De Gids. Jaargang 81

[p. 364]

Het tooneel.

De generaalsdochter Hedda Gabler speelt met pistolen; haar laatste schot is geen spel, maar zelfmoord; toch verpersoonlijkt zij de lafheid: het karakterlooze, de haltheid. Na mevrouw Mann-Bouwmeester heeft mevrouw Tartaud-Klein de figuur wenschen uit te beelden; en deze voorstelling is ons geboden, nadat een eigen Hollandsch werk, zoomin als dit van Ibsen nieuw, eveneens halfheid ons getoond, en daarmee aan Jac. van Looy's niet-vergeten klacht over den ‘houdingloozen tijd’ herinnerd had.

Behoefte aan vrijheid bij gehechtheid aan banden, liefde voor schoonheid bij drang naar verbodens, lust tot sterk leven bij gebrek aan den moed, zoowel om het leven te nemen gelijk het is, als om, alles wegtrappend, zich uit te leven - is er in Hedda Gabler, schimt er in De Tuin der Droomen.

De voldoening, dat dit nu eens ‘waarlijk van ons’ is, kunnen we bij de ‘houdingloosheid’ van den tijd helaas niet doen gelden. Om van Hamlet's geweifel te zwijgen, toen Musset verhaalde van Béatrice Lorédan: hoe zij zich gaf aan Tizianello, Tiziano's zoon, om dezen van lediggang te redden, waren we op hetzelfde domein van kunst en liefde, van den zwakken artiest. Multatuli was oprecht, toen hij vóór den Max Havelaar uit Henry de Pène overschreef: ‘J'ai souvent entendu plaindre les femmes de poète, et sans doute, pour tenir dignement dans la vie ce difficile emploi, aucune qualité n'est de trop.’ Hebben we niet ook Christine, uit Zola's L'Oeuvre, en kennen we niet allen d'An-

[p. 365]

nunzio's Gioconda en hoorden we de klacht van den Hans uit dézen Tuin niet tegelijk met meer recht en meer nadruk formuleeren door Rubek in Ibsen's Wanneer wij dooden ontwaken: ‘Wat ik mis, is een vrouw, mij innerlijk verwant?’

Overtuigd van het belang van zijn werk, durft een kunstenaar aan het lot die aanvulling vragen, waardoor hij in eigen leven de compleetheid zou gaan voelen, die hij wil in zijne kunst. Zooals een moeder niet denkt aan bescheidenheid, wanneer ze haar wichten honger ziet lijden; zoo durft de kunstenaar indiscreet zijn, vervuld dat hij is met zijn kind, het kunstwerk. Claude uit L'Oeuvre verstoot zijn vrouw, in den regel moet de vrouw concurrentie dulden.

Ook Hans uit den Tuin heeft aan een niet genoeg. Zijn vrouw heeft hem lief, maar wat vindt ze in zijn kunst? Zoo zoekt hij naarstiglijk naar een muze. Eigenlijk doet hij niet veel anders. Een lange lijst wordt ons opgesomd, het is een rij van barokke bontheid.

Met hiervan te gewagen, vallen we direct op het van de wijs brengende in dit tooneelstuk. Droomer, mooimaker van de werkelijkheid, aanvaardt deze schilder, die een koopmanszaak heeft laten failliet-gaan, ontstellend on-muzeachtige vrouwtjes voor de betrekking, bij hem vacant. Ook Olga, die wij bij hem ontmoeten, deugt in geen enkel opzicht daarvoor. Of hij dan louter zinnelijks zoekt... ongelouterde zinnelijkheid? Mijn hemel, het zou te begrijpen zijn, zelfs bij een lieve ega als Lientje, gegeven hun leven van broer-en-zuster. Maar neen, dat is het, noch wordt het, noch zou het dit voor zijn besef moeten zijn.

Wat dan wel? - ‘Dat is de vraag.’ Voor de tweede maal, bij dit schrijven, kom ik aan Hamlet, d.w.z. aan aarzeling en weifelen te denken. En nu niet om den Hamlet van dit stuk, maar om het stuk zelf. Alles erin is weifeling, alles van deze toestanden: kunstenaar, weinig geloof in zichzelf, ergernis dat de vrouw niet gelooft, behoefte aan onbezorgdheid, aan zorgeloosheid, brave gebondenheid aan den plicht; behoefte aan een zuster-der-ziel en verlangen naar iedere vrouw; drang naar extase met Olga en gedachte aan Line, zoodra Olga maar kikt van samen-weggaan; alles is er een weinig in, elke situatie, elke eigenaardigheid

[p. 366]

van karakter, elke consequentie van gevoelens, wordt aangeroerd... en daar blijft het bij. Hier is niet, als in Hedda Gabler, halfheid geteekend: de stijl van het werk zelf is halfheid, het is uit de halfheid geboren.

En nu is het zonderlinge, dat het nochtans hééft bekoring; dat men bijna deze halfheid aanvaardt, doordat zij aandoet als innig zuiver, èn dank zij Van Suchtelen's schrijversgaven, in welke men zelfs voelt zin voor tooneel. Want de taal kòmt over het voetlicht en dit op waarlijk voorname wijze. Hier is geestigheid van een aristocraat, die nooit een aardigheid debiteert, die weliswaar velen vaak doet lachen, doch bij hen die taal verstaan, veeleer wekt een ‘stillen lach’, een telkens verheugd-zijn over dood-gewone brokjes zin, welke niettemin het voetlicht passeeren en niettemin vol van fijnen geest zijn.

Humor is er in dit stuk, en misschien is het ook humoristisch, dat Van Suchtelen versmaad heeft het voor de hand liggende middel om iets te maken, dat niet was: half; door met Hans den draak te steken, en, in Hans, met ons allemaal, die, schrijvend of schilderend, denken ons helden en Hamlet's ons weten uit Lilliput.

Over de vertooning, over andere verrichting van het frisch begonnen Hofstad-tooneel; ook over het schoons in de Vroolijke Vrouwtjes, bij Het Tooneel met Driekoningenavond afwisselend; en over nog meer... een volgende maal.

J. de Meester.