De Gids. Jaargang 82

[p. 471]

Binnenlandsch overzicht.

26 Nov. 1918.

Een gevoel van onbehagen over den loop der staatkundige gebeurtenissen in Nederland laat zich niet onderdrukken. De leider onzer sociaal-democratie is beneden zijne taak gebleken, en het ontbreekt nog aan stellige bewijzen dat de regeering de hare ruim opvat.

Haar troonrede was eng. Dat een rechtsch bewind zou opkomen voor rechtsche verlangens was te voorzien; in dezen tijd had echter mogen worden verwacht dat men zou hebben beproefd, voor rechtsche verlangens de nationale oplossing te vinden. Deze wordt, èn ter zake der volksverzekering èn ter zake der onderwijsregeling, verschoven tot er tijd voor zijn zal; eerst moet de particuliere winst voor rechts worden binnengehaald. Verzekeringswetten zullen worden ingevoerd waarvan men nu reeds erkent dat zij wijziging behoeven; aan het bijzonder onderwijs de geldmiddelen verschaft die men het van links alleen van harte gunnen kan indien tegelijk de waarborgen van deugdelijkheid worden vastgesteld waarvan het nieuwe grondwetsartikel spreekt. De juiste stemming waarin dat aan Bos' gedachte ontsproten artikel had behooren te zijn uitgevoerd, wordt daarmede bedorven.

Tegelijk bevatte de troonrede eene onduidelijk gestelde en in ieder geval voorbarige toezegging omtrent demobilisatie, die veel kwaad gebrouwen heeft. In de Septembermaand was het duidelijk dat de oorlog onze grenzen naderen kon; en toen dit in October inderdaad gebeurde, moest men, in stede van te demobiliseeren, verloven intrekken. Het bedroevende Harskamp-schandaal met al wat

[p. 472]

er aan vast zat is gevolgd. Plotseling heette toen de intrekking der verloven niet meer noodig, hoewel op dat oogenblik nog volstrekt niet zeker was dat Duitschland België zou ontruimen zonder te vechten.

De wankelmoedigheid bij deze gelegenheid door de regeering betoond, het naar huis zenden van den opperbevelhebber niet op eigen initiatief maar op aandrang van Troelstra, het bezwijken der militaire tucht in de Harskamp en elders, hebben de Nederlandsche sociaal-democratie de kam doen zwellen. Een debat naar aanleiding der troonrede was door de Kamermeerderheid geweigerd; de opposanten stelden zich door interpellatiën schadeloos. Het Nederlandsche volk werd op een reeks van lieflijkheden tusschen Troelstra en Wijnkoop vergast, reeks wier eindeloosheid Kamervoorzitter, krantenlezer en alle boni cives tureluursch maakte. Het vervelende spel was nog niet uit, toen eensklaps voor de beide socialistische partijen de kans scheen op te rijzen, van phrasen tot daden over te gaan. In Duitschland brak de socialistische revolutie uit; 9 November zegevierde zij te Berlijn. De minderheidssocialisten hadden daar het parool uitgegeven, die der meerderheid het overgenomen; het eenige middel om het regeeringsgezag uit de handen te houden van een Haase, was voor Ebert, er onmiddellijk zelf de hand aan te slaan. Moest ook in Nederland de meerderheid der socialisten niet beducht zijn Wijnkoop weldra al het terrein te zullen zien winnen, dat zij niet aanstonds met eigen revolutionnaire actie bestreek? Voorboden van afval der transportarbeiders te Rotterdam maakten Heykoop ongerust. Den 10^en bracht hij in overweging, wat in deze omstandigheden te doen stond. Door enkelen is het toen mogelijk geacht, dat de Nederlandsche sociaal-democratie zich met goed gevolg naar het voorbeeld der Duitsche zou kunnen richten; dat ook hier arbeiders- en soldatenraden de regeering zouden kunnen doen opstaan en haar gezag aan volkscommissarissen ten buit laten. De meerderheid evenwel, Polak, Schaper, Vliegen, van den Tempel, besloot slechts wettige middelen aan te wenden ter verwezenlijking der arbeiderswenschen, in den nacht van 10 op 11 November in een met overhaasting geredigeerd programma vastgelegd.

