De Gids. Jaargang 79

[p. 366]

Buitenlandsch overzicht.

26 Oct. 1915.

Een donkere maand voor de Entente.

Liet het zich een maand geleden aanzien, dat de zaken op den Balkan tot eene crisis zouden komen, door de actie der centralen en de tegen-actie der geallieerden; - geenszins werd toen in de Ententepers verwacht dat de actie der centralen volledig succes zou hebben en de tegen-actie der geallieerden hoegenaamd geen.

Men leze er de Ententepers van een maand geleden maar op na.

‘Marcheront-ils’? vroeg toen de Temps van de Bulgaren. En het antwoord was: vermoedelijk niet. ‘Dès à present, l'opinion française considère comme impossible que les puissances de l'Entente n'aillent pas au secours de leur alliée serbe, si celle-ci était en butte à une attaque de flanc qui aurait pour objectif de frayer le chemin aux Austro-Allemands vers la Turquie. Nous ne saurions tolérer que les communications serbes avec la Méditerranée par Salonique fussent coupées par les Bulgares. Les moyens d'action de la France et de l'Angleterre, sans même parler de l'Italie, sont assez puissants pour apporter à la Serbie une aide efficace en cas de besoin’.

Minder optimistisch oordeelde een Zwitsersch blad dat over de Bulgaarsche zaken steeds bijzonder uitvoerig is ingelicht geweest: het Journal de Genève. ‘Une action diplomatique résolue,’ schrijft de redacteur Bonnard in zijn ‘bulletin’ van 26 September, ‘de la Quadruple Entente, de

[p. 367]

la Grèce et de la Roumanie à la fois, menaçant d'entrer immédiatement en campagne à Dédéagatch, à Varna, à Bourgas, à Salonique, sur la frontière sud des Bulgares et sur leur frontière nord, pourrait peut-être les arrêter encore. Pour une fois, la Quadruple Entente se décidera-t-elle rapidement?’

De gebeurtenissen hebben het antwoord gegeven. Bulgarije is niet door een snel optreden der vier, geholpen door Griekenland en Roemenië, verhinderd geworden Servië binnen te vallen, en het staat op het punt zijn vereenigingmet de over den Donau ingedrongen troepen der Centralen te voltrekken.

Het heeft zich gewroken dat Frankrijk en Engeland, in plaats van in een vroeger stadium van den oorlogverbinding met Servië te zoeken, hun aanval tegen de Dardanellen hebben gericht.

Noodig was, in ieder geval, den kring om de Centralen te sluiten ten einde de hand te kunnen reiken aan Rusland. Twee wegen stonden hiertoe open. Men kon òf van de Adriatische Zee uit de verbinding met Servië bewerkstelligen, Hongarije aanvallen op een oogenblik dat dit nog in de Karpathen zwaar bedreigd was door Rusland, en Roemenië voor de keus stellen òf zich bij de aanvallers van Oostenrijk te voegen, òf de kans te loopen te worden besnoeid terwijl Servië werd vergroot; - òf wel men kon zich op de Dardanellen werpen. De laatste onderneming bood (bij wel slagen) het voordeel dat onmiddellijk de zeeweg naar Rusland open kwam, en tevens (in ieder geval) dat de Turken verhinderd werden iets van belang tegen Egypte te ondernemen; ook heeft men aanvankelijk geloofd, dat de Dardanellen geforceerd konden worden met de vloot alleen, terwijl aan eene landing op de Montenegrijnsche kust en aan het vervoer van een leger met zijn tros van daar naar de Hongaarsche grens door het ontbreken van haveninrichtingen en spoorwegverbinding zeer groote moeilijkheden waren gesteld, die in ieder geval deze operatie er tot eene van zeer langen duur moesten maken. Bovendien, door de Adriatische kust tot basis te kiezen ontstemde men Italië; - en door niet onmiddellijk Constantinopel voor de groote mogendheden in bezit te nemen liep men de kans er over te moeten onderhandelen met de kleinen: met de Balkanvolken, wien men den sleutel tot de Zwarte Zee niet in handen spelen wilde.

De moeilijkheid eener landing op de Adriatische kust,

[p. 368]

vooral van een oprukken vandaar naar den vijand, achte men niet gering. Toch dringt zich de vraag op of niet met een klein gedeelte der middelen die de expeditie tegen de Dardanellen heeft verslonden, de noodige wegen konden zijn aangelegd. Het terrein is moeilijk, maar de afstand betrekkelijk gering. Hoeveel kilometer weg hebben de Centralen niet aangelegd of hersteld sedert het begin van den oorlog?

Ook stond (bij goeden wil van Griekenland) de weg langs Saloniki open. Griekenland ware alleen voor de Entente te winnen geweest indien men het geheel gerust had kunnen stellen tegen mogelijke voornemens van Bulgarije. Het was vóór Venizelos de eerste maal viel. Hij wilde berusten in den afstand van Kawala, mits Saloniki een behoorlijk achterland hield ten behoeve zijner verdediging, en Griekenland voor het overige beloond werd in Klein-Azië. Eene belooning die Italië ongaarne aan Griekenland te ruim zag toegemeten! Evenals het bezwaar zag in de vergrooting van Servië naar de zijde van de Adriatische Zee, vreesde het Griekenland de gevaarlijke mededinger te zien worden in het Oosten der Middellandsche Zee. Zou Italië de bondgenoot der Triple Entente worden, dan moest het uitzicht hebben niet slechts op behoud der Twaalf Eilanden, maar ook op een bevoorrechte plaats op het vasteland van Klein-Azië.

