 85

[p. 500]

Bibliographie.

Genoveva van Brabant, door Stijn Streuvels. Tweede deel. L.J. Veen, Amsterdam.

Met nieuwsgierige spanning werd naar dit tweede deel verlangd. Het eerste had niet de genoegzame hoop gegeven, dat het vervolg de tekortkomingen en gapingen van het werk zou aanvullen. En toch, dit tweede heeft veel goed gemaakt en geconsolideerd, wat eerst wankel scheen. Streuvels doet zich kennen als een psycholoog, die met zekeren tred voortschrijdt en het zielegebouw met vaste hand construeert. De Duitschers zouden hier spreken van Elementarpsychologie, van weinig ingewikkelde gevallen, doch ook deze elementen der psyche kunnen worden blootgelegd met min of meer talent. In den gang van het verhaal is steeds een geleidelijke groei door den auteur geobserveerd. De zaden en kiemen op de eene bladzijde gestrooid, groeien op de verdere, als of het planten zijn, naar vaste wetten. Slechts enkele hoofdfeiten vullen dezen roman en deze weinige worden als de stuttende pilaren steeds op het juiste moment aangebracht: zij schragen den last van balken en gebindten. De groote feiten werpen hun schaduwen op den juisten afstand vooruit en daar groeien de kleinere en vermenigvuldigen zij zich, als de bloemen van een rozenstruik. Dit is de eene voortreffelijkheid van het boek. De andere is de rijke visie van de groote natuur. Daar is Streuvels op zijn best en weet hij wat hij daar in kan. Somtijds echter zijn we geneigd hem een halt toe te roepen, waar de indruk door de opeenhooping der details niet noemenswaard wordt verdiept.

Uit het juiste spoor schijnt de auteur te zijn geraakt, zoodat hij ons aan zijn meesterschap in de kennis der menschelijke psyche zou doen twijfelen, waar hij op bladzijde 16 van dit deel Golo aan Siegfried de voortreffelijke lichamelijke qualiteiten van diens vrouw tot in bijzonderheden gaat opsommen: Te meer dunkt mij dit eene raadselachtige onjuistheid, omdat diezelfde Golo zich voorneemt die vrouw te verleiden, hetgeen hem trou-

[p. 501]

wens niet zal gelukken. Hij wordt voorgesteld als een zeer sluw berekenend mensch. Een eerste eisch van die sluwheid ware dan toch geweest zooveel mogelijk over Genoveva te zwijgen tegenover den echtgenoot. ‘Hare borst’, zegt hij, ‘is eene zachte weelde, malsch en melkwit van vel, zoo fijn dat, als zij wijn drinkt, men den rooden blos er meent te zien doorschijnen.’ En zoo gaat hij door.

Hoe kan een auteur, die toch waarlijk niet de mindere is van de beste Noord-Nederlandsche romanschrijvers, zich zoo ver in het onreeële begeven? Ook zoude ik hier en daar een woord of volzin willen schrappen, b.v. op bladzijde 83, waar de auteur van de heldin zegt: ‘Zij dorst zich nergens meer vertoonen en bleef in het gynaeceum met hare huisgezellinnen aan het werk, of in hare eigene kamer, waar zij den tijd verdroomde, gelijk iemand die zijn Noodlot afwacht.’ Niemand zal deze antiquarische bizonderheid van het gynaeceum eene gelukkige noemen. Zij verlamt den gang van het verhaal en zoude alleen door een geschiedschrijver kunnen worden gebezigd. Doch waar zoo vele lichtpunten zijn in dit kunstwerk, zullen de vlekken niet verhinderen, dat het er een is.

Veel zal men aan dezen historischen roman kunnen vergeven om der wille van de grootschheid van menigen volzin, van het breed gedragene der voorstellingen, om der wille van den vasten tred waarmede de auteur voortschrijdt in het verhaal, om der wille ook van de creatie eener figuur als die van Genoveva, die als een sterk licht is geplaatst in het meer getemperde licht, dat haar omgeeft en die stralend om zich heen alles in klaarheid zet.

