De Gids. Jaargang 80

[p. 386]

Bibliographie.

Inleiding tot de beoefening der Statistiek, door dr. C.A. Verrijn Stuart, hoogleeraar aan de Rijks-Universiteit te Groningen. Derde deel, eerste stuk. De statistiek van het bedrijfsleven. Haarlem, De Erven F. Bohn, 1915.

Het standaardwerk gaat nu zijn voltooiing naderen. Denkelijk nog vóór 1918 mogen wij het tweede stuk van het derde deel wachten, waarmee het boek af zal zijn.

Dit derde deel past de statistische methode toe op het gebied van het sociaal-economisch leven en van de huishouding der publiekrechtelijke lichamen.

Als onderdeel hiervan brengt het eerste stuk de statistiek van het bedrijfsleven.

Deze kenmerkt zich door leemten eenerzijds; lezenswaard is bijvoorbeeld wat de schrijver in dit opzicht aangaande de nog steeds in Nederland, tot schande zijner bestuurders, ontbrekende bedrijfsstatistiek en met betrekking tot de handelsstatistiek zich van het hart schuift. Zij wordt geteekend door zoodanigen overvloed van stof aan den anderen kant, dat, ter vermijding van onmatigen omvang en van onleesbaarheid, slechts enkele grepen ter illustratie konden worden gedaan. Dan komt het erop aan, welke die grepen zijn. Aan de keus bij deze beperking wordt de meester gekend. En geen onbevangen lezer zal ontkennen, dat hier de keus het doel getroffen heeft.

Zoowel aan dit oordeelkundig schiften als aan de reeks van, zoo in het voorbijgaan geplaatste, vaak critische, opmerkingen van meer algemeenen aard blijft het boek van den beste onzer nederlandsche statistici voor een belangrijk deel zijn waarde ontleenen. Men leze bijvoorbeeld wat er gezegd wordt over het speciaal statistisch vraagstuk van de methode der index-cijfers, deels in afwijking van wat Pierson hierover een twintig jaar geleden in

[p. 387]

den Economic Journal bouteerde. De leerling heeft hier den meester werkelijk verbeterd.

De beperktheid van ons taalgebied maakt uitgaven als deze, die zich richten tot een weinig omvangrijken lezerskring en die, wat haar cijfer-inhoud aangaat, met snelheid achterop raken, een weinig aantrekkelijk werk. Te verdienstelijker de durf van den uitgever en de stoere arbeid van den schrijver, die zich met het kiezen van een nederlandsch gewaad voor zijn niet uitsluitend (schoon wel in belangrijke mate) nederlandsche stof goed vaderlander toonde.

v.B.

Rechtskundige significa en hare toepassing op de begrippen: ‘aansprakelijk, verantwoordelijk, toerekeningsvatbaar’, door Jacob Israël de Haan. Amsterdam, W. Versluys, 1916.

De overgroote meerderheid der nederlandsche rechtsgeleerden zal de titel een raadsel lijken. Schrikke hen dit niet af; de eerste bladzij al geeft de oplossing: significa = semasiologie = semantica = beteekenisleer; en daarna is het werk, dat belangrijk nieuws brengt, zonder buitengewone inspanning te volgen.

De toepassing dan der rechtskundige beteekenisleer op drie nauwverwante rechtskundige begrippen was dezen amsterdamschen promovendus tevens dienstig ter bereiking van een ander doel: te bewijzen, dat een zuiver logische taal van groot belang is voor elke wetenschap in het algemeen en voor de rechtswetenschap in het bizonder.

Dat het leveren van dit bewijs hem lukte, bewijst meer dan dat mr. De Haan nog op ander gebied dan waarop ook De Gids hem ettelijke malen gelegenheid tot bewegen bood onder hen behoort, die uitblinken. Het bewijst tevens, dat jaren lang het rechtsgeleerd bedrijf in Nederland (en daarbuiten) zich heeft afgespeeld op een terrein, welks bewerkers zelven zeer onvoldoende hebben beseft, dat het ten deele nog braak lag. Dat er slordigheid was in onze rechtstaal, wisten we wel, en velen poogden hierin te verbeteren ook; maar poogden velen het op zoo oorspronkelijke manier en met zoo scherp doordringende logische en taalkundige ontleding als deze dichter?

