De Gids. Jaargang 84

[p. 411]

‘Hond’.

Het bleek niet meer mogelijk Kees te redden. Te vaak was herhaald dat hij nooit had gedeugd; en wij, zijn enkele getrouwen, spraken laf het maar niet meer tegen. Wie helpen konden, geloofden ons toch niet. Het werkwoord deugen is elastisch, 't beteekent braaf en dienstig zijn: Kees zou gediend hebben wat hem lief was, indien zijn vader dit niet had verhinderd.

Zichzelven schold hij graag een halfbloed; dan lachten de vrienden den noorderling uit en nieuwe bekenden keken dezen geel-blonde met de lichtgrijze oogen die fosforesceerden spottend aan. Doch 't sloeg niet op iets koloniaals; er is ander geboorteleed dan der indo's.

Nadat de goudsmidsfirma Bongert & Zoonen negen-en-zeventig jaar oud was geworden en Kees' grootvader, de vierde eigenaar, zijn eenig kind ten huwelijk had gegeven aan den twee-en-dertig-jarigen chef van het atelier, Wubbe, den weesjongen uit Drente geboortig, van de ambachtsschool op het werk gekomen en voor de in ouderwetschheid verkwijnende fabriek een redder door geest- en stuurkracht gebleken; verkreeg hij versch bloed in de zaak, doch aan zijne kleinkinderen, zoowel aan de twee dochters als aan den acht jaar na-gekomen zoon openbaarde zich de zwakheid der moeder: Kees had verfijnd het gelaat van zijn vader, doch verder geleek hij in niets op hem, hij miste lichaams-, zoowel als geestkracht, de laatste van een oud geslacht, hoewel als ‘Wubbe Bongert’ een eerste. Drentsch was hij in hardnekkigheid en bij wat trots op het aanzien der Bon-

[p. 412]

gerts bezat hij van zijn vader een fierheid, die leiden kon tot dorst naar eer, zooals zij het den werkman gedaan had, toen inspanning dezen nooit te zwaar viel en hij aan de liefde der duidelijk smachtende patroonsdochter resoluut met een aanzoek gehoor gaf. Rechtschapen echtgenoot bleef de man, al duldde hij tegenspraak nog moeilijker in de huiskamer dan op de fabriek. De ijver voor zijn zaak belette hem, anders dan als lid van den kerkeraad deel te nemen aan het openbaar belang, doch een weldoener prees men hem op zijn graf en iemand van rustige rechtzinnigheid had hij zich altijd getoond. In den kring waar hij verkeerde vond hij, zij 't met geduldig beleid, de echtgenooten voor zijn dochters, ook uiterlijk evenbeelden der moeder. Beide schoonzonen waren in zaken, Wubbe kon met hen overweg en deze eensgezindheid verzachtte de ergernis van zijn vroegen ouderdom, den kommer om Kees, dien bitteren aanstoot.

De zaak en den jongen wilde hij één: Firma Wubbe Bongert dan. Kees mocht langdurig zich voorbereiden. Zoo kwam hij bij ons, op de academie en bleek er terstond: géén ‘winkelier’. Na twee maanden wist hij: ‘ik word schilder’; - of had hij het al van te voren gewenscht? De strijd heeft èn vader èn zoon gebroken; hier hadden beiden Drentsche koppen; in al het andere was Kees ‘halfbloed’, iemand die zelf nooit wist wat hij wilde, hoewel vaak voortreffelijk raadsman voor vrienden.

Na een hartaandoening uit drift, vechtensmoe, om hem kwijt te zijn, liet de vader hem gaan naar Parijs. Dáár zou Kees zien; ‘misschien dat dáár...’ Hij deed zich werkelijk inschrijven voor kunstnijverheid, doch huurde een eigen atelier en werd een vagebond van Montmartre. Schilder was hij nu - in droomen; zijn werk zou kunst zijn: schadeloosstelling voor wat zijn voorouders als zilver- en goudsmeden, door toe te geven aan de eischen van het publiek, hadden te kort gedaan aan den smaak... Toen zijn vader ging weigeren geld te sturen, toen Kees ook op accepten met woekerrente niets meer los te krijgen vermocht, leed hij armoe, werkelijk honger; - geestelijk was 't zijn mooiste tijd, want nu spande hij zich in. Even leende hij zich tot prutswerk, portretjes hier en daar waar hij schuld had; doch weldra kwam de Drentsche stugheid boven in

[p. 413]

haar aantrekkelijksten vorm en leefde hij liever in broodsgebrek dan al zijn illusies zóó te besmeuren.