Wat Bulgarije betreft, dit heeft steeds onomwonden te kennen gegeven dat het alleen ‘marcheeren’ zou voor Macedonië, aan de zijde van hem die het dezen prijs leveren kon en wilde. De Entente moest leveren op staanden voet. Servië ware alleen te bewegen geweest tot dit offer tijdens den oorlog, indien de Entente het tegelijk aan zijn vergoeding hielp: aan Bosnië en Herzegowina en een stuk althans van Dalmatië. Wat niet kon; - reeds om Italië niet.

Roemenië was vol zorg voor de Russische oogmerken op Constantinopel en zelfs op den Donaumond. Het achtte de kans op vergrooting naar de zijde van Oostenrijk te duur gekocht voor de zekerheid van bedreiging zijner economische zelfstandigheid door belemmering van den zeeweg die naar Europa leidt.

Zoo is het oogenblik voorbijgegaan. De overwinningen der Duitschers gaven Oostenrijk lucht en verminderden bij

[p. 369]

de Balkanvolken den lust zich in een avontuur te storten waarvan de uitslag steeds onzekerder moest schijnen. De Entente verloor den Balkan maar won Italië; is het een goede ruil geweest? Heeft zij ter wille van een slecht gebleken kans niet veel goede kansen opgeofferd? Had zij door haar zeemacht Italië niet voldoende in bedwang, ook al ware deze mogendheid eens op het door Bülow bewerkte aanbod van Trentino ingegaan?

Men heeft zich vermoedelijk, enkel of althans te veel op getal van soldaten lettende, het effect der medewerking van Italië tegen den gemeenen vijand veel grooter voorgesteld dan het gebleken is (tot dusver) te kunnen zijn. De honderdduizenden van Italië loopen zich te pletter tegen een front oneindig sterker dan het Hongaarsche front tegenover Belgrado zou zijn geweest.

Onderwijl was de poging, de Dardanellen met de vloot alleen te forceeren, lang mislukt en moest men daarheen steeds meer troepen zenden; reusachtige offers aan menschenlevens zijn daar gebracht, zonder eenig resultaat. Rusland, dat de Zwarte Zee zeide te beheerschen en daar inderdaad van tijd tot tijd een Turksch scheepje buit maakte, deed van zijn zijde tegen Constantinopel - niets, dan éénmaal den uitgang van den Bosporus beschieten. Het werd zóó geweldig aangevallen van de Duitsche zijde, dat het blijkbaar geen macht van eenig belang verzamelen kon voor een landing bij Midia, evenals het dat thans niet kan voor eene landing bij Varna. Het werd in eigen land tot bij Riga, Dunaburg en Pinsk teruggeworpen. Het scheen een oogenblik, of een vermetele marsch der Duitschers naar St. Petersburg of Moskou te wachten kon zijn.

Duitschland is zoo vermetel niet geweest. Het heeft zich niet aan de gevaren willen blootstellen, die zóó lange verbindingslijnen, bij het naderen van den Russischen winter, zouden hebben opgeleverd. Het stelt zich tevreden met wat het tegen Rusland bereikt heeft; reeds dit te handhaven vergt zeer groote inspanning. Het heeft 300.000 man (Duitschers en Oostenrijkers) bijeen weten te krijgen voor een aanval op Servië, en heeft er de Entente volledig mede verrast.

In Griekenland was onderwijl, ten gevolge van verkiezingen die het kabinet-Goenaris ten val brachten, Venizelos

[p. 370]

weder aan het bewind gekomen; bereid zijn oude politiekte volgen, zelfs onder de ongunstiger omstandigheden van tegenwoordig. De Entente besloot, van de Dardanellen troepen over te brengen naar Saloniki en van daaruit Servië te hulp te komen. Venizelos wilde dat Griekenland zich hiertegen niet alleen niet zoude verzetten, maar zich alsnog bij de Entente voegen. De weigering des konings heeft hem op nieuw het bewind doen nederleggen; Griekenland ziet de landing te Saloniki aan, maar roert zich niet.

Koning Constantijn weet zeer wel, dat, voor het oogenblik, Griekenland tegen de vloot der Entente niets vermag, maar op eene overwinning der Entente op het vasteland van den Balkan zelve rekent hij allerminst, en met name vreest hij de Bulgaren.

Het is duidelijk dat hij toezegging heeft dat Duitschland de hand van een overwinnend Bulgarije van Griekenland af zal houden, mits dit zich tot een lijdelijke houding beperkt en Servië in den steek laat.

