De Gids. Jaargang 80

[p. 579]

Bibliographie.

Ausgelöste Klänge. Briefe aus dem Felde über antike Kunst. Von André Jolles, Leutnant der Landwehr. Veröffentlicht von Ludwig Pallat. Berlin 1916, Weidmannsche Buchhandlung.

Wie, nu omstreeks twintig jaar geleden, in eenige betrekking heeft gestaan tot den kring van Tak's Kroniek, zal bij het lezen van dezen titel even dralen en terugzien. Hoe ver ligt die Amsterdamsche tijd nu al van ons af. In het kwade licht van het gruwelijke heden schijnt hij wel heel helder en blij. Met zooveel glans, die toen dageraad scheen, zooveel verwachting, die vervloog.

Niemand leek in die dagen zoo innig vervuld van middeleeuwsche kunst, niemand zoo latijnsch van geest en tegelijk zóo hollandsch als de jonge auteur van ‘Primitieven’. - Wie hem toen voorspeld had, dat hij, als pruisisch luitenant, uit het land der kathedralen, brieven zou schrijven over de grieksche tragedie!

Maar het leven is machtiger dan een jeugdige kunstneiging, en daar liggen ze. Het zijn brieven, tusschen 8 Januari 1915 en 30 Januari 1916 van het front in Champagne geschreven aan zijn vrouw en zijn oudste dochtertje, niet bestemd voor publicatie. Wie zal de geestkracht niet bewonderen van iemand, die bij het afstompende krijgsleven zich kan concentreeren, om in een eenvoudige onderwijzing, sober en têer, zijn lieven thuis te sterken met het besef van beter en blijder dingen dan de zorgen van den oorlogstijd of de jammerlijke genrestukjes van het front, zooals de anderen ze schrijven. Over den oorlog niet anders dan een enkele kreet om vrede, vrede, vrede; en soms de blijken, hoe zwaar het viel, om temidden van den dienst en de ellende, bij Aristophanes en Euripides te blijven. Het hoofdonderwerp is de grieksche tragedie, met name Aeschylus, maar

[p. 580]

de opschriften boven de bladzijden geven aan, hoe vagabondeerend, met groote sprongen, telkens afgebroken, de brieven dat onderwerp behandelen: ‘Architektur, Stil, die Maske.’ Wie zich herinnert, welke denkbeelden Jolles eens voorstond ten opzichte van Vondelopvoeringen, zal met levendige vreugde ervaren, hoe die denkbeelden, in kern nog dezelfde, zijn gegroeid en gerijpt aan een rijker en grooter stof, op een nooit gestaakten zwerftocht door de wereldliteratuur, door de kunst van alle tijden, door den mythus en de ethnologie van alle volken. Er is in deze brieven, geïmproviseerd als ze zijn, niettemin iets monumentaals. Het is geen philoloog, die hier spreekt, en ook geen letterkundige. Ook eigenlijk geen dichter; het zijn geen ‘Dichtergedanken’, zooals de heer Pallat in zijn strofen ‘Zum Geleit’ ze noemt. Het is het gezicht van een, die in het diepste wezen een bouwer is.

Hier voor het eerst blijkt voor een wijder kring die eigenschap, welke het persoonlijk verkeer met Jolles altijd zoo prikkelend en levenwekkend heeft gemaakt: zijn onvergelijkelijke gave om te doceeren zonder ooit in het minst een schoolmeester te zijn.

Wij hadden dien geest hier in Nederland zoo goed kunnen gebruiken. Menigeen zal met ons een gevoel van spijt niet kunnen onderdrukken, dat het duitsch werk is, wat voor ons ligt. Het eenige, wat ons als een kleine voldoening overblijft, is, onze afgunst te verhalen op den goeden vriend, die de brieven (buiten des schrijvers weten, meenen wij) in het licht gaf, en tot den heer Ludwig Pallat te zeggen: hoor eens, waarde heer, gij hadt uw ‘Zum Geleit’ en den omslag aan ons, zijn hollandschen vrienden, moeten overlaten.

J.H.