De Gids. Jaargang 81

[p. 372]

Bibliographie.

Typen en Curiositeiten uit Italië, door C. en M. Scharten-Antink, Amsterdam, Mij. v. Goede en Goedkoope Lectuur.

Juist was ik een avond prettig begonnen met de herlezing van een der stukken uit dezen bundel, toen de heer Jan van Nijlen me kwam ergeren, door in Groot-Nederland te beweren, dat de Goncourts zouden afgedaan hebben. Zou de gedachte aan wat ons land, immers onze literatuur dezen dankt, zonder den aanstoot dier Vlaamsche onbezonnenheid waarschijnlijk niet zijn opgekomen; nu blééf achter 't genot van het proza der Schartens de heugenis van de broeders hangen: samenwerkend, gelijk dit echtpaar, als zij ciseleurs van taal en immers ook van Italië vol.

In een noot onder Monsieur Chut gewagen zij van ‘un travail qui devait être la réunion d'une série d'anecdotes connues, mais des anecdotes dont le montage, le travail des milieux, la savante et jolie recherche du détail, auraient fait une petite histoire intime’. Ik laat hier enkele woorden weg, welke het geschiedkundige van hun arbeid aanduiden - dat is het derde in een vergelijking, welke overigens past bij dit boek. En zou de bescheiden, de op het nuchtere af zakelijke titel van den bundel der Schartens de Goncourts niet hebben behaagd, zoowel om het gedistingeerde in de behoefte minder te beloven dan men geeft; als omdat die woorden ‘typen en curiositeiten’ iets kenschetsen als documenten? Een bijkans voltooid boek over Italië na hun reis uit '55 hebben de Goncourts verbrand, als ‘une conception trop lyrique et trop excentrique’. Hoe zouden zij genoten hebben van de rust, de soberheid, waarmede in den bundel der Schartens dichterlijke ontroeringen van zonne natuur en zonne-menschen, doch ook de indrukken of herinneringen van allerlei ongewoons worden geboden!

[p. 373]

Hunne waardeering waarschijnlijk te achten, beteekent hoog hun lof te stellen; constateert slechts het blijven van invloed; is toe te schrijven aan het besef van overeenkomstigheid in conceptie: ‘la savante et jolie recherche du détail’ - een zoeken als naar bibelots door verfijnde verzamelaars -; en druischt niet tegen een wenk van den criticus Scharten in, die, speurend naar Hollandsch ‘proza der toekomst’, de ‘taal der kunst’ slechts viable achtte, zoo die van het volk werd ‘opgevoerd, zonder haar in het minst geweld aan te doen.’

Inderdaad mist men bijkans volkomen, wat Maupassant met duidelijke adresseering gispte, toen hij, pleitende voor ‘simplicité,’ zich tegen het ‘vocabulaire bizarre’ verzette; juist als de criticus Scharten deed, toen hij een boek met ‘een schat van intense schilderingen’ nochtans ‘een vergissing’ noemde. Proza verlangde hij daar ‘van doorgaands hooge waarde, dat tevens het eenvoudigste en zuiverst-mogelijke Hollandsch is.’

Een voldoening moet het zijn, zelf zulke taal te geven en daarin even levendig van de ruzie om een Hollandschen zinkput te vertellen, als van de eendrachtige wreedheid bij geestelijken, die een Italiaanschen herfstmorgen misbruiken om uit vogelen te gaan; zoowel een gestalte van humor te beelden gelijk den agent der wagons-lits, als felle roman-stof knap saam te dringen, gelijk gedaan is in Clorinda en schooner nog in De Vrouw met de Pruik.

J.d.M.

De Boekhandel te Amsterdam voornamelijk in de 17e eeuw. Biographische en geschiedkundige aanteekeningen, verzameld door M.M. Kleerkooper, aangevuld en uitgegeven door W.P. Stockum Jr. - Twee deelen, verschenen in vijf stukken. - Den Haag, Nijhoff, 1914-'16.

Deze uitgave is de tiende in de reeks ‘Bijdragen tot de Geschiedenis van den Nederlandschen Boekhandel’, welke de Vereeniging tot bevordering van de belangen des Boekhandels bezorgt; eene reeks waarin vroeger werken van Sautijn Kluit, Bodel Nijenhuis, A.C. Kruseman verschenen zijn. De arbeid is er een van zeer aanzienlijken aanvang: twee deelen van tezamen een kleine tweeduizend bladzijden.

Krachtens een besluit van 1908 was de heer van Stockum aan het werk gegaan tot het verzamelen van archiefgegevens omtrent Nederlandsche boekdrukkers, uitgevers en boekhandelaars.

[p. 374]

Te Amsterdam was reeds de heer Kleerkooper met een dergelijken arbeid bezig; na zijn overlijden verrijkte het product daarvan des heeren van Stockum's materiaal. Uit dat materiaal aangevuld, verschijnt het thans als een afzonderlijk werk, in de eerste plaats betrekking hebbende op den boekhandel van Amsterdam en uit de archieven van die stad geput, maar waaraan de heer van Stockum eenige gegevens uit Haagsche en Leidsche archieven toegevoegd heeft.

Meer dan de helft van het werk wordt ingenomen door een (naar de namen der drukkers enz. waarop zij betrekking hebben) alphabetisch gerangschikte verzameling aanteekeningen, voor het overgroote deel enkel van biographischen aard: op dien en dien dag is in de Oude Kerk gedoopt Jan, zoon van Egbert Adriaensen, boekverkooper, en de moeder Lijsbet Jans. Eenig algemeener belang heeft slechts eene minderheid der notities, doch zoo zij in aantal niet overwegen, zij doen het in omvang. Hier en daar zetten zij de verbeelding aan het werk. Waren, in een inleiding of in excursen, de cultuurhistorische gegevens gereleveerd (zooals dit op zoo uitnemende wijze door Elias in zijn Vroedschap van Amsterdam geschied is), het werk zou van hooger rang zijn geworden. Nu is het enkel gedrukt archief; een boek om in te pluizen, maar waaruit men geen enkele bladzij zou willen of kunnen voorlezen.

De uitgever zal opmerken dat het hem dáár niet om te doen is geweest. Die iets over den Amsterdamschen boekhandel der 17e eeuw schrijven wil, vindt thans een uitgebreid studiemateriaal gereed liggen, en zal dankbaar zijn dat anderen het ‘vuile werk’ voor hem hebben gedaan. Het hoogere van schiften en construeeren blijft hemzelf overgelaten.

C.