De Gids. Jaargang 81

[p. 520]

Het tooneel.

Met Hedda Gabler vergeleek ik de vorige maand Nico van Suchtelen's tooneelstuk. Ibsen's werk moest nog worden vertoond. Chrispijn Senior heeft zijn kracht en zijn genegenheid aan de regie gegeven, en wel grievend is de uitslag, dat althans te Rotterdam zelf het spel na één avond afgebroken en vervangen werd door een Hollandsche klucht, waaraan de schrijvers hun reputatie beter niet hadden gewaagd, en de directie een ernstig ondernemen als de vertooning van Hedda Gabler allerminst mocht opofferen. De bezwaren of gevaren van het ‘coupon’-stelsel legde zij daarmee al te schril bloot; een dergelijk toegeven aan den wansmaak is verraad aan het zelfbewustzijn des kunstenaars. Dat het publiek kan worden geleid, heeft Royaards met Shakespeare en Vondel bewezen. Dit zwichten is een droevig seizoensbegin geweest van hardwerkende menschen, die te vaak vergeten, dat het publiek naar hen behoort te komen en de schouwburg is hun huis. Hedda Gabler, dat drama der halfheid, hield een waarschuwing immers in zich!... Doch laat ik me haasten, den onvoldoenden bijval, dien éénen eersten avond gevonden, vooral te verklaren uit de rol van Eilert, waarvan de tragiek als de achtergrond is van Hedda's lot en welke vervuld werd met voos vertoon. Hoe kwam de regie dit te gedoogen? Het geheel gaf van ernstig streven blijk. Superieur was het spel van de beide Tartaud's. Ook uiterlijk was mevrouw zéér mooi. Als gegleden kwamen de woorden uit dat strakke gelaat, uit een mom van demonische kracht, die het ondergaan in halfheid verhulde.

[p. 521]

Het fundamenteele verschil tusschen Royaards' uitvoering van Driekoningenavond en die van de Vroolijke vrouwtjes was, dat bij de eerste het voortreffelijke werk van den heer Frits Lensvelt te veel beteekende; bij de Vrouwtjes de tooneelschikking in haar pièce de résistance, het park, tekortschoot; en de zege der schoone vertooning te danken was aan het spel: aan den geest, waarin het geheel werd gespeeld. Luchtig als een dansspel was het. Ik herinner mij een handbeweging van Royaards, waarmee hij, jaren geleden, in een gesprek al aangaf - na een vertooning door het ‘Nederlandsch’ van een ander blijspel door Shakespeare - dat fantazie en luchtige bevalligheid voor het welslagen in onzen tijd van dergelijke stukken noodig zijn. Stijl van vlugge schoonheid in kluchtigheid van Shakespeare: stijl in het spel, dat kregen we hier; en prachtige creaties, zoowel van Hubert la Roche, den Falstaff, als van Saalborn in de rol van Evans. Eerst Royaards heeft La Roche gelegenheid geschonken zijn talent ten volle te ontplooien; en eenzelfde verdienste heeft hij jegens de kunst gehad, door mevrouw Anna Sablairolles terug te brengen op het plan, waar zij hoort te staan, en waar zij nu als Juffrouw Haastig, aantrippelend op den wulpschen gek, iets gaf, dat fijn en hoogkomiek was.

Met cabaret-verrichtingen, die, als ‘voorgerecht’ geboden, bijna geheel Nederlandsch fabrikaat waren, is het Hofstadtooneel frisch en dartel begonnen. Thans zijn we aan het derde Hollandsche stuk! Aan het tweede, van den heer Broedelet, hebben zij, die het pas in Groot-Nederland hadden gelezen, kunnen ervaren, hoevéél goed spel wel waard kan zijn voor wat om gespeeld te worden is geschreven. Kasbloem, kort na den Tuin der Droomen, met er tusschen den zorgeloozen tooneelspeler van Broedelet, kan ouders, wier kinderen neiging toonen naar kunstenaarsleven, slechts stijven in weigerachtigheid! Tilly Lus in Van Suchtelen's stuk heeft een allerliefst beeld gegeven van toewijding in een kunstenaars-vrouw. Van der Lugt heeft in Kasbloem verrast, toen hij een Hans Borg deed zien, even sterk en diep-rustig, als zijn droomende schilder slap en zenuwachtig geweest was. Else Mauhs, in den Tuin vóór een ondankbare taak geplaatst, door speciale wenken des schrijvers nog

[p. 522]

bemoeilijkt, heeft als ‘Kasbloem’ een zuster-figuur van Olga uitgebeeld, doch een hòeveel klaarder figuur!