Had hij daarbij naar raad geluisterd! Zelfs zijn moeder was niet bij machte, die twee stijfkoppen te verzoenen. Kees vernietigde de blijmoedigheid van zijn vader; deze vernielde in hem den werklust, mèt den niet sterken, maar fijnen aanleg.

Toen de oude stierf, was Kees al verloren. Van de zaak was bijtijds een vennootschap gemaakt; maar Kees bezat opeens fortuin - grootvader had indertijd voorzichtig meenen te doen door zijn dochter niet in gemeenschap van goederen te laten trouwen; zijn vader liet hem heel wat na en met dit aandeel in den boedel, eischte hij plotseling stem in het bestuur der fabriek. Voortaan moest daar kunst gemaakt worden! De eene zwager, directeur nu, dacht met beleid te handelen, door voor te wenden dat hij accoord ging; Kees kréég een ‘afdeeling’, branche der schoonheid; doch in zijn onmacht om daar wat te doen, wilde hij zich met alles bemoeien en zou slechts wanorde hebben veroorzaakt, zoo hij werkelijk macht had geoefend. Echter bleek hij nu zelf ontwricht; zijn plannenmaken, zijn tierend verlangen, 't was uiting van den wrok om verzwakking in wie nooit zelfbestuur gekend, en bij den bohème-roes op Montmartre zijn weinigje weerstandsvermogen ingeboet had. Den laatsten tijd oefende hij zijn mede-directeurschap uit in een derde-rangs-hotel, waar hij intrek had genomen, vanwaar hij bevelen per telefoon gaf. Toen het bleek dat ontevreden werklieden daar met hem samenspanden en stookten, werd hij als bestuurder ontslagen. Onmiddellijk deed hij de zaak een proces aan, doch veertien dagen later verdween hij, was hij plotseling weer naar Parijs.

_* * _*

Hij ging niet alleen. Met iedereen had hij gebroken; ons, zijn enkelen getrouwen, die hem bezwoeren bakzeil te halen, schandaal te vermijden en vrijwillig uit de vennootschap te treden, al was het enkel om zijn moeder, gaf hij hooghartig tegelijk afscheid: - zulke vrienden had hij niet noodig. Zelfs wij meenden tot het laatst, dat een vrouw met wie hij

[p. 414]

in het hotelletje woonde, noodlottigen invloed op hem kreeg. Ook haar liet hij achter, royaal betaald. Tegen zijn wanhoops-hoogmoed was niets meer bestand.

Echter nam hij wel zijn hond mee. Het was een zwerver geweest, als hij nu. Een gore smous die, op een nacht hem nageloopen, door zijn behoefte aan autoritair-doen werd opgedrongen aan het hotelletje en aan de vrouw met wie hij leefde. Ook schoongemaakt, een onsmakelijk beest. Meer dan één veearts onderzocht hem; hij bleek niet ziek, maar was altijd verwaarloosd; de gulheid, die hem nu liet eten, maakte hem dikker, geenszins mooier. - ‘Hoeft ook niet’, placht Kees te grommen, wanneer de vrouw dit haatdragend zei.

Zoowel de zwager die niet in de zaak zat, als twee uit ons clubje hebben Kees te Parijs bezocht en op zijn gevoel gewerkt met boodschappen van de moeder. Van de eerste poging stelden we ons niets voor, verwantenveete vreet diep door. Nadat hij de vrienden schuw ontvangen en bij een tweede bezoek niet opengedaan had, begrepen we dat er niets meer met hem te beginnen zou zijn. - Was hij wel thuis? werd begrijpelijkerwijze gevraagd. En het antwoord luidde: - De concierge van het huis had ons verzekerd dat we hem zouden vinden. Toen we bij haar terugkwamen, vroeg ze: - ‘Is de hond niet achter de deur komen ruiken?’ En daar we zoo iets hadden gehoord: - ‘Dan is hij er ook; ze zijn altijd samen’.

