De Gids. Jaargang 80

[p. 186]

Jhr. Mr. Victor de Stuers †.

Van de drie groote deugden, die wel als de mannelijke bij uitnemendheid kunnen gelden: Moed, Kracht-tot-handelen en Rechtvaardigheid, mocht Victor de Stuers de beide eerste even stellig de zijne noemen, als hij de laatste - en dat dikwerf tot schade van zijn werk - heeft moeten derven.

Die opperste moed, welke gelegen is in een openstaan ook voor anderer meeningen, in strenge mildheid van oordeel, in zucht om, zonder eenig aanzien des persoons, de waarheid te zoeken, en daarbij bereid te staan, de mogelijkheid van eigen tekortkoming of dwaling te aanvaarden, - die schoone moed der breede en blanke rechtvaardigheid, zij was hem vreemd. De Stuers was buitengemeen moedig, maar hij was zelden èdelmoedig. Zijn dapperheid schuwde lasten noch gevaar, maar scheen wel den prikkel te behoeven van tegenstand en van vinnigen strijd.

Er lag ongetwijfeld iets waarlijk groots in deze zeer markante figuur. Hij was sterk en trouw in zijn geloof, sterk en trouw in zijn liefde, sterk en trouw in het vervullen van wat hij gevoelde zijn hoogste plicht te zijn, sterk en trouw, ook in zijn vooroordeelen en zelfs in zijn rancunes. Maar zoo gebeurde het, dat hij, althans in het voorbijgaan, meer aan een geduchten vechtersbaas dan aan een ridderlijk strijder deed denken.

Drie factoren waren er, die op de eigenaardig strijdlustige levenshouding van de Stuers mede van invloed zijn geweest.

Hij was opgevoed in vereering voor de figuur van Napoleon, en het leek wel, of hij zich zijn leven lang het laatdunkend

[p. 187]

gebiedende van zijn held als krachtsideaal tot voorbeeld heeft gesteld.

Bovendien, hij was een maatschappelijk zeer bevoorrecht, een geestig, een op den voorgrond tredend corps-student geweest. In onafhankelijkheid van gedragingen, in minachting voor den filister, in uit de hoogte snedig smalend van zich af spreken, is er altoos iets van den Leidschen aristocraatstudent in hem gebleven. Waar hij een tegenstander te pakken kon krijgen, leek deze bij hem op een donderjool te zijn.

En dan: hij was, niet in het gilde, maar daarbuiten, in kringen, die der kunst verre stonden, begonnen met voor hare miskende rechten op te komen. Hij had dat gedaan met kracht en met kennis. Met reden had hij bewondering afgedwongen. Niemand had hij toen gevonden, die tegen hem opgewassen kon heeten. In die rol van alléén-weter is hij allengs vastgegroeid.

Maar dit alles werkte er slechts toe meê, zijn moed om te getuigen en zijn kracht tot handelen te scherpen. En in het bij hem zoo eendrachtig samengaan juist van die twee groote eigenschappen ligt de beteekenis van zijn schitterende verschijning. Toen hij, de dertigjarige jurist, die veelzijdig in kunst had geliefhebberd, voor het eerst in het openbaar optrad, was hij, recht op de zaak afgaand en niets ontziende, in de eerste plaats de man van het scherp aanvallende woord. Zijn ‘Holland op zijn smalst’ was een doorwrocht gedocumenteerde aanklacht. Het was echter nog meer dan dat. Niet alleen toch legde hij de bedroevende verschijnselen der kwaal bloot, hij gaf er ook de diagnose van. Niet alleen gaf hij de diagnose, hij schreef ook de medicijn voor tot keering van het kwaad. De wakkere en vèr ziende schrijver wees er niet slechts op, waar de beschamende leemten lagen in de Nederlandsche kunst-behartiging, - hij wist ook in een volledig schema aan te geven, op welke wijze die leemten konden worden aangevuld. Feitelijk kwam hij in zijn beroemd gebleven alarmkreet aan het verbaasde Nederland een tot in onderdeelen uitgewerkt veldtochtsplan voorleggen.

En dat is, wanneer wij het magistrale artikel thans, na drieënveertig jaar, als een stuk van historische beteekenis lezen, het bewonderenswaardige ervan. Bewonderenswaardig

[p. 188]

dan nog het meest dáárom, omdat dit veldtochtsplan niet enkel op het geduldige papier ontworpen werd. Maar bovenal omdat de sterke man, die het vastlegde, zelf de uitvoering er van ter hand nam, - omdat hij met ijzeren wil volhardde in het overwinnen der moeilijkheden, die zich overal opdeden, - en omdat hij, voor zooverre dit binnen het bereik van zijn groote talenten lag, het in veelal zegenrijk gebleken daad heeft omgezet. Zijn jeugd-aspiraties en zijn levenswerk hebben elkaar op zeldzame wijze gedekt.

En in dit verheffend samengaan van moed en kracht-om te-handelen, van een eerst stelselmatig projecteeren met het daarna getrouwelijk ten uitvoer leggen zijner grootsche taak, zal voor de historie de onaanvechtbare roem van Victor de Stuers gelegen zijn.

Jan Veth.