De Gids. Jaargang 83

[p. 165]

Het tooneel.

‘Geen' schouten en beslaen de rijmers meer in boeten,’ een ‘Luisevaers treurspel’ loopt geen gevaar: - juist driehonderd jaren na Palamedes schijnt - niet de hoofdstad doch het land zich als een ‘geldkasse in 't gheven rijck en mild’ aan het tooneel te willen voordoen! Smout en Wittewrongel, waar zijt gij? Van een klerikaal kabinet ging merkwaardigerwijze de vorming uit van een rijks-commissie, die antwoord geven moet op de vraag, of niet de staat het tooneel heeft te steunen. Zou de regeering tot het instellen van deze commissie besloten hebben, zoo zij een bevestigend antwoord niet zeer wel mogelijk achtte? Waar de vorming het werk is van minister De Visser, valt bijzondere aandacht op de rechtzinnig-protestantsche commissieleden. Reeds werd in de dagbladpers verklaard, dat het tooneel voor dezulken niet per se meer uit den booze te zijn hoeft: - der roomschen ijver wordt blijkbaar als een niet te onderschatten propagandamiddel erkend. Onmiddellijke beteekenis voor de kunst had die ijver tot heden niet. Waar allerminst mee wil gezegd zijn, dat deze jonge belangstelling op zichzelf geene aandacht waard is.

Bij de gerechtvaardigde klachten over nog andere tooneelmoeilijkheden dan gebrek aan gebouwen, zullen, met de tooneelisten, zij die in de dramatische kunst een beschavingsfactor waardeeren, in deze onverwachte kans op bevordering door den staat reeds nu, voordat er iets van een besluit blijkt, bij bezwaren of gevaren een hoop-gevend verschijnsel zien. Ook het groote belang eener doeltreffende opleiding van tooneelisten zij der commissie en via haar der regeering aanbevolen.

[p. 166]

't Werd lente, zonder veel moois op de planken. Als wilde hij aan den godsvrede-in-den-schouwburg bij voorbaat meedoen, heeft onze voornaamste tooneelschrijver van zijn directeurschap gebruik gemaakt om tegenover zijn eigen Allerzielen, met een Italiaansch stuk, dat Lucifer heet, een anti-atheïstisch werk te stellen, waarvan de waarde helaas juist even gering en het effect veel minder is. Frederik van Eeden's nieuwe tooneelstuk zou een wel rillingwekkende draak zijn, in dezen tijd van gevangenis-nood, nijpender nog dan de schouwburg-dito, onloochenbaar leerend: sluit deur en vensters; als de geestenziener Van Eeden (of de gewichtigdoener in hem) geen beslag had gelegd op het lenig vernuft, waarmee hij reeds in de eenvouds-jaren van den Student Thuis en het prettige Poortje voor het tooneel te werken wist. Van Eeden is niet de eenige voorman van Tachtig, wien de hooghartigheid parten speelt.

Op de betrekkingen tusschen ouders en kinderen hebben twee vertooningen van het Hofstad-Tooneel de aandacht gevestigd. Het tweede bedrijf dit Levensstroomingen is voor mij het diepste, dat ik tot nu van mevrouw Simons-Mees vertoond gezien, en naar mij voorkomt gelezen heb. Ook technisch, werk van hooge bedoeling, al dadelijk door een soberheid, die uiting der objectiviteit zijn kan, waarmee de schrijfster een botsing van geesten, van twee generaties, in woorden gebracht heeft. Twee jaar geleden is dit tooneelspel in de ‘Nederlandsche Bibliotheek’ van haar echtgenoot verschenen. Aan ‘actualiteit’ kan men moeilijk beweren, dat het sedert zou hebben verloren. De Ada's hoeven niet naar Duitschland om een ideaal van ‘geestelijke vereeniging’ bij een ouderen man op te doen. En wie in de Beiaard de bekeerings-herinneringen van ‘dom’ Jan Verkade gelezen heeft, weet voor Walter Verveer een prototype van nu al ruim een kwart-eeuw geleden. Maakte de schrijfster een onvoldoend gebruik van wat de tijdgeest bood aan modellen? De vertooning, hier te Rotterdam gegeven, leed onder lichte griep-verschijnselen aan beide zijden van het voetlicht. Ook heeft mevrouw Chrispijn-Mulder, wier talent bij het Hofstad-tooneel, mede in werk van deze schrijfster, tot zoo blijde ontplooiing geraakte, bij veel innigs erin gegeven, aan de rol van mevrouw Ver-

[p. 167]

veer geen bijzonder geschikte taak gevonden. Nochtans laat het prachtig gesprek, door die moeder gevoerd met haar eenigen zoon, mij een heugenis van ontroering, als Hollandsch tooneelspel niet dikwijls wekte.

Een jonge man kwam daar op het voorplan: Jan van Ees. En hem, nòg meer dan zijne zuster, zie ik, terugdenkend aan Lente, Wedekind's veel-welwillend Frühlingserwachen, dat Cor van der Lugt heeft aangedurfd en aangekund met een beleid, waaraan het een vreugde is hulde te brengen.

Zonder een exces van fantastiek en styleering, als waarmee de begaafde sierkunstenaar Wijdeveld aan de Shylock-vertooning van ‘het Nederlandsch’ de mogelijkheid van concentratie ontnam; zonder gestádig den ‘bouw’ te toonen; hebben de heeren Poutsma en M A. van der Lugt Melsert een decor saamgesteld, dat met verrassend korte pauzen, bij gedruischloos verwisselingswerk, deze ‘kindertragedie’ vertoond heeft in zestien tafreelen vol schoonheid, liefelijkheid en karakteristiek in de omkleeding. Karakter had ook veel in het spel, bestuurd dat het was door inzicht vol liefde voor een taak van eerzucht-wekkende hachelijkheid.

Tweemaal aanschouwde ik het stuk in het Duitsch; wat ik nu zag, nam mijn weerzin weg. Tweeërlei leed van jeugd toont het: de blijde lente dubbel bedorven. Doch het hybridische der ‘tragedie’ komt van wat anders. In Wedekind was nooit de deernis het sterkst. Van ergernis was hij spottenstoe vol. Deernis vraagt ook dit leed der jeugd, niet des Gemaskerden Herrenmoral, op een ander moment zich uitend in het karikatureeren van leeraarshardheid. Wedekind zelf was hard.

Toch is deze arbeid van een 28-jarige hoogst belangwekkend. Als staal van tooneelschriftuur niet het minst. Door aldoor vóór alles sober te blijven en nochtans een levendigheid te bereiken, verrassend door fijne natuur-getrouwheid, heeft Cor van der Lugt somtijds ontroerd en gestadig geboeid.

J. de Meester.