De Gids. Jaargang 82

[p. 512]

Binnenlandsch overzicht

23 Aug. 1918.

De heer Nolens is niet geslaagd.

Alras verluidde het, dat hij zelf geen premier wilde wezen, maar bereid was, hulp te blijven verleenen bij het formeeren van een kabinet.

Men mag vragen, of hij, zoodoende, niet langer dan hem voegde zich opgehouden heeft in de nabijheid van den Troon.

Nimmer dan tot ons nadeel is in het verleden van de goede zede afgeweken, dat de kabinetsformateur optreedt als premier. Die het premierschap niet aandurft, legge de taak der formatie neder, blijve met Hare Majesteit geen zes weken in conversatie.

Dat de heer Nolens zes weken zou hebben noodig gehad alleen om tot de overtuiging te geraken dat hij niet verder van nut kon zijn, komt een aantal bladen ongelooflijk voor. Hij moet den weg hebben gebaand voor een X, die eerlang uit het duister zal treden. Aldus, nog heden, het Vaderland.

Wat, eer de heer Nolens om ontheffing zijner opdracht verzocht, met diens medewerking omtrent zijne pogingen is publiek gemaakt, schijnt op het eerste gezicht weinig geschikt deze onderstelling te bevestigen. Eerst heeft men mogen vernemen, dat de heer Nolens de departementen van financiën en van buitenlandsche zaken nog niet bezet had, en bovendien (!) nog niemand had kunnen vinden voor premier. Vervolgens heeft hij gewacht, en lang gewacht, op den heer van Nispen, die werd voorgesteld als aanstaand premier, tevens minister van

[p. 513]

buitenlandsche zaken. De heer van Nispen, na zich uit Rome te hebben opgemaakt naar den Haag, heeft gemeend voor de eer te moeten bedanken. Daarop heeft de heer Ruys de Beerenbrouck een aanzoek ontvangen te willen optreden als premier, tevens minister van binnenlandsche zaken. Ook hij heeft bedankt. Onmiddellijk daarna legt de heer Nolens zijn taak neder; en daarop ontbiedt Hare Majesteit achtereenvolgens den heer Lohman, die de opdracht tot kabinetsformatie afwijst, en den heer Colijn, die verzoekt ‘haar niet te behoeven te aanvaarden’. En dit alles, terwijl X bestaat en slechts behoeft te worden geroepen?

Ik maak tot dusver alleen gebruik van zoodanige mededeelingen aan het publiek, als eene officieuse kleur hebben gedragen. Het Handelsblad had al in het begin der Augustusmaand berichten verspreid, die vooralsnog op naam van dit blad moeten blijven, doch door de organen die het weten kunnen met weinig klem, en niet op de hoofdpunten, zijn tegengesproken. Die berichten duiden op tegenwerking die de heer Nolens van den beginne af aan van een deel der rechterzijde moet hebben ondervonden. Zijne zwakheid zou zijn geweest dat hij, zelf geen premier willende zijn, toch aan zijne partij het haar toelachend overwicht in het nieuwe kabinet gaarne zou hebben verzekerd. De natuurlijke oplossing zou nu zijn geweest het optreden van een ander katholiek staatsman als premier. De heer Loeff zou, om gezondheidsredenen, het premierschap niet hebben kunnen aanvaarden, en andere katholieke candidaten, die met recht en reden anti-revolutionnaire of christelijk-historische staatslieden vóór hadden kunnen gaan, had, volgens het Handelsblad, de heer Nolens eigenlijk niet ter beschikking. Dus wendde hij den blik naar de protestantsche zusterpartijen, doch vond daar niemand bereid (althans niemand, die ook hemzelven zou hebben gesmaakt) zich als premier van een door hem, Dr. Nolens, gevormd kabinet te doen voorstellen. Dit zou dan zijn voorafgegaan, eer men van de heeren van Nispen, Ruys de Beerenbrouck, of X, als mogelijke premiers te hooren kreeg.

Het Handelsblad noemde (na te hebben vermeld dat de heer Heemskerk door de Kanaalstraat was buitengesloten, en ook door de katholieke partij zelve niet werd begeerd) als staatslieden uit de protestantsche partijnen van rechts,

[p. 514]

wien vruchteloos door den heer Nolens het premierschap zou zijn aangeboden, de heeren Colijn en Idenburg (met stelligheid), en den heer Lohman (met twijfel). Nu trekt het de aandacht dat, nadat de heer Nolens zijne taak heeft nedergelegd, achtereenvolgens de heeren Lohman en Colijn door Hare Majesteit in de gelegenheid zijn gesteld, zelf een kabinet te formeeren, terwijl het Vaderland er op zinspeelt, dat, vóór X optreedt, nog een derde zich met dezelfde eer zou kunnen zien opgescheept. Het vervolg zal leeren of dit fantasie is, ja dan neen. Zóóveel is, voor wie tusschen de regels der rechtsche bladen door weet te lezen, nauwelijks twijfelachtig, of antipapisme bij de protestantsche partijen van rechts, beduchtheid voor dit antipapisme bij de katholieken zelven, hebben een jammerlijke rol gespeeld.

Maar een kardinale fout schijnt te liggen bij den heer Nolens zelven, die invloed wilde en verantwoordelijkheid schuwde. Niet voor de laatste maal vermoedelijk heeft de stembus de katholieke staatspartij voor den dag doen komen als de sterkste der georganiseerde partijen in den lande. Durven de katholieken de consequentiën daaruit niet te trekken, dan veroordeelen zij er zich zelven toe, te worden beschouwd als lieden die half buiten de Nederlandsche gemeenschap staan, als burgers tweede klasse. Eénmaal mag het dan gegooid worden op ongelukkige omstandigheden, maar op den duur zullen de katholieke staatslieden hun bezwaren tegen het optreden in het volle licht der openbaarheid hebben te overwinnen. Voor ‘éminences grises’ is in de Nederlandsche politiek geen plaats.

De Kroon mag wel indachtig zijn, dat de verbrokkeling der staatkundige partijen het gewicht harer functie in tijden van staatkundige crisis heeft doen toenemen. Het is nu niet enkel meer te doen met het uitreiken van een krans aan den overwinnaar; de wedstrijden eindigen in eene verwarring, die de hooge toeschouwer alleen kan maar ook moet overzien. Die taak behoort niet te worden overgedragen. Die door den Vorst geroepen wordt tot het tijdelijk medekoningschap mag zich verontschuldigen, maar verwijle daarna niet naast den troon.

C.