De Gids. Jaargang 83

[p. 147]

Buitenlandsch overzicht.

27 Juni 1919.

Toen mijn overzicht over April geschreven werd, lagen de artikelen van den vrede gereed om aan de Duitsche delegatie te worden overhandigd. De komst dier delegatie werd vertraagd, tengevolge eener notawisseling die Weimar met Parijs aanving naar aanleiding der zonderling gestelde aanvankelijke mededeeling van generaal Nudant. Het tractaat, had deze laten weten, kon worden afgehaald. Toen Duitschland te kennen gaf: ‘dat kan een koerier verrichten’, moest de Entente antwoorden dat het zóó niet was bedoeld. Zij wilde slechts personen ontvangen, gemachtigd om de Duitsche regeering te verbinden, doch had de mededeeling aan Duitschland: ‘wij kunnen u ontvangen’, gepaard doen gaan van eene intimidatie in zoodanige termen vervat, dat zij het doel voorbijschoot, en Brockdorff-Rantzau had hiervan handig partij getrokken. De eerste naar buiten werkende daad van dezen minister kwam voor, van goed allooi te zijn.

Er kwam dan een zeer groote vredesdelegatie van wel tachtig personen; een omslag, geheel ongemotiveerd, indien de Duitschers niet den indruk hadden gekregen, inderdaad tot eene bespreking der in ontvangst te nemen voorwaarden te zullen worden toegelaten. De mate van vijandschap die het zou ontmoeten werd door het Duitsche volk niet gerealiseerd. De betrekkelijke kracht onzer positie - redeneerde de Duitsche regeering - is, dat de vijand onze verwijdering kwalijk kan wenschen. Noch eene reactie in militaristischen

[p. 148]

of monarchalen geest, noch eene sowjetrepubliek in Duitschland kan de Entente gebruiken. Men begreep te zullen moeten boeten voor de fouten van een ander: te zullen moeten werken om diens schuld te betalen; men zag in dat daar geen ontkomen aan was. Wanneer dan maar Duitschland tegelijkertijd in staat werd gesteld, zijne volkswelvaart weer op te bouwen, zoodat het nieuwe lasten torschen kon.

Het Fiume-incident droeg wellicht tot Duitschland's optimisme bij. Wilson, scheen het, was zijne veertien punten nog niet vergeten; bracht hij ze niet een der geallieerden, die er te driest van afwijken wilde, in herinnering?

De 7^de Mei kwam, en Duitschland stond verbijsterd. De geheele neutrale wereld schrok, en een deel der geallieerde pers zelve was althans pijnlijk verbaasd.

Zou de vrede er veel anders uit hebben kunnen zien, als er in het geheel geen veertien van Wilson bestaan hadden? De zooeven nog in Duitschland als beschermer aangeroepen president, bleek nu, had zich met de phrases van het hem ter wille aangenomen Volkenbondplan laten paaien, en onderwijl den vrede zelf uit de hand gegeven.

Duitschland, dat in 1914 een beroep dorst doen op het geweld, heeft antwoord gekregen van het geweld. Het is een natuurlijke, maar daarom niettemin voor de toekomst der menschheid een jammerlijke gebeurtenis. Uit dezen vrede zullen vele verwikkelingen voortkomen, die men hopen mag, doch niet voorspellen durft, dat onbloedig zullen worden opgelost.

Het is niet de eerste maal in zijn geschiedenis, dat Duitschland wordt te pletter geslagen. Zal men dit volk ooit in een toestand van bezonkenheid, van rust zien? Welk een lange geschiedenis heeft het reeds achter zich, en hoe weinig heeft deze nog tot vaste uitkomsten geleid.

Van de deelen van het uiteengevallen Karolingische rijk schijnt Duitschland aanvankelijk het meest fortuinlijke, het meest krachtige. Het zet de Karolingische traditie van kerstening en onderwerping der heidensche naburen met geluk voort. Voor de beschaving der Skandinavische en der Slavische wereld verwerft het zich groote verdienste. Maar het weet zich niet tot één hoofddoel te beperken; verspilt weldra zijn

[p. 149]

kracht aan een hersenschim; vergaapt zich aan den glans die nog van Rome afstraalt; laat Italië zijn Staufen het merg uitzuigen. In Duitschland zelf blijven niets over dan kleine territoriale formaties, stuk voor stuk de mindere van de staten die zich op nationalistischen grondslag vestigen, van Frankrijk met name. Het Heilige Roomsche rijk blijft de kern ontberen, waaromheen een ook in politieken zin geordend nationaal leven zich kristalliseeren kan.

