De Gids. Jaargang 81

[p. 369]

Het tooneel.

Het orgaan van het Algemeen Nederlandsch Verbond heeft onlangs, ten geleide van een rondschrijven dat dezelfde strekking had, gepleit voor meer belangstelling in oorspronkelijke tooneelstukken.

't Is de stille of uitgesproken grief van al wie er ‘schrijft’ in ons vaderland, dat producten van eigen bodem, zoo min bij lezers als bij schouwburg-bezoekers, een streepje vóór blijken te hebben. Het Verbond richtte zich nu inzonderheid tot de schouwburg-directies. In den oertijd-der-onbeschaafdheid, welke in Nederland tot nog maar enkele jaren geleden heeft voortgeduurd; ik bedoel, voordat wij waren aangesloten bij de Berner Conventie, was het meest overtuigende argument aller tooneelbestuurders voor de verkieselijkheid van buitenlandsch werk, dat dit, door beambten daarginds geroofd, voor een schijntje van geld was te krijgen. Echter tèlde de smaak der bezoekers mee; en - had deze smaak niet vaak gelijk?

Hebben juist onze tooneel-schrijvers wel een zeer sterke reden tot klagen?

Chauvinisme brengt kunst nooit voordeel.

De opwekking van het Nederlandsch Verbond kwam kort na een verklaring van den heer Van der Lugt Melsert, dat zijn Residentie-tooneel gretiglijk Hollandsche stukken zal spelen. Fabricius, Van Riemsdijk, zij kunnen hun land niet anders dan loven en Heyermans zorgt trouw voor zichzelf. Den anderen wordt het zelden makkelijk gemaakt; maar ja, kunstwerken van hoogen rang hebben zij dan ook niet gebracht.

Aan het genoemde Verbond zelf is nu iets zonderlings gebeurd. Royaards' Tooneel zou op den avond der algemeene

[p. 370]

vergadering een nieuw, of juister, een nog niet gespeeld stuk van Emants vertoonen; doch Royaards vond zich wéér niet op tijd klaar; en toen kregen de dames en heeren bondsleden een anderen Emants, Door de Praatjes, van de Haghespelers!

Deze verwisseling zit vol lessen. Er blijkt uit, dat de contracten, door Nederlandsche tooneeldirecties met tooneelschrijvers gesloten, nog altijd onvoldoende zijn. Onze schrijverscontracten zijn nooit voldoende. Zekerheid hebben de schrijvers niet, o.a. - behoudens misschien enkele uitzonderingen - wat het aantal gedrukte en in den handel gebrachte exemplaren van hunne werken betreft. Zekerheid, dat een stuk dan-of-dan gaan zàl; zekerheid, dat het vertoond zal worden, zoolang de belangstelling het spel maar eenigszins wettigt: - wie krijgt haar, behalve Heyermans, die voor een ontmoeting met zijn directie aan zijn scheerspiegel genoeg heeft? Royaards heeft werk ter vertooning aangekondigd van Adama van Scheltema, o.a. diens Faust-vertaling en tevens een oorspronkelijk stuk; verder Oranje van mevrouw Laman Trip-de Beaufort; en geen dezer stukken is gegeven; misschien zijn zij een spel niet waard; doch dan hadden zij niet aanvaard, en vooral had de te verwachten vertooning niet bij het begin van het seizoen aan het publiek bericht moeten worden. Zelfs dit uitstel van Emants' stuk geeft blijk van te weinig voorkomendheid; en dat het Verbond daarin moest berusten, onmiddellijk na dien opwekkingsbrief, bewijst hoe weinig rekesten helpen, zoolang zij niet de voorboden zijn van de stem der openbare meening.

Verkade, onmiddellijk invallend, toen Royaards seinde: ik ben nog niet klaar; heeft dien éénen avond gedaan, wat hij nu voorgoed zal doen, of althans voor het aanstaand seizoen. Hij krijgt het Nederlandsch alleen, voor zoover het zal mogelijk blijken, dat èn de heer Van Riemsdijk èn de heer Roelvink èn de meer voor spek en boonen meedoende leden van den Raad van Beheer dezen man, die bij zijn Hamlet-spel ten minste dit eene, de waarde der daad, geleerd heeft, werkelijk laten schalten und walten.

Hij was bereid, het bestuur met Royaards te deelen; deze wilde Verkade desnóóds wel onder, niet naast zich hebben.

Er zijn redenen om aan de mogelijkheid hunner samenwerking te twijfelen.

[p. 371]

Had de Raad van Beheer, in stede van zich terug te trekken en daarmee zijn ‘eerelid’ Louis Bouwmeester in nòg maller positie te brengen, door vervorming of uitbreiding zich zoodanig weten te verstevigen, dat hij ‘hoofd’ van de zaak kon blijven, met het vaste voornemen, aan Royaards en aan Verkade de artistieke leiding te laten en uitsluitend zich te doen gelden, wanneer de wenschen en plannen dier twee, o.a. door het beslag leggen op artiesten niet beide mogelijk bleken; dan zou een proef van samenwerking ‘het Nederlandsch’ versterkt hebben met den krachtigsten regisseur dien ons land bezit, en Royaards had althans op zekere momenten de beschikking gekregen over voldoende speelkrachten. Een verandering, waar men peil op kan trekken, is er thans in de tooneeltoestanden der hoofdstad niet ontstaan; en het meest hoop ik nog van de concurrentie, uit aller azen op een nieuw contract voor den Stadsschouwburg te verwachten.

19 April.

J. de Meester.