De Gids. Jaargang 82

[p. 178]

Binnenlandsch overzicht.

26 December 1917.

Met het tot stand brengen der Grondwetsherziening schijnen èn Regeering èn Volksvertegenwoordiging haar krachten te hebben uitgeput. Geen van beide schijnt hetzij kans te zien, hetzij zich veel inspanning te willen getroosten om aan hetgeen (naar wij steeds dankbaar erkennen zullen) reeds op beider creditzijde geschreven staat, nog iets van belang toe te voegen. Men heeft zich soms gevleid, en vroegere uitlatingen gaven eenige hoop tot de verwachting, dat de heer Cort van der Linden de poging wagen zou tusschen rechter- en linkerzijde nog een compromis tot stand te brengen op het gebied der volksverzekering. Hij liet zich thans over deze zaak uit in raadselachtige bewoordingen die hemzelven niet binden en ook niemand anders aanleiding kunnen geven het zich te doen. Bedriegen niet alle voorteekenen, dan zal de periode 1913-1918 op het stuk van een der gewichtigste volksbelangen, een dat sinds jaren aan de orde was en na 1918 aan de orde zal moeten blijven, blijken te zijn verloopen in onvruchtbaarheid. Talma's wetgeving onuitgevoerd, en de gelegenheid veronachtzaamd, in gemeen overleg haar door iets beters te vervangen. De zaak der volksverzekering gaat alle ongewisheden van den uitslag der eerste verkiezing onder vigeur der grondwet-1917 te gemoet, en zij is er onderwijl door het gepleegd verzuim niet frisscher of eenvoudiger op geworden. Het afstervend wetgevend orgaan laat er zijn opvolger een erfenis mede na waaraan die groote onbekende vermoedelijk zwaar zal tillen.

[p. 179]

Men zal dan, naar het schijnt, niet beproeven de maand of wat die nog resten aan de oplossing der verzekeringsmoeilijkheid ten goede te doen komen. Wat men dan wèl in die maanden zal afdoen? De verwachting is niet hoog gespannen meer; indien zij nog ergens bestond, kan zij uit de in November en December gevoerde debatten onmogelijk nieuwe kracht hebben geput. Het zal mooi zijn, als het Zuiderzee-ontwerp het nog halen mag. Voor de rest schijnen èn Regeering èn Kamer het er thans op te hebben toegelegd, ons den wensch te doen vormen dat hare opvolgers zich van haar onderscheiden zullen.

De Kamer. Welke verontschuldiging heeft zij eigenlijk om in omstandigheden als de tegenwoordige nog eens het jammerlijk voorbeeld te geven van het niet op tijd gereed komen met de begrooting? De Indische ging niet eens vooraf; - desniettemin blijft men steken in de moederlandsche. Zeker, er zijn buitengewone zaken die op een deel van de aandacht en werkkracht der Kamerleden beslag leggen. Maar stelt men zich goed voor dat die toestand jaren duren zal? Op den vrede zal een tijdperk volgen waarin economische noodmaatregelen zeker evenzeer aan de orde van den dag zullen blijven als zij het thans zijn; waarin tijd zal moeten worden gevonden tot het overdenken en bespreken van buitenlandsche verhoudingen even goed als thans; waarin de versterking der nationale productie, de regeling van den nationalen uitvoer, talrijke andere volksbelangen die het vóór 1914 in den regel stellen konden, of althans stellen moesten, zonder bespreking in het parlement, op een gedeelte van het parlementaire werkjaar beslag zullen blijven leggen. Mag daarvoor het werk verachterd worden waarmede ook vroeger reeds de Kamer zich belast heeft gezien? Men gevoelt, dat het parlement der naaste toekomst zich onmiddellijk voor de taak zal zien gesteld, eene werkwijze in te voeren waarbij het zijne in omvang toegenomen verplichtingen met regelmaat zal kunnen vervullen.

