De Gids. Jaargang 84

[p. 330]

Portretkunst met de pen.

In het merkwaardige en reeds zooveel gelezen boek van John Maynard Keynes, The Economic Consequences of the Peace, waarover Colenbrander in de Gids van Februari en Maart gesproken heeft, komt een hoofdstuk voor over The Conference, dat bijna als een hors d'oeuvre zou kunnen worden beschouwd, doch dat men er al heel ongaarne uit zou willen missen, omdat het, op zichzelf, als, men zou willen zeggen, een voortreffelijke proeve van portretkunst met de pen mag gelden.

De schrijver behandelt er de zittingen in van de Big Four, doch Orlando treedt weinig op den voorgrond, en het zijn dus Clemenceau, Wilson en Lloyd George, waar het volle licht op valt. Zij worden geteekend, zooals de geschiedschrijver personen van belang voor de oogen van zijn lezers brengt. De historicus nu komt in zulke gevallen voor eenzelfde opgaaf en in één lijn te staan met den portrettist. Van hem wordt eenzelfde zucht naar het doorgronden van de verschijningen der werkelijkheid, eenzelfde vervuldheid van en overgave aan zijn stof, mitsgaders een diergelijk vermogen van waarnemen, saamvatten en uitbeelden gevraagd. En Keynes beschikt over deze eigenschappen in buitengewone mate. Het zijn maar een zeven-en-twintig ruim gedrukte bladzijden, waarin hij ons tot de zittingen van de conferentie binnenleidt, - in dat kleine bestek echter laat hij de geduchte makers van het vredesverdrag in enkele trekken voor ons leven met een onafwijsbaarheid, die ze ons, op de meest overtuigende manier, blijvend in den geest prent. In groote

[p. 331]

lijnen en sobere kleuren geeft Keynes ons het sprekende schetsontwerp voor een modern Regentenstuk van den eersten rang.

Niets opzettelijks, opgeschroefds, gesouligneerds. De bezonnen schrijver is van een bewonderenswaardig koele waarneming thuis, en de modellen hebben allerminst beseft, dat zij voor den aanwezigen Keynes poseerden. Er kwam niets uitdagends in hun doen en laten. De besprekingen vonden plaats op onceremonieele wijze. De Big Four gingen geheel op in hun aanhoudend beraadslagen en hadden geen tijd om op hun bekijkers te letten. De tot den Raad van Lloyd George behoorende schrijver van zijn kant, zag de dingen met gespannen aandacht gebeuren en het doordrongen zijn van de belangrijkheid zijner sujetten gaf hem de kracht ze treffend uit te beelden. Hij voelde, dat hij ze moest teekenen. ‘The world needs light, even if it is partial and uncertain, on the complex struggle of human will and purpose, not yet finished, which, concentrated in the persons of four individuals in a manner never paralleled, made them, in the first months of 1919, the microscosm of mankind’. Het bewustzijn daarvan bracht den schrijver tot het ontwerpen van zijn meesterlijke schets. Hij zou, pris sur le vif, vier mannen weergeven, die voor hun scherpzinnigen beschouwer heel een wereld vertegenwoordigden.

Op huiselijke wijze ziet men ze in een wijden kring om den haard gezeten. Hun houding en persoonlijke habitus krijgt men in enkele gemeenzame trekken aangegeven. Doch al te zeer wordt de lust tot zùlk teekenen niet gevierd. De schrijver vermijdt het, den schilder te imiteeren. Hij beschikt over andere middelen en is in zijn psychologische weergave minder aan plaats en tijd, aan het onmiddellijk geziene dus, gebonden. Toch, al opent hij vergezichten naar buiten, toeft men met hem binnenskamers, in het ruime vertrek waar de conferentie gehouden werd. De groep om den haard blijft hij om haar zelfswille beschouwen.