_* * _*

Vijf jaar later is Kees naar ons land gekomen om te sterven. Die tweede Parijsche-tijd moet verschrikkelijk zijn geweest. Levenslust had hij niet meer; vergeefs zocht hij er nogmaals... te vergeten. Het vooze pretvertoon van Mortmartre, die schijn van hartstocht, had nooit werkelijk hem geboeid. Nu vond hij er zelfs geen afleiding in en zijn gestel verdroeg den drank niet. Hij sufte weg in vale verveling. Geen menschelijk wezen had het er met hem uitgehouden. Alleen ‘Hond’ vermocht dit wel. Zijn wrokkende hooghartigheid kon zich, toen hij het dier hier in de stad vond en opnam, alleen tegen dezen weerlooze volkomen

[p. 415]

uitspelen. De menschen uit het hotel, wàt zij ook al om zijn geld verdroegen; de vrouw die dure dingen mocht koopen; ze duldden niet alles van den ongelukkige, wiens wezen zij raadselachtig vonden, doordien ze de oorzaak van zijn driftbuien en zijn gestadige schamperheid niet begrepen. Zijn vrienden, die dit wel deden, verzetten zich zelden, doch trachtten telkens te overreden. De eenige die lijdzaam verduurde zonder meer, was ‘Hond’. Kees, om hem te smaden, weigerde hem een naam te geven. ‘Hond’, gromde hij achteloos, wanneer hij dacht dat het dier er niet was, en altijd lag of stond het naast hem. De vrienden die hij liet bellen te Parijs, ontroerden, met de concierge sprekend, toen deze van den snuffelaar achter de woningdeur ook al zei: - ‘Ah oui, c'est 'Hondte’, met een hache aspiré!

_* * _*

‘Hond’ maakte ook de terugreis mee. Samen schijnen zij enkele dagen door de stad te hebben gezworven. Toen is Kees naar de Vecht gegaan, waar wij allemaal een paar zomers naar de natuur gewerkt hadden, waar hij, toen al in botsing met zijn vader, wel nooit rustig vermocht te studeeren, maar toch zijn blijdsten tijd gekend heeft. Geen van de vrienden kon iets vermoeden van zijn terugkomst. Verwijderde kennissen zeiden eerst later, dat ze hem door de stad zagen dwalen. In het water zocht hij den dood. Het was een koele, hoewel zonnige voorjaarsdag. Blijkbaar dorst hij een nieuwe ‘zomervreugd’ niet meer aan. Het langdurige janken van den ouden ‘Hond’, die ook op bedreigingen uit het riet niet week, riep een paar boerenjongens naar den daar eenzamen oever. Toen de doode was opgehaald, bleef ‘Hond’ bij hem waken en slechts met list gelukte het weghalen van het lijk. ‘Hond’ volgde. Toen men hem wegjoeg op het kerkhof, kroop hij aan den achterkant door de heg en legde zich vóór het lijkenhuisje.

Een zorgvuldig ingepakte, niet doorweekte brief ‘aan de politie’ bewees den zelfmoord en gaf het familie-adres, waarheen een tweede couvert ‘aan mijn Moeder’ verzonden werd.

De dochters hebben gemeend het schrijven aan de versufte oude niet te mogen onthouden. Deze laatste smart deed

[p. 416]

haar geest opleven. In ontstellende verheldering wilde zij alles weten en regelen. Toen men haar eindelijk ook van ‘Hond’ sprak, eischte zij dat men hem bij haar zou brengen; en het moederleed vond er troost in, met de bevende, vermarmerde knoken te strijken over de schurftige huid. ‘Hond’ kreeg een hok in den tuin, waar hij stierf, niet vele weken na de moeder.

J. de Meester.