Toch bloeit het leven er rijk; - maar die bloei ligt onbeveiligd. De crisis der Reformatie, die Frankrijk en Engeland te boven komen, sloopt Duitschland's welvaart. Na Munster is Duitschland een in economischen zin berooide, in staatkundig opzicht achterlijke wereld, waarin de belangen zijn ingeschrompeld tot de nesterijen der huispolitiek van vorstjes in duodecimo.

De wereldlijke belangen. Want in het geestelijke maakt het volk weldra opnieuw veroveringen. Het Duitschland der ‘Kleinstaaterei’ is óók dat van Herder en Goethe. Een voor een mogen zijn vorsten het afleggen tegen Napoleon, de veerkracht der natie als geheel komt juist daardoor vrij. 1813 komt toonen hoeveel zij vermag; 1815 en 1848, in hoeveel zij tekort blijft schieten. Indien zij in het laatstgenoemde jaar zelfbezinning had mogen veroveren en zich politiek constitueeren, zou Europa den wil, de macht bezeten hebben het te verhinderen? Maar het oogenblik ging ongebruikt voorbij; en de taak der bewerktuiging van Duitschland kon overgenomen worden door Pruisen.

‘Blut und Eisen.’ Bismarck's rijk is dáárdoor gesticht; - en daaraan ten gronde gegaan.

Duitschland is (onder veel ongunstiger omstandigheden) tot de taak van 1848 teruggebracht. Het kan zijn nieuw nationaal bestaan alleen aanvangen door den roof van zijn Pruisischen meester (roof van 1773, van 1793, van 1871) terug te geven; door goed te maken wat deze in 1864 aan de Deensche bevolking van Noord-Sleeswijk misdreef; door de kostenrekening te aanvaarden van den misslag dien dezelfde meester in 1914 beging. Dit alles is onvermijdelijk; - maar thans wordt boven het onvermijdelijke ver uitgegaan.

Niet het meest in territoriaal opzicht. Voor het vernielen

[p. 150]

der Fransche kolenmijnen moet Duitschland boeten. Dit kan geschieden zonder dat, tegen de wenschen der bevolking in, het Saargebied blijvend aan Duitschland ontweldigd wordt. De voorwaarde zooals zij aanvankelijk luidde was op dit doel zeer zichtbaar toegelegd. Zij is in dezen zin gewijzigd, dat financieel onvermogen van Duitschland tot terugkoop der mijnen na vijftien jaar niet noodzakelijk het verlies van het district zal medebrengen. De schreeuwende onbillijkheid van het artikel in eerste redactie is verzacht, zonder te zijn verdwenen, want er waren geheel andere waarborgen te vinden geweest om Frankrijk gedurende die vijftien jaar het product der mijnen te verzekeren. De geallieerden blijken zeer goed te weten wat men uit het bezettingsrecht halen kan; ook aan de Saar zou het hebben voldaan.

Polen. Toen Duitschland zichzelf meester waande, heeft het het herstel van Polen gedecreteerd, ten koste, zooals het toen dacht, van Rusland alleen. Te moeten dulden dat Polen thans volgens een ander programma wordt hersteld, moge hard zijn; - onrechtvaardig is het niet. Maar niet toelaatbaar is dat alle kwestiën die zulk een herstel doet rijzen, ten nadeele der Duitsche bevolking van betwiste gebieden zouden worden beslist; eene bevolking die even goed rechten heeft, als de Poolsche. Ook te dezen opzichte zijn de oorspronkelijke voorwaarden eenigermate (hoewel lang niet voldoende) verzacht: Opper-Silezië ten minste zal niet aan Polen komen zonder meer; er zal daar een volksstemming worden gehouden, die, indien eerlijk toegepast, voor Duitschland goed vooruitzicht opent.

Tegen Wilson's beginselen druischt het vierkant in, Duitschland te noodzaken alle landen met niet-Duitsche bevolking uit te leveren, maar tevens te verbieden dat Duitsche bevolkingen buiten de oude Duitsche rijksgrenzen zich met Duitschland vereenigen zullen. Te dezen aanzien is de vrede blijven luiden als op 7 Mei.