Toch is de titelrol niet het krachtige element in dit verdienstelijke werk van mevrouw Simons-Mees. Blijkens een karakteristiek, waarschijnlijk door den heer Simons geschreven en achter in het boekje gedrukt, moet men Eva Waal, de dichteres, beschouwen als een ‘praaljonkvrouw,’ in welke men ‘iets vindt van de ironie, die de schrijfster in haar satyriek blijspel Een Paladijn zou uitstorten over den goochelaar met mooie zinnen en dito gevoelens Van Erckelens.’ Die spot, het eerste bedrijf lardeerend, is van lageren huize dan de leuke, als zonder eenige opzettelijkheid aan den man gebrachte geestigheid, de humor, bij Van Suchtelen.

Ware Eva geen bespotte figuur, er zou eenheid zijn in Kasbloem. Nu is er een kluchtig eerste bedrijf, waarop er drie volgen van schoonen ernst. Door dezen ernst mengt zich wel humor, poëzie van aandoenlijke fijnheid. Een bezoek - meer is het niet: bezoek aan de eenzaamheid in de bergen, gevolg eener vlugge verloving, welke een korte vergissing is, met lang, diep leed voor den verliefde. Die berglucht der eenzaamheid, dat is het mooie. 't Gezinsleven van dat oude kind, argeloos-egoïst als een kind, den sterrenkijker professor Borg. Ko Arnoldi heeft van dezen gelukkigen eenzaamling een onvergetelijke creatie gegeven en mevrouw Chrispijn-Mulder verrast door een spel vol innigheid als vrouw-en-moeder in dat ongewone, fijn gebeelde familiebestaan.

Rotterdam heeft den 23^en de eerste vertooning gehad van een ‘trilogie’ door eene Rotterdamsche, mevrouw Goedhart-Becker, den lezers van dit tijdschrift uit de novelle De oude mevrouw Van Leeuwen bekend. De zoogenaamde ‘bijwagen’ of tweede afdeeling van Het Tooneel is die drie werken van één bedrijf komen geven. Jan C. de Vos was daarbij de leider en heeft voortreffelijk de voornaamste rol vervuld in den langen Einakter: De Vaders, welke kan doen denken aan Pierre et Jean, den prachtigen roman van de Maupassant. Deze vertelling van den toch niet licht vervaarden Franschman is sentimenteel, vergeleken bij de conceptie onzer jonge landgenoote, waarin op den dag der

[p. 523]

begrafenis van eene vrouw-en-moeder de weduwnaar ‘aarzelend’ tegen den huisvriend zegt:

- Een vrouw... bemint geen twee mannen tegelijk.

En de vriend met al te veel zekerheid antwoordt: - Zij deed het.

Misschien zou het geval, uitvoerig behandeld, in het verband van meer dan één bedrijf bepleit, hebben getroffen. Nu zag-en-hoorde men overbluft, doch geraakte wel sterk onder den indruk van de mentaliteit der schrijfster, die de huwelijksmoraal als het ware buiten beschouwing hield, het geval voor zichzelf liet spreken, zoo bondig mogelijk polygamische neigingen bij een vrouw vaststelde en een blijvende aandacht afdwong, hoewel niet al het gebeurde en gedane voldoende werd gemotiveerd en twee van de vier rollen onvoldoende werden vervuld.

Het eerste stukje van den avond, Oesters, deed weliswaar aan Schnitzler denken, doch is niettemin een werkelijk eigen meesterstukje van fijnen spot, in een vluggen dialoog, even luchtig als raak rakettend. Zoowel door die tegelijk fijne en scherpe, korte zinnetjes, als door het verrassende, onverwachte in de tournure van al dit tooneelwerk, heeft mevrouw Goedhart aan de voortreffelijke stukjes in één bedrijf doen denken, waarmee Speenhoff, de veelzijdig begaafde ‘dichter-zanger,’ eenige jaren geleden een ‘zomer-tooneel’ tot iets van literair belang gemaakt heeft. Mevrouw Gusta de Vos-Poolman en de heer Van Kerckhoven Jr. hebben zeer goed spel gegeven.

J. de Meester.