Ook met den vagen toon, die zich soms verliest in dagbladstijl, raakt de lezer eenigszins verzoend, wanneer hij niet verder gaat in het algemeen samenvattende dan gewoonlijk bij een goede historische kroniek geschiedt. Ook Flaubert in zijn Saint Julien l'Hospitalier breidde sommige zijner volzinnen tot algemeenheden uit, maar nooit ging hij over tot zuiveren dagbladstijl in zijn uitdrukkingen. Veel wordt hier bij Streuvels door zijn zwaar klinkend taalinstrument, waaruit schoone melodieën veelvuldig opstijgen en verzoenend klinken, goed gemaakt.

Een definitief oordeel over dit werk in zijn geheel uit te spreken, is haast niet doenlijk, omdat het een mengsel is van ouderwetschen verhaaltrant, van banale, soms ook weinig zeggende bizonderheden, van schitterende beschrijvingsmomenten, van nu en dan goed doorvoelde realiteit, doch ook somtijds van weinig ingrijpende bizonderheden, en juist dit mengen van goed en minder goed woordenmateriaal is het, dat den criticus verhin-

[p. 502]

dert hier te decideeren en hem alleen toestaat het aangeven van wat de Duitscher noemt Anhaltspunkte. Doch wel heeft de schrijver zich boven zijn moeizaam bij elkander gehaalde historische details genoegzaam kunnen verheffen. Hij heeft zijn personen en dingen uit de hoogte kunnen bezien en een breed aangelegd schilderij kunnen afborstelen. Een populair boek zal deze roman nooit worden, daarvoor is hij te gerekt, te langdradig uitgesponnen en van den anderen kant te vol van werkelijk artistieke factuur. Zuiver artistiek is hij ook niet. Men had graag gewild, dat hij zou zijn het een of het ander. Tot des auteurs beste werken behoort hij stellig niet; toch is hij een eerbiedwaardige schepping en toch komen er bladzijden in voor, die aan de meest magistrale van zijn vroegere producten volkomen gelijkwaardig zijn door hare simpele daadwerkelijke voorstelling.

Al zoude ik deze eerste proeven van historisch scheppen mislukt kunnen noemen, zoo zou ik toch den schrijver op goede gronden willen aanmoedigen nogmaals in dit soort werk eene poging te doen. Zola, meen ik, heeft eens bekend, dat hij geen verwikkelings- of intrigueroman zou kunnen verzinnen. Al zoude nu Streuvels in dit zelfde geval verkeeren, dan nog behoeft hem dit gemis van aanleg niet van den historischen roman te verwijderen, maar dan geve hij ons een kort en succinct kunstwerk in deze richting; want daartoe blijkt hij door deze eerste proeve best in staat. Bij ons heeft Couperus zich met den besten uitslag in de historische voorstelling begeven, waarom zou de auteur van Genoveva het niet ook voortaan doen? In het verleden is nog veel te bereiken en zijn onverwachte vondsten te doen. De moeilijkheid voor een auteur zal hier steeds uit de overmatige eruditie voortkomen. Hij late zich niet door de moeitevolle studie van allerlei historische documenten uit het spoor van het aanvankelijk door hem gevoelde enthousiasme brengen. Hoevelen zijn door te rijkelijke wetenschap uit het zadel gelicht! Ja, de groote Flaubert heeft onder zijn overmatige studie geleden en daarvan in zijn Salammbô de blijken moeten geven. Een goede historische roman is ook in onze dagen een door het publiek gewilde lectuur. Het succes van van Moerkerken's boeken is er een bewijs van. De historische roman heeft de plaats van het oude epos ingenomen; hij is er van geworden het surrogaat waarmede wij ons moeten behelpen. Niemand heden ten dage waagt zich meer aan het Homerische epos, en Bilderdijk's mislukte poging kan als de laatste opzienbarende proeve worden beschouwd in onze litteratuur.

Frans Erens.