De Regeering. Niet ten onrechte is er over geklaagd, dat er scharnieren beginnen los te raken. Het tooneel Treub-Posthuma had moeten worden voorkomen, en als er geen gezag bestaat dat dit had kunnen doen, behoort zulk een gezag in onze staatsinrichting te worden gevormd. Het maakte

[p. 180]

ditmaal niet den indruk, of de heer Cort van der Linden ten volle gebruik heeft willen maken van den invloed die zijne positie als voorzitter van den ministerraad reeds thans kan geacht worden mede te brengen. Doch is deze positie zelve niet bevestigd genoeg, men zal ze hebben te versterken. Het is niet minder dan een paskwil, een sterk en droevig bewijs van onze traagheid om de letter in overeenstemming te brengen met de werkelijkheid, dat wij berusten in het onafgewerkt-blijven eener in ons staatsleven zoo broodnoodige positie als die van den minister-president. In geen ander orgaan dan in het tijdelijk mede-koningschap van één man kan de regeering vóór en dóór het volk tot uitdrukking komen. Die man behoorde niet tegelijk ressort-minister te zijn; - maar zoolang hij het is, behoort hij althans met de meerderheid boven zijne mede-ressort-ministers die volksverbeelding in hem erkent omdat de volksbehoefte haar vereischt, te kunnen en te willen manoevreeren ter handhaving der eenheid van het regeeringsgezag. Het te loor raken dier eenheid behoort gebeterd te worden buiten de vergaderzaal der Tweede Kamer. Ministers tegenover elkander een beroep doende op de Kamer - wij waren er niet aan gewend en willen er niet aan gewend raken.

Is het heden dus niet vrij van bedenkelijke verschijnselen, wat is er van de toekomst te wachten? Welke politieke vooruitzichten opent het in November en December gehouden debat?

De heer Nolens zinspeelde op een aanblijven van het kabinet na de verkiezingen van 1918 als niet onmogelijke, vooral niet onwenschelijke uitkomst. De heer Cort van der Linden heeft aan dergelijke verwachting zoo weinig mogelijk voet willen geven. Of een parlementair kabinet na de verkiezingen zal mogelijk blijken is lang niet zeker, maar thans reeds te kennen te geven dat hij zich beschikbaar stelt om opnieuw in te springen is meer dan waartoe de premier zich geroepen gevoelt. Deze terughouding is volmaakt begrijpelijk en volkomen correct. Niemand heeft aanleiding gehad een andere houding van den heer van der Linden te verwachten. Zichzelven en zijn gezag tot inzet te laten maken van den eersten verkiezingsstrijd onder de nieuwe grond-

[p. 181]

wet zou een einde zijn, dat bij de groote verworven verdienste van dezen staatsman volstrekt niet paste. Of er, zomer '18, termen kunnen bestaan op den heer Cort van der Linden nogmaals een beroep te doen, zal de Koningin hebben te beslissen; of een allesoverwegend landsbelang hem nopen kan het offer eener verdiende rust te brengen, hijzelve. Het geheele nut echter dat een tweede Cort van der Linden-bewind zou kunnen opleveren wordt op het spel gezet door het zittende bewind thans van karakter te doen veranderen. Hetgeen geschieden moet, indien het zich van zijne plaats boven de partijen ook maar een oogenblik neerhalen laat.

Intusschen blijft de zinspeling van den heer Nolens opmerkelijk. In het openbaar verluidde er niets van, dat het cement der coalitie in coalitiekringen niet langer wordt vertrouwd; - in hare binnenkameren kan echter dunkt mij moeilijk worden betwijfeld, dat haar stevigheid noodzakelijk eenig verband houdt met de stevigheid van het blok dat zij tegenover zich placht te zien. En daar heeft de lijm losgelaten: de noodiging der Liberale Unie, om de concentratie-affaire op den voet van 1913 voort te zetten, is door de vrijzinnig-democraten verworpen, en de Unie toont geen lust, met de vrij-liberalen een bijzondere overeenkomst aan te gaan: immers een linkervleugel zou dan onmiddellijk uit hare rijen naar die der vrijzinnig-democraten overloopen. Van het concentratie-denkbeeld blijft nog het meest in stand, wanneer de Unie zich als middenpartij zoekt te handhaven, waartoe zij dan ook stellig besloten is. De heer Marchant heeft de rede gehouden, die in deze omstandigheden te verwachten was; - de heer Dresselhuys heeft getracht, een veldteeken te planten waaronder de vrijzinnigen zich kunnen scharen die aan de zuiging naar links weerstand willen blijven bieden. Tot een korte, klare beginselformuleering van winnende kracht heeft noch de een, noch de ander het gebracht. In hoofdzaak komt hun verschil in de houding uit die zij denken te kunnen aannemen tegenover de macht zonder welker hulp geen regeering, uit de partijen der linkerzijde gevormd, meer mogelijk is: die der sociaal-democratie. De heer Dresselhuys meet den afstand die liberalen van sociaal-democraten scheidt,

