De Gids. Jaargang 81

[p. 552]

Het tooneel.

Anders dan toen hij met een door Reinhardt verhanseld werk van Kotzebue zijn Haagschen schouwburg opende, heeft Royaards, tot de eerzucht gedreven, na den Duitscher hier Doodendans en Driekoningenavond te geven, zoowel Strindberg als Shakespeare naar eigen inzichten willen vertoonen. Twee belangwekkende prestaties, in welke de tooneelleider, van wien men het recht heeft veel te verwachten, op het niveau stond, waar hij hoort. Bij beide had hij op Reinhardt tegen, dat deze hem was voor geweest en men van een herhaling, zij dit ook onbillijk, wil, dat zij een verbetering weze. Royaards' Doodendans was het tegendeel. Driekoningenavond is althans gedeeltelijk een verbetering geweest. En indien men hier vergelijkt, moet men in de eerste plaats waardeeren, dat Royaards' fierheid hem belet heeft, een gelukkige vondst van Reinhardt, welke karakter gaf aan diens vertooning, na te bootsen, namelijk die der lampions-dragende gestalten tijdens de decors-veranderingen bij open doek; verschijningen, welke de gedachte aan den vasten-avond wekken. Doch een veel gewichtiger overweging bij de vergelijking is, dat de tooneelbestuurder in een landje als het onze, niet, gelijk Reinhardt, de geschikte acteurs voor het kiezen heeft, maar moet roeien met zijne weinige riemen. Zoo kwamen de heer en mevrouw Royaards beiden te staan voor een taak, welke niet geschikt voor hen was; en de juist door Royaards als in het leven teruggeroepen kunstenares Anna Sablairolles had zoo iets van een kwart eeuw levens te doen vergeten.

[p. 553]

Niettemin geeft het spel groote vreugde, wekt het opgetogenheid, en prijst de onbevooroordeelde beschouwer den eigenlandschen smaak gelukkig, kieschkeuriger, fijner dan die der Duitschers. De Duitsche Rijnstreek heeft ons in de twee decennia vóór den oorlog enkelen onzer weinige sierkunstenaars ontfutseld, wier talenten daar beter arbeidsveld vonden en bij wie tot het welslagen heeft beslist, dat vooral hunne soberheid als oorspronkelijkheid en als voornaamheid in den vreemde op prijs gesteld werd. Zulk en smaak hebben de heer en mevrouw Lensvelt - Bonger, en Royaards beseft, wat hij met hunne medewerking kan bereiken. Een feest voor de oogen is het gestadig, en juist voor fijne luchtigheid als in dit fancy-werk van Shakespeare, is deze kleurige gedistingeerdheid bij uitnemendheid geschikt. Dat het lyrisch element onvoldoende werd uitgedrukt, kon bij de rolverdeeling niet bevreemden. Ook was er in zooverre meer stijl in Reinhardt's regie, als deze in compactheid een climax bereikte, welke bij Royaards met name in het dronkemanstooneel van den kelder gemist werd.

Doch hoe schoon en hoe geestig, hoe sierlijk en schalksch was telkens het groepenspel en tot welk een hoogte heeft Royaards' leiding zoowel de Viola-vertolking door Magda Janssens als die van den jongen jonker door Tourniaire opgevoerd!

Weener tooneelschrijfkunst hebben de Haghespelers en het Rotterdamsch Tooneel doen waardeeren; de eersten in Schnitzler's Professor Bernhardi, het tweede gezelschap in De Stem van Bahr. De schrijvers zijn vrijwel tijdgenooten, hebben weliswaar altijd verschillende wegen bewandeld, doch stonden aanvankelijk niet lijnrecht tegenover elkaar, als zij in deze stukken doen. Niettemin is hier de overeenkomst, dat beide over geestelijke belangen handelen. Bahr is voor de uiterlijkheid van ietwat ongewone effekten niet teruggedeinsd, doch heeft dan ook verkregen, dat er ‘actie’, levendigheid, bewegelijkheid is in drie bedrijven, welke iets zóó weinig ‘theatraals’ beoogen als het vinden van begeerd (kerkelijk) geloof. Veel makkelijker ware zijn taak geweest, indien hij niet als gebeurd had genomen de dood der beminde vrouw, voor wie het ongeloof van haar man een doodelijke kwelling was. Nu bleef den schrijver niets over dan de gekweldheid

[p. 554]

van den weduwnaar en het was zijn taak, daarvan uit op de planken te komen tot de aanschouwelijkheid van geloofsbereidheid. Meer dan die weekheid des gemoeds, in welke wij de bereidheid begrijpen, aanvaarden, kon hij niet verkrijgen. Nochtans is De Stem een werk dat indruk maakt. Zeer verdienstelijk is het gespeeld. De jonge Chrispijn had, vooral in het neurasthenische van den jongen weduwnaar, een taak, hem toevertrouwd. En de tegelijk starre en vehemente moeder der gestorvene werd door mevrouw Van Eysden knap uitgebeeld.

Met Verkade op zijn beste plaats, d.i. achter de schermen als regisseur, hebben de Haghespelers in Professor Bernhardi verrast door een samenspel, dat, van geestelijke hartstochtelijkheid tot op het drukke af, krachtige beheersching behoefde om het effekt eener eenheid te bereiken. Schwab in de titelrol, Van Gasteren als de gevaarlijkste vijand van Bernhardi, Eerens en nog anderen hebben waarlijk karakterspel gegeven, en zoo is dat een mooie avond geworden.

Wie in Schnitzler een man zagen uitsluitend van sentimenteele zinnelijkheid, echt-Weensche Liebelei als in het stuk van dien naam, hebben hem hier leeren kennen als een menschenkenner, met fel bewustzijn van de zwakheden, welke vaak de kracht van ons onvolmaakten zijn en met een moedelooze berusting in 's werelds onvolkomenheid. Bij dit scepticisme, echter, een hartstochtelijke eerbied voor edele aandriften en een vlijmende geringschatting voor de kleinzieligen. Uit deze gevoelens is een stuk van ‘geloofsstrijd’ ontstaan bij een onkerksch man in een land van officieele kerkelijkheid. Het geeft Oostenrijkschen geloofsstrijd ongetwijfeld eerlijk weer; het kan den tot waardeering van alle geloof gezinde in een vrijer land aandoen als partijdig. Doch het is technisch verbluffend knap; daar de schrijver niet slechts zijn eigenlijk onderwerp, doch ook zijne figuren ‘uitput’, zonder het ons te doen: alles uit toestanden èn menschen breedvoerig en in gesprekken van geestelijken inhoud naar boven haalt en nochtans in zijn geheel verkreeg gepassioneerde levendigheid en bereikte fraaie afronding.

19 Februari.

J. de Meester.