En zoo vinden wij, op den voorgrond, de figuur van Clemenceau als de hoofdpersoon, in harde, stevige, onverschrokken omtrekken uitgebouwd. Was hij den schrijver, al dan neen, sympathiek? Men vrage zooiets den portrettist niet! Hoogstens erlangt men een antwoord in dezen geest:

[p. 332]

‘One could not despise Clemenceau nor dislike him, but only take a different view as to the nature of civilised man, or indulge, at least, a different hope.’

Keynes teekent hem als een nog stevigen ouden man, dikwijls indolent schijnend, zijn krachten sparend voor beslissende oogenblikken, geestig, scherp, soms cynisch, op zijn tijd meer heftig dan welsprekend, een enkele maal duivelachtig. En dan legt hij de politieke en menschkundige inzichten in het algemeen van den minister-president bloot, en verklaart ons die over den te sluiten vrede in het bizonder, - zoo elementair breed en toch zoo subtiel uitgewerkt, dat de vecht-reus, in heel zijn geduchte beteekenis, groot en geweldig voor ons komt te staan.

Tegenover dit stugge, harde beeld van ‘The most eminent member of the Council of Four’, wordt de figuur van Wilson gesteld, die Washington had verlaten met een prestige en een zedelijk overwicht in de oogen van de gansche wereld, ongeëvenaard in de geschiedenis, - met den aureool van een profeet en een ziener, - doch die, toen hij de conferentiezaal was binnengetreden, zich in een hol kwam te bevinden, waar het bewegelijke, blinkende zwaard in de handen der sluwe, en voor hem zoo zeer gevaarlijke goochelaars lag, die zijn bedekte tegenstanders waren. De vereenzaamde gestalte van Wilson erlangt veel meer licht en donker, veel meer tragische kleuring, en een veel tooverachtiger relief, dan de straffe figuur van den Franschen premier, die in drieste taktiek zoozeer zijn meerdere was. En Keynes' vermetele uitbeelding van den verkapten Presbyteriaanschen dominee, zooals hij tegenover de ‘meesters van het spel op 't schaakbord van Europa’ wordt gezet, is de meest verrassende en de meest overtuigende creatie van heel zijn voortreffelijk karakterbeeld.

Lloyd George, waar Keynes, doordien hij hem meer van nabij kende, misschien te dicht op heeft gestaan, om hem zóó breed te zien, wordt dan vooral nog als repoussoir aangebracht, om den blinden en dooven Amerikaanschen Don Quichote, den man, die beter geschikt was om een preek of een gebed uit te spreken, of om van den Berg Sinaï of den Olympus Nota's de wereld in te slingeren, dan om in de raadkamer te overheerschen, nog slechts duidelijker te doen

[p. 333]

uitkomen. ‘Wat kon een man als deze Wilson’ - zoo zegt hij ongeveer - ‘uitrichten tegen Lloyd Georges onfeilbaar, schier medium-achtig doorzicht in al wat om hem heen geschiedde? Den Britschen Prime-Minister het gezelschap in het oog te zien houden, met zes of zeven zintuigen, die de gewone mensch niet tot zijn beschikking heeft - karakter, drijfveeren en onderbewuste aandriften wegende, vóórvoelend wat elk hunner dacht, en zelfs wat hij straks zou zeggen, en met telepathisch instinct het argument of de toevlucht voorbereidend, die het meeste vat hadden op de ijdelheid, den zwakken kant, of het eigenbelang van zijn onmiddellijken toehoorder, - het was begrijpen, dat de arme President in dàt gezelschap blindemannetje zou spelen.’

Schijnbaar moge de Engelsche Premier hier als bijfiguur zijn behandeld, deze snelle penseelstreken karakteriseeren den diable d'homme toch wel met bizondere scherpte.

En zoo vinden wij dan heel de merkwaardige groep van deze markante Men of Destiny, in onderlingen samenhang en tegenstelling, vastgelegd met een kennis van zaken en een klemmende compleetheid, die aan de magistrale schets voor de geschiedenis een onschatbare waarde verleenen, en met een soberheid en kracht van teekening, die haar tot een blijvend voorbeeld van tegelijkertijd intieme en monumentale portretteerkunst met de pen vermogen te stempelen.

Jan Veth.