De Gids. Jaargang 80

[p. 377]

Het tooneel.

Heeft Top Naeff gelijk? Hoe lief zou dit u zijn, en mij, en velen, zeker velen met ons! Want, ‘meest-beteekenend’ of niet, een instituut dat voor de kultuur van een land groote waarde heeft, is het tooneel in ons aller besef. Een volksbelang, meer dan een volksvermaak. ‘Daar, in den schouwburg - zoo sprak de schrijfster van Vóór de Poort - heb ik de eerste aanduiding van hooger leven gevoeld, het bewustzijn onzer daden, den samenhang der schijnbaar toevallige gebeurlijkheden’.

Verkeert thans het tooneel, ons Hollandsch tooneel, ‘in kenterend getij’? Een wisseling van ebbe en vloed, een moesson: 't behoeft niet iets van verblijdende waarde aan te duiden... Doch zij had nog andere beeldspraak: ‘het tooneel maakt een Nieuwe-Gids-periode door’...

‘De herleving van de poëzie gaat samen met verdieping van het inzicht in het wezen van de litteraire kunst’, zoo begint Prof. de Vooijs in zijn voortreffelijk schoolboek, zijne ‘Schets van de Nederlandsche Letterkunde’, het hoofdstuk over de Nieuwe Gids. Hoè een equivaleerenden zin saam te stellen, welke kan toegepast op het tooneel van nu?

In de rede van Top Naeff - belangwekkend, vooral als het werk eener vrouw, omdat er zooveel liefde uit spreekt - wordt, als verkregen nieuw goed, alleen genoemd: ‘de essentieele en radicale verandering, wat het uiterlijk voorkomen aangaat’. Hetzelfde, waarvan ik in mijn vorige kroniek gewaagde: dat ieder weet, dat ieder noemt - met blijdschap of onverschilligheid.

[p. 378]

Eene andere hoogere-waarde boven hetgeen b.v. de kunst van mevrouw Kleine en die der Haspelsen hebben gegeven, is er niet. Wel is er meer verandering, waarbij m.i. vooral valt te roemen, wat Royaards in het dramatisch-reciet, met Adam, Lucifer, Gijsbreght bereikte.

Den juisten nadruk legde Top Naeff op wat de regisseur moet zijn. Maar is hij óóit zooveel in ons land? De vertooning van een onbelangwekkend stuk, gisteravond hier door ‘ons gezelschap’ gegeven, moge onbillijke maatstaf zijn: dàt de directeur Verkade aan den opera-man Engelen de regie had toevertrouwd van een moderne ‘intieme’ comédie, kan toch moeilijk worden verzwegen. In weerwil van het verdienstelijke spel der twee hoofdfiguren, door Nico de Jong en Louis Chrispijn Jr. voorgesteld, is, tengevolge van dezelfde regie, het zeer geestige werk van Roekler en Heller Im Klubsessel, bij de vertooning in het Hollandsch hier niet begrepen, hoewel het slechts enkele jaren geleden, op dezelfde planken door Duitschers vertoond, een rechtmatig succes heeft gehad. Nico de Jong verstaat zijn vak; een regisseur, die den zin van de stukken verstaat, zou slechts vreugde aan hem beleven. Waaraan het te wijten, dat De Jong als Snob het wezen van dien adel-aanbidder niet begrijpelijk wist te maken?

En, om nu van and're regie te reppen: ‘onze Hauptmann’ Heijermans heeft Liliom, de legende van Frans Molnàr aangedurfd. De Amsterdamsche schouwburg, dien ik stampvol gezien heb, toen de aanvankelijke, de echte Tooneelvereeniging er naturalisme van Heijermans bracht, bleek opgeverfd en opgetuigd; maar we zaten er met ons dertigen. En de afwezigen hadden gelijk. Heijermans zelf heeft on-werkelijkheid voor de planken bedacht die ik ver stel boven deze ‘legende’. Maar dat alleen een verleidingsscène tusschen Rienk Brouwer als ‘apache’ en Henriette van Kuyk als hartstochtelijke dienstmeid, mij iets van emotie heeft gegeven; het was vooral de schuld der regie, van den te kwader ure tooneelbestuurder geworden auteur van Uitkomst en Schakels. Een tijd der verwarring, voorshands, ons ‘getij’!

Rotterdam, 19 Januari.

J. de Meester.