De Gids. Jaargang 83

[p. 330]

Het tooneel.

De gezegende huuropzeggingswet, toevlucht van alle Nederlanders die in weerwil van den oorlog het nog niet gebracht hebben tot grondeigenaars, komt dakloozen tooneelspelers niet te hulp en ‘Het Tooneel’ staat straks op straat. Wat daar is in een naam, nietwaar? Niemand scheldt dien van Royaards' gezelschap een usurpatie van beteekenis. Wat anderen mogen doen of gedaan hebben, aan het spel als een werk van techniek heeft niemand met meer ijver en volharding zijn gaven gegeven dan Willem Royaards. Hij heeft er de Vondel-taal van Adam en Lucifer mee aangedurfd en is erin geslaagd deze werken in de belangstelling der menigte te prenten. Het is niemand te na spreken te betreuren dat juist hij, het eerst en het ergst, daar zijn gezelschap ontbinding dreigt, slachtoffer wordt van een schouwburgnood, welken meer dan één bouwmeester van talent vergeefs heeft pogen te bezweren, toen het vóór den oorlog nog tijd was, en waartegen Haarlemsche vrijgevigheid heeft trachten te waken op een wijze zóó onpraktisch, dat men haar als een der vele mislukte proeven van oorlogs-rantsoeneering zou willen boeken. Royaards was in het Paleis voor Volksvlijt allerminst grandioos gehuisvest, zelfs was hij er niet waarlijk thuis, zoodat hem voor studie en repetitie vaak de gelegenheid zoo krap bleek toegemeten, dat dit werk bij nacht en ontijd moest geschieden. Nochtans kwam de taak er klaar, die, als spel op nieuw niveau, veler rechtmatige bewondering en algemeene aandacht gevonden heeft, zoodat m.i. look in deze kroniek aan de beduchtheid over het

[p. 331]

voortbestaan van dit gezelschap uiting behoort te worden gegeven.

De eerste helft der tooneelmaanden heeft weinig opgeleverd. Hoorde men uit de oorlogslanden dat de schouwburgen druk werden bezocht; bleek in hongerlijdend Duitschland dit geestelijk voedsel een stilling van leed, waarnaar met alle beurzen gereikt werd; hier was het bezoek nergens meer dan voldoende en vaak teleurstellend, maar van een gelukkigen greep kon ook nergens worden gesproken.

Een zoon van den romanschrijver F.A. Buis heeft strijd gevoerd met den heer Maurits Wagenvoort over de vraag, of deze plagiaat had gepleegd voor een tooneelstuk waarvan het gegeven bij geschiedschrijvers staat geboekt en waaraan het leven ontbrak. Wat zou Sardou, wat zou zeker een Scribe daar behendiglijk pikante verfrissching aan weten te geven! Zooals de heer Wagenvoort het zich voor den geest stelde, zou er een roman uit kunnen groeien; op het tooneel schimden gestalten in kostuum voorbij, of sloten zich aaneen tot een groep, voor het panopticum geschikt.

De heer Herman van den Eerenbeemt heeft in rhythmisch proza een treurspel van vier bedrijven geschreven, dat de Tooneelvereeniging heeft vertoond voor een herdenkingsfeest van Willem van der Veer. Het behandelt de geschiedenis van Simson en Dalila. 't Zou mij verblijden, zoo de schrijver, later zijn werk herlezend, de vertooning als ontijdig betreurde. Als hij besefte: ‘Wilde's Salome heeft mij parten gespeeld. Hoèveel eenvoudiger zou ik gewerkt hebben, indien ik zuiver en echt uiting had gegeven aan wat ik bedoelde! Ik heb het veel “te mooi” willen doen. Zoo kon er van dezen arbeid nog geen werkelijke kracht uitgaan, hoewel ik de uiterste kracht begeerd heb, in den man en in de vrouw’. - Jaren geleden heeft Albert Verweij in Pulchri bij mooie levende beelden zijn gedichten De Joden voorgelezen. Deze dichter mist alles wat iemand tot het voordragen van verzen geschikt maakt. Toch ging er van zijn ‘Simson, Jood’, ook terwijl men het hoorde, veel meer kracht uit dan van dit werk, in welks conceptie heel veel moois is, dat verdiensten heeft in gedeelten, doch waar voorloopig de portefeuille de veilige schuilplaats voor had moeten blijven.

[p. 332]

Heeft deze beginner een hoog bedoelen doen blijken Heijermans met zijn Wijzen Kater mikte veel lager, doch schoot weer raak. Het misverstaan, ook hierbij gebleken, heeft hij stellig zichzelf te wijten. Of... begrijpen ‘partijen’ elkander heel wel? Ik bedoel: de auteur en zij die ook dit stuk hebben afgekeurd, gelijk zij of gelijkgezinden jaren geleden Op Hoop van Zegen hebben gedaan. Bewondering vond Heijermans grif bij hen die graag op maatschappelijke toestanden hooren afgeven. Zij die daar in de komedie minder prijs op stellen, hebben afgewacht, of er in dit ‘boosaardige sprookje’ elementen van diepe gedachte of hoog gevoel zouden te waardeeren zijn. Er was niet anders dan vernuft. Dit, evenwel, weder overvloedig. Wat daarbij dienst doet als gevoel, is niet anders dan sentimentaliteit, maar al de persiflage is kostelijk en - ziedaar weder Heijermans, als gewikst auteur, ik wil niet zeggen een Van den Eerenbeemt tot voorbeeld, doch tot waarschuwing ongetwijfeld. Heijermans grijpt niet hooger dan zijn arm reikt, doch weet precies wat hij geeft en heeft: - ditmaal had hij in Musch een kracht, waaraan hij niet te veel kon vragen. Musch als kater is wat prachtigs: het is de spelvreugd van dit seizoen. En zoo ik er nog iets naast moet noemen, het zou Hubert La Roche zijn, niet als Spaansche Brabander van een Cyrano, maar als Hofslachter.

Een spel, waarop ik mij had verheugd en dat aanvankelijk veel leek te geven, want stellig zette het in met stemming, is de vertooning van een Strindberg-stuk door ‘het Nederlandsch’ geweest. Verkade is in debat getreden over de vraag, of de titel Weerlicht moest luiden dan wel Onweer mocht zijn. Doch het kwestieuze lag véél dieper. En het merkwaardige was ook nu, dat hij, die over vergeestelijking een gansche brochure heeft geschreven, dit bij uitnemendheid geestelijk werk, dat is als een zich uitspreken, een rekening opmaken, vóór den dood, veel te realistisch gespeeld heeft en daardoor tot Verneinung maakte, wat is de Bejahung van het berusten: deze schoone weemoed.

J. de Meester.