[p. 182]

breed uit. Hij ziet niet ongaarne in de macht der arbeiderspartij iets aan alle idealen van liberaal staatsbewind onveranderlijk vijandigs; hoe ontzagwekkender die macht, zoo sterker de behoefte aan een centrum van principieelen weerstand. De heer Marchant heeft meer oog voor de evolutie die bezig is de sociaal-democratie tot een radicale hervormingspartij te doen worden, tot een partij die, of zij wil of niet, zich gedrongen zal zien betrekkelijke oplossingen te aanvaarden naarmate die onder haar bereik vallen; en dit zullen zij doen naarmate de partij zich occasioneele accoorden met die burgelijke elementen welke haar het naast staan laat welgevallen.

Hoe denkt, hoe spreekt over dit alles de heer Troelstra zelf? De langste rede bij de algemeene beschouwingen werd door hem gehouden, maar zijn beste was het voorzeker niet. Eerst bij de repliek kwam er wat teekening in zijn voorstellingen. Den grooten vijand ziet hij in den hoek-Dresselhuys; de daar aangeheven vrijheidsleus dekt de bedoelingen van het privaatkapitalistische monopolie, waartegen de sociaal-democratie den strijd aanbinden wil in verbond ‘met verschillende burgerlijke groepen’, die de heer Troelstra liefst niet uitsluitend zoeken zou ter linkerzijde. De gemeenschappelijke strijd kan licht ten gevolge hebben dat sociaaldemocraten een of meer ministerszetels zullen moeten bezetten; den heer Troelstra schrikt dit vooruitzicht niet te zeer af. In 1913 deed dit wèl de verplichting, aan de regeering deel te moeten nemen naast vertegenwoordigers der vrij-liberale partij; doch wordt hem thans eene vraag gesteld, zij moge niet luiden: ‘zijt gij bereid met vrij-liberalen in de regeering zitting te nemen?’, doch: ‘zijt gij bereid een regeering te vormen met democratische groepen uit de Kamer?’ - ‘Op die vraag zou ons antwoord bevestigend kunnen zijn.’ Die democratische groepen zouden dan op het werkpogram van het kabinet plaats moeten inruimen voor de wenschen eener partij die, in of buiten de regeering, aansturen zal op internationale ontwapening, vrouwenkiesrecht, staatsmonopoliën en staatspensioen.

Of deze leuzen trekkracht genoeg zullen blijken te bezitten om uit het thans nog bestaande coalitie-verband de ‘democratische’ bestanddeelen los te scheuren? De heer Troelstra

[p. 183]

moge het wenschen, zeker er van is hij allerminst. De rechterzijde als geheel, merkt hij op, deinst er voor terug, met den heer Dresselhuys in één vaarwater te komen; maar voor een compromis met de S.D.A.P. op het stuk van het staatspensioen huivert zij evenzeer. Blijft zij dit doen ook nà de verkiezingen, dan is de kans op vruchtbare samenwerking met haar voor den heer Troelstra verkeken.

De rechterzijde is vooralsnog onbewegelijk gebleven. Moet men conclusiën trekken uit het thans gevoerde debat alleen, dan zal de sociaal-democratie het moeten doen met het bondgenootschap der groep van den heer Marchant. Of sociaal- en vrijzinnig-democraten te zamen talrijk genoeg in de nieuwe kamer vertegenwoordigd zullen zijn om de kabinetsvorming te beheerschen, zal de toekomst leeren. Dat in het bijzonder de sociaal-democraten eenige electorale winst zullen behalen wordt vrij algemeen verwacht; maar zij kunnen ook een versterkte katholieke groep tegenover zich zien.

Hetgeen de heer Troelstra den heer Dresselhuys te gemoet voerde, was voor geen gering deel over diens hoofd heen, en op een tegenstander gemikt die niet in de Kamer zitting heeft: op den heer Treub, vader van den Economischen Bond. De denkbeelden, door dien Bond voorgestaan, vinden, in de schatting van den heer Troelstra, in de Kamer vooral onder de vrij-liberalen steun; hij heeft dezen althans laten ontgelden al wat de Economische Bond hem toeschijnt tegen de sociaal-democratie te willen ondernemen.

De heer Treub heeft, in een 15 December te Amsterdam gehouden dooprede, ten krachtigste tegen de voorstelling geprotesteerd, als zou de Economische Bond het staatsgezag in dienst willen stellen der belangen van het groot-kapitaal. Middenstanders en arbeiders zijn in den Bond even welkom als groot-kapitalisten; alleen géén arbeiders die het eenig middel tot vooruitgang zien in den klassenstrijd. M.a.w. zoolang de sociaal-democratie zich door het klassenstrijdleerstuk binden laat, maar ook zoolang alléén, zal zij in den Economischen Bond een principieelen vijand hebben.

Welk gezag oefent het leerstuk van den klassenstrijd inderdaad nog uit? In hoeverre laat nog, in Nederland en

[p. 184]

elders, de sociaal-democratie haar politieke gedragingen door dit leerstuk beheerschen? Haar deze vraag te stellen, is een volkomen natuurlijk gevolg van haar eigen politieke daden. Zij tracht ‘democratische’ burgerlijke groepen te verlokken tot politieke compromissen. Zal zij, met die burgerlijke groepen in politiek verbond, tegelijk den klassenstrijd tegen haar voortzetten? Zij zal het misschien willen, maar niet kunnen, of de politieke winst, met het verbond beoogd, loopt oogenblikkelijk gevaar. Die bondgenooten werft, zij het voor een begrensd doel, is niet vrij meer in zijn principieele actie van één tegen allen.

Of de Bond er in slagen zal, ook onder de Nederlandsche arbeiders aanhang van beteekenis te vinden? De heer Treub heeft als minister getoond, de vakvereeniging een goed hart toe te dragen, en de Bond die zijne denkbeelden belichaamt, wenscht in dit opzicht niet minder te zijn dan hij. Het medezeggenschap der vakvereeniging, ‘niet alleen over de arbeidsvoorwaarden, maar ook in de bedrijfsleiding’, wordt door den Bond erkend en zelfs ingeroepen.

‘Democratie’, aldus de heer Treub, ‘verstaan wij als een recht der arbeidende klasse om mede op de oplossing van de maatschappelijke vraagstukken invloed uit te oefenen; onder democratie verstaan wij niet het wennen van de arbeidersklasse aan steun en uitkeeringen van staatswege. Dat is volksontzenuwing; na den oorlog zal men er van moeten terugkomen. De loonen zullen dan zoo hoog moeten zijn gestegen, dat de arbeiders niet alleen de lasten dragen van het maatschappelijk leven, maar ook de lusten er van in vollen omvang ondervinden’.

De Bond, zegt vol vertrouwen de heer Treub, put zijn kracht uit zijn actualiteit. ‘In de programma's der bestaande partijen staan de groote economische eischen te roesten op een dood zijspoor; wij willen ze op het hoofdspoor aan het rijden brengen. Van het parlement eischen wij een grootere voortvarendheid. Dat is een kwestie van personen, zeker; maar ook de kwestie van het streven naar een werkwijze, welke niet alle voortvarendheid doodt’.

Dit is een groot aantal invloedrijke Nederlanders uit het hart gesproken, en als dat hart beklemd mocht blijven, zal het zich in eene electorale actie lucht zoeken

[p. 185]

te verschaffen. Het middel voor de bestaande partijen om inbraak van een ongenooden gast op het Binnenhof te voorkomen, is enkel nog, zichzelf te herzien. Zullen zij er de kracht toe vinden? Het algemeen begrootingsdebat gaf niet veel hoop. Nog schieten er eenige maanden over; laten onze staatslieden er in toonen dat zij het zaken-doen verstaan, of zij loopen gevaar dat het opgroeiend geslacht zich van hen af zal keeren.

C.