Nauwelijks hadden de avondbladen van den 11^den dit

[p. 473]

programma publiek gemaakt, of reeds den volgenden morgen kon men lezen dat Troelstra, in een 's avonds van den 11^den te Rotterdam gehouden vergadermg, tot overweldiging der staatsmacht door een oppersten arbeiders- en soldatenraad ook in Nederland had opgewekt. ‘Hebben wij dien raad eenmaal gevormd, dan wil dat zeggen, dat dat het opperste gezag in den staat is, en niemand anders’. Een 16 en 17 Nov. te Rotterdam te houden congres der S.D.A.P. zou over die oprichting beslissen. - 12 November sprak Troelstra in gelijken zin in de Tweede Kamer.

Wat heeft hij zich voorgesteld? Dat, als in Duitschland, regeering en bourgeoisie de ‘onmisbaarheid’ eener tijdelijke ‘dictatuur van het proletariaat’ zouden erkennen? Verkeerde Nederland dan in Duitschland's omstandigheden?

Hij waagde wel veel, immers (gelijk wij pas later hebben mogen vernemen) de partij was Zondag den 10^den niet met hem medegegaan. Toch applaudisseerde de Kamerfractie.

De bom sprong verkeerd. De regeering verklaarde het gezag te zullen handhaven, en vond volk en leger bereid haar daarbij te steunen. De partij van Wijnkoop beproefde 's Woensdags te Amsterdam een aanslag op de kazernes, die jammerlijk mislukte. 's Donderdags ontkende Troelstra tot een staatsgreep te hebben aangezet; 's Vrijdags bleef hij uit de Kamer weg, en moest Schaper den aftocht dekken. De afloop van het Rotterdamsche congres was nu te voorzien. Troelstra is daar komen verklaren, dat hij zich in de machtsverhoudingen, zooals ze in Nederland bestaan, had vergist.

Dienzelfden Zondag werd in den Haag eene door den burgemeester geteekende proclamatie verspreid, waarbij de burgerij werd medegedeeld, dat de Koningin des Maandags in de Maliebaan zou verschijnen en dat men Hare Majesteit daar zou kunnen huldigen. Omdat - Troelstra zich had vergist?

Naar logica moet men niet vragen. Het gejuich, dat den 11^den zou hebben geklonken indien men toen alleen van den wapenstilstand had mogen vernemen, was in de keel gesmoord; dien 11^den wist men er bij, dat Duitschland in revolutie verkeerde; den 12^den, dat eene sterke partij die wilde doen overslaan naar Nederland. Eerst den 18^den voelde men de borst ruim, en laat zich nu gaan in een vreugdebetoon waarvan Hare

[p. 474]

Majesteit zich gewillig tot middelpunt laat stellen, doch niet zonder gedurig, in eenige slotwoorden, de aanhankelijkheid waarvan men hare persoon verzekering geeft, over te leiden op het vaderland. Bovendien verklaart Zij bij proclamatie, dat reactie uitgesloten behoort te zijn, en wij vooruit moeten.

Van hetzelfde oordeel is de Tweede Kamer, die bij de door den premier overbodig genoemde, doch bij kleine meerderheid aangenomen motie-Rink iets dergelijks verklaart.

Beide de koninklijke proclamatie en de motie-Rink zijn van de uiterste vaagheid. Mij dunkt, het ware de taak der regeering geweest, den 19^den, in de eerste Kamervergadering na het Rotterdamsche congres, met een welomschreven programma op te treden ter vervanging van het geantiqueerde harer troonrede. Alleen door zóó te doen had zij het luchtledig dat door den terugtocht der revolutie was ontstaan, aanstonds met eigen actie gevuld, en dus voorkomen dat de vijand er weder in opdringe. Thans bepaalt zij er zich toe, uit en te na te verzekeren dat zij van goeden wille is. Dat is, in den tijd dien wij beleven, niet genoeg.

De rechterzijde, die (op den heer van de Laar na) met den premier de motie-Rink overbodig keurde, heeft het vooralsnog volhandiger met het organiseeren van aanhoudend nieuwe oranje-betoogingen dan met staatshervorming. Zij is daarmede (en drijft Hare Majesteit) op een gevaarlijken weg. Er zijn er duizenden in het land, die Oranje niet verlaagd wenschen te zien tot propagandamateriaal - tegen de socialisten zoomin als tegen elke andere richting. Wat zegt tot dit alles de heer Nolens, wat de heer Lohman, die in de Kamer blijk gaven van de eischen van het oogenblik meer begrip te hebben dan menigeen hunner partijgenooten?

C.