Eene overeenkomstige toezegging zal vermoedelijk aan Roemenië zijn gedaan. Of zij zal blijven werken, is onzeker. Rusland heeft, bij zijn grooten terugtocht, het uiterste beproefd om zoo weinig mogelijk terrein te verliezen in de buurt der Roemeensche grens, en is hierin tot zekere hoogte geslaagd. Of Rusland nog gelegenheid zal vinden ook eenige macht tot ingrijpen op den Balkan te bestemmen, evenals Duitschland die gevonden heeft? Zoo ja, dan wordt niet onwaarschijnlijk zoodanige macht nuttiger besteed door er pressie mede uit te oefenen op Roemenië, dan tot eene landing bij Varna. Noch Roemenië noch Griekenland kunnen gemakkelijk in den ondergang van Servië berusten, maar Griekenland toch nog iets minder moeilijk dan Roemenië, dat, wanneer Oostenrijk blijvend aan Bulgarije mocht gaan grenzen, in zijne vrijheid van beweging aanmerkelijk meer belemmerd wordt dan het in zee uitstekende Griekenland.

Intusschen blijft Servië aan zichzelve overgelaten. Het verdedigt zich, zooals te verwachten was, met de grootste hardnekkigheid; maar het wordt door een overmacht bestookt, en van drie zijden tegelijk. De verbinding met Saloniki is verbroken, Uskub reeds in de handen der Bulgaren. Komt de Entente niet met andere macht voor den dag dan

[p. 371]

het hoopje Franschen dat thans in het uiterste Zuiden van Nieuw-Servië schermutselt, dan is Servië, althans voor het oogenblik, waarschijnlijk verloren.

Durft men de Dardanellen niet ontruimen uit vrees dat er dan te veel Turksche troepen vrij zullen komen voor actie elders? Wil men het pied à terre op het schiereiland van Gallipoli in geen geval opofferen omdat het nog eenmaal zal kunnen dienen nadat elders de zaken ten gunste der Entente gekeerd zijn? Dit is zeker dat men de reeds lang zonder uitzicht schijnende Dardanellen-actie tot dusver níet heeft opgegeven; alleen haar wat verzwakt, door een zeker getal troepen naar Saloniki te zenden, dat te eenenmale onvoldoende lijkt om Servië te redden. Wordt in Egypte een nieuw leger geconcentreerd? Er verluidt niets van.

De oorlogsleiding der centralen wint het verre van die der geallieerden in esprit d'à propos. Het is zeer de vraag of de toetreding van Italië die leiding aan de zijde der Entende niet van den aanvang af ernstig bemoeilijkt heeft, en nog steeds voortgaat die te bemoeilijken. Ook thans blijft de houding van Italië die van een sphinx. Niet alleen dat het zelf niet verklaart wat het doen zal, maar de anderen schijnen niet eens goed te weten, welke actie zij Italië zouden willen zien ondernemen. ‘Spoedig is eene medewerking van Italië te wachten,’ zeggen voor en na de Entente-ministers. Maar zij zeggen het al drie weken lang, en er gebeurt niets.

Dat er groote moeilijkheden bestaan niet slechts van militairen maar van politieken aard, is zeker. Er blijkt in de Entente-kabinetten wrijving te zijn, en onzekerheid. In Frankrijk neemt Delcassé zijn ontslag, in Engeland Carson. En het ‘groote offensief’ in het Westen, ingezet toen ons vorig overzicht werd geschreven, heeft al wederom het doel niet bereikt, ondanks het veroveren van een paar kilometer terrein in Champagne, van een streepje in Artois, en de gevangenneming van een 30.000 Duitschers. Zal men er ooit komen, dan moeten bewegingen als die in Champagne en Artois kunnen worden doorgezet, en hieraan heeft het ontbroken. Na Gorlice zijn de Duitschers dóórgerukt tot waar zij zich nu in Rusland bevinden; na het opbreken uit de loopgraven bezuiden Tahure zijn de Franschen blijven staan - bij Tahure. De aanvalstactiek moge dan overeenkomst hebben

[p. 372]

vertoond met die welke door de Duitschers bij Gorlice is gevolgd, zij heeft niet tot dezelfde resultaten geleid.

Evenwel hebben de Duitschers toch één verlies van beteekenis te boeken; een verlies dat zij niemand te wijten hebben dan zichzelven. Zij hebben Edith Cavell doodgeschoten, in koelen bloede, als slaven van een reglement, dat niet van toepassing had moeten worden gemaakt op eene vrouw die zich vergrepen heeft aan Duitschlands militair belang, maar door niemand buiten Duitschland beschouwd wordt zich te hebben vergrepen aan eenige wet van eer. Aan hare practijken, eenmaal ontdekt, ware op afdoende wijze een einde te stellen geweest zonder tot dit uiterste te komen. Eene executie als deze schrikt niet af; zij doet haken naar de martelaarskroon, en brengt allen die tegen Duitschland in de wapenen staan opnieuw en met de grootste kracht te binnen voor hoe hooge goederen zij strijden. Wij neutralen blijven erkennen dat het Duitsche volk dit ook doet; maar wij zouden het, bij zijn fierheid, fijner voelhorens wenschen.

C.