Erbarmelijk van het begin af aan waren, in hun overvloed van zich niet met elkander verdragende, elkander soms zelfs opheffende bepalingen, de waarborgen van economischen aard die de Entente voor de betaling van Duitschland's schuld verlangt, en erbarmelijk zijn zij gebleven; - onafzienbaar zijn de moeilijkheden, waarmede zij haar toezichthoudende

[p. 151]

organen in het geknechte land belast. Eerst wordt het productieland Duitschland tot verlammens toe gekneveld, en dan - moet het zich reppen!

Onverstandig in den hoogsten graad is het, een volk van de beteekenis van het Duitsche van alle deelneming aan de leiding van het wereldverkeer, aan exploitatie en bestuur van overzeesche gewesten uit te sluiten. Tot den Volkenbond die over de mandaten beschikt, zal Duitschland ook na de onderteekening van het vredesverdrag niet behooren; - en als zijn (niet bepaalde) proeftijd is afgeloopen, zijn zeker de koloniën weg.

De gedachte zelf van den Volkenbond vereischt, dat hij niet voor de overwinnaars wordt opgericht, maar voor de menschheid. Als lid van dien Bond alleen kan Duitschland, onder volledigen waarborg tegen machtsmisbruik door zijne regeering, de achting voor zichzelve, de achting van anderen, een rechtmatig aandeel eindelijk aan de gemeenschappelijke taak van het blanke ras herwinnen. En het behoort die te herwinnen, of het blanke ras slaat zichzelf een gevaarlijke wond.

De nota-wisseling tusschen Rantzau en Clemenceau liet alras geen twijfel, of Duitschland had met een man te doen die alleen nog naar achteren kan zien. De wereld meende in Wilson den man te bezitten die naar voren zag. Hij zal in zijn ziel overtuigd zijn dit ook te hebben gedaan; maar tusschen verleden en toekomst ligt het heden, en dáárin was hij geroepen te handelen. Hij heeft laten bederven wat bovenal de toekomst bepaalt.

Het lijdt geen twijfel, of de Duitsche tegenvoorstellen overtroffen, in het algemeen, de voorwaarden van 7 Mei huizenhoog in redelijkheid en doelmatigheid. De geschiedenis zal eenmaal aan alle stukken van Rantzau uitgegaan of onder zijn invloed gesteld, een hoogen rang toekennen. Het slotwoord der Entente echter is óók welsprekend. Is haar vrede een ware lappendeken, in dat slotwoord gaf zij uitdrukking aan wat haar vereenigt: een blinde haat, zóó hevig, dat hij niet anders nog dan blind zijn kan. Gerechtigheid durft gij vragen? Gerechtigheid ja, voor onze dooden!

Een vrede - voor dooden gemaakt, dat moeten wij levenden thans over ons laten komen.

[p. 152]

Duitschland heeft zich niet op de hoogte van Rantzau's betoogen kunnen handhaven. Ver beneden haar minister bleef de Nationale Vergadering. Twee gebaren waren denkbaar, waaraan alle dorperheid vreemd zou zijn geweest: dat van het wanhopig verzet, of dat der zwijgende berusting. In plaats daarvan het onwaardig schouwspel, waarvan de eerste dagen dezer week ons de droevig gestemde getuigen deden zijn. Partijen, clubjes die elkander vliegen trachtten af te vangen, op dit oogenblik! Het van den troon gebonsde ‘Herrenvolk’ heeft nog veel aan-, het heeft niet minder af te leeren.

Dat de Duitscher begreep zich niet nòg dieper in den afgrond te mogen storten door oorlog te gaan voeren zonder er de middelen toe te hebben, had geen verontschuldiging behoefd. Nù heeft hij met blinddoekjes gemanoeuvreerd, die hij weten kon dat de dag van morgen af zou rukken.

Maar wij neutralen hebben goed praten. Keeren wij liever tot ons zelven in, met de vraag, of wij de onzegbaar zware proef beter zouden hebben bestaan? Er is, passenderwijs, geen ander woord tot onszelven te richten, dan: die staat, zie toe dat hij niet en valle.

Nederland's toch zeer wezenlijke moeilijkheden verzinken bij die van het nabuurvolk in het niet. Ik had mij voorgenomen deze maand veel aandacht te vragen voor onze verhouding tot België, maar ik wil bekennen dat de gruwelijke ernst van het grootere gebeuren mij den blik te gevangen hield, dan dat die over het kleinere in de vereischte vrijheid spelen kon. Laat ik de schade mogen inhalen de volgende maand; ik hoop, bij afzonderlijk artikel.

C.