Hijzelf wijst eenige malen (bl. 10 en 81 v.) op een gildebroedervoorganger, op dr. Nico van Suchtelen, en o.m. op diens in onzen jaargang 1911 aangekondigd (ook amsterdamsch) proef-

[p. 388]

schrift over ‘de waarde als psychisch verschijnsel’, door hem geprezen als ‘grondslag voor eene toekomstige ekonomische signifiek’. Niet ten onrechte en niet bij toeval. Want het is onweersprekelijk, dat ‘tot de goede beoefenaars van de signifiek de wetenschappelijk geschoolde dichters (behooren); hunne hartstochtelijke liefde voor de taal wordt door de gestrenge eischen van een wetenschappelijk onderzoek wel tot tucht getemd, maar niet in macht verminderd’. Juridische en economische vertoogen, wetten, vonnissen en dagvaardingen kunnen en mogen niet gedichten worden, maar van dichterlijke fijnproevers kunnen ook hun stellers leeren. En kennelijk veel van Jacob Israël de Haan.

Het is hier de plaats niet om deze toepassing der rechtskundige beteekenis-leer op de burger- en strafrechtelijk inderdaad ‘waardevolle’ begrippen ‘aansprakelijk, verantwoordelijk en toerekeningsvatbaar’ te gaan ontleden. Het zou een critisch navertellen moeten worden met als besluit den prijs, dat er niet veel spelden tusschen te krijgen zijn en dat de schrijver zijn slotsom: de strafrechtswetenschap wordt als de wetenschap van de strafrechtelijke aansprakelijkheid of als die van de strafrechtelijke verantwoording wel niet onjuist, maar als die van de strafrechtelijke toerekening of van het recht tot straffen toch het best omschreven (blz. 165, 170, 183, 213), aannemelijk heeft weten te maken op een wijze, die logisch, taal- en rechtskundig verrast en bekoort.

Ook de waarde van zijn betoog intusschen blijft betrekkelijk. Hijzelf zag het ten scherpste in: ‘iedere taal (is) betrekkelijk onvolkomen; vandaar ook, dat wij niet de zekerheid hebben, dat wij verstaan en verstaan worden; integendeel hebben wij de zekerheid, dat wij niet verstaan en niet verstaan worden’ (bl. 14 v.).

Deze uitspraak wordt meermalen herhaald (bl. 219 en 239) en nog eens aan het slot: ‘de moeilijkheid... de gebreken van de Taal aan te toonen in die gebrekkige Taal zelve’ (bl. 272).

Deze herhalingen schaden niet. Doch het wordt wat al te hinderlijk-doceerend, als men, na reeds op bl. 16 te zijn onderricht, dat het tegengestelde van ‘vragen’ niet ‘antwoorden’ (dat zijn aanvulling is) maar ‘niet vragen’ is, en na op bl. 91 zich soortgelijks te hebben zien voorhouden aangaande ‘aanspreken’ en ‘antwoorden’, dit laatste tot tweemaal toe ziet herhalen op bl. 108 en 173.

Dit wijst op wat gejaagde bewerking, gelijk ook het slot van bl. 178 (‘vandaar, dat wij... over gaan tot...’) en de aanhef van bl. 179 (‘wij kunnen thans overgaan tot...’). Geen dood-

[p. 389]

zonde, zal men zeggen, in een proefschrift. Neen, maar wel een zonde in een baanbrekend boek, dat opheffing van de rechtstaal beoogt.

Nòg een aanmerking van algemeenen aard. Met instemming citeert mr. De Haan mr. A.A. de Pinto: ‘is het niet beter van tijd tot tijd een woord aan onze Duitsche naburen en stamverwanten te ontleenen, dan zuiver Nederlandsche woorden in verkeerden, men noeme het dan vergoelijkend oneigenlijken zin te bezigen?’ en sceptisch voegt hij eraan toe: ‘welk woord is trouwens zuiver Hollandsch?’ (bl. 200 v.). Maar is deze verdienstelijke zuiveraar der rechtstaal bereid om staande te houden, dat ‘geheimnisvolle’ (bl. 21), ‘aldagelijksche’ (bl. 66, 150 en 256), ‘het voerende werkwoord’ (bl. 143), ‘aanname’ (bl. 251) en ‘geestesgezonden’ (bl. 259) goed nederlandsche woorden